Glacialisaurus

Glacialisaurus
Smith & Pol, 2007
Skamieniałość stopy zwierzęcia
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Podgromada	diapsydy
Infragromada	archozauromorfy
Nadrząd	dinozaury
Rząd	dinozaury gadziomiedniczne
Podrząd	zauropodomorfy
Infrarząd	prozauropody
Rodzina	?masospondyle
Rodzaj	Glacialisaurus
Gatunki
Glacialisaurus hammeri
Zasięg występowania
Multimedia w Wikimedia Commons

Glacialisaurus – rodzaj zauropodomorfa z wczesnojurajskiej formacji Hanson na terenie dzisiejszej Antarktydy. Obejmuje jeden gatunek – Glacialisaurus hammeri. Został opisany przez Nathana Smitha i Diego Pola w 2007 na podstawie częściowo zachowanej kończyny tylnej i stopy^[1]. Analiza filogenetyczna pokrewieństwa Glacialisaurus wykazała, że był to nienależący do Eusauropoda bazalny zauropodomorf, bardziej jednak zaawansowany od form takich jak Saturnalia i plateozaur. Stopa przypomina budową stopę lufengozaura, wczesnojurajskiego zauropoda z obecnych Chin, a analizy filogenetyczne wskazują, że rodzaje te mogły być blisko spokrewnione. Odkrycie tego prymitywnego zauropodomorfa w formacji Hanson – w której odnaleziono także szczątki zauropodów – dowodzi, że we wczesnej jurze zarówno formy prymitywne jak i bardziej zaawansowane występowały równolegle.

Nazwa gatunku typowego honoruje dr. Williama R. Hammera z Augustana College w Rock Island, który wniósł duży wkład w paleontologię oraz badanie Antarktydy^[1].

William Hammer z Augustana College prowadził wraz ze swym zespołem badania na Antarktydzie latem na przełomie 1990 i 1991^[1]. Badacze znaleźli przede wszystkim pozostałości jurajskiego teropoda z formacji Falla, opisanego w 1994 pod nazwą kriolofozaura, ale także inne teropodzie zęby, skamieniałości prozauropoda, kość ramienną pterozaura i tritylodontyczny ząb trzonowy. Skamieniałości prozauropoda obejmowały głównie dystalne kości kończyny dolnej, dużą stopę z kością skokową i śródstopiem, jak i dwa płasko-wklęsłe kręgi szyjne wraz z kilkoma długimi żebrami szyjnymi, z których najdłuższe przekraczało 50 cm długości, za życia mierząc pewnie około 60 cm, niestety niezachowane w całości^[2]. Znaleziono także lewą kość udową, spoczywającą u podstawy ekspozycji. Odkrycia dokonano w skałach formacji Hanson na stoku Góry Kirkpatricka należącej do Gór Transantarktycznych, na wysokości około 4100 m nad poziomem morza. Hammer i Hickerson, kreatorzy kriolofozaura, wrócili do szczątków prozauropoda 2 lata później, w 1996, wstępnie zaliczając je do rodziny plateozaurów, Plateosauridae^[1], obejmującej takie rodzaje jak europejski plateozaur czy opisany znacznie później grenlandzki Issi^[3]. W tym samym roku Elliot wyodrębnił z formacji Falla formację Hanson^[4]. Nowy rodzaj dinozaura kreowano dzięki tym szczątkom dopiero w 2007^[1].

Glacialisaurus był potężnej budowy zauropodomorfem^[1].

Jedyna znana kość udowa jest znacznie połamana, co nie przeszkadzało wyróżnić na niej dwóch z sześciu autapomorfii. Pierwszą stanowi wydatny przyśrodkowy grzebień nadkłykciowy, przypominający swój analog u niektórych teropodów, co stanowi efekt konwergencji. Drugą jest wydatny grzebień przywodziciela na kłykciu przyśrodkowym, lepiej rozwinięty niż u innych bazalnych zauropodomorfów. Zachowany fragment kości ma 30 cm, stanowiąc połowę całej długości kości. Kość ma przekrój trzonu szerszy niż dłuższy. Płaska przednia powierzchnia odróżnia go od Saturnalia czy Pantydraco. Na powierzchni dystalnej autorzy zwracają uwagę na dużą bruzdę czaszkowo-ogonową, dzielącą kłykcie przyśrodkowy i boczny, duże i zaokrąglone, boczny bardziej zaokrąglony i bulwiasty. Występuje też głęboki a szeroki dół podkolanowy. Na kłykciu bocznym po tylnej stronie widnieje grzebień piszczelowo-strzałkowy nerkowatego kształtu, szerszy niż dłuższy, podobnie jak u np. melanorozaura czy Antetonitrus^[1].

Niska kość skokowa jest wydłużona w kierunku poprzecznym w przeciwieństwie do licznych prozauropodów. Natomiast wypukłość w dalszej części łączy zwierzę z innymi prozauropodami. Część bliższa kości mieści powierzchnię stawową dla połączenia z kością piszczelową. Badacze opisują na tej kości również eliptyczny dół i wyrostek wznoszący się, kształtu kopca, również mieszczący powierzchnię stawową^[1].

Zachowały się również dwie dalsze tarsalia, tworzące połączenia z trzecią i czwartą kością śródstopia. Przyśrodkowa była płaska, bocznie wydłużona, trójkątnego kształtu, sięgająca lekko drugiej kości śródstopia, inaczej niż u Saturnalia^[1].

Pierwsza kość śródstopia wykazuje nieznaczną przyśrodkową rotację, przenoszącą brzeg przedni kości w stronę przyśrodkową, a jeszcze bardziej zrotowany jest jej dalszy koniec. Anatomia przypomina tu spotykaną u plateozaura czy lufengozaura, odróżniając się od masospondyla czy koloradizaura. Z kolei bliższa powierzchnia stawowa tworzy z trzonem kąt prosty, staw z kością stępu był obszerny. Trzon miał eliptyczny przekrój. Znaleziono zagłębienie dla więzadła pobocznego bocznego. Kość wieńczyły kłykcie, z których boczny był lepiej rozwinięty od przyśrodkowego^[1].

Kolejne autapomorfie dotyczą drugiej kości śródstopia, o przednim brzegu proksymalnie nieco wypukłym, oraz o przerośniętym bocznym kołnierzu podeszwowym bliższego końca kości, rozwiniętym lepiej niż u innych prozauropodów, jak plateozaur czy Saturnalia, nieco skręcona wokół osi długiej i z dalszym kłykciem przyśrodkowym rozwiniętym lepiej od brzusznego. Kość ta była potężna, przyśrodkowo wklęsła i to bardziej niż bocznie. Brzeg przedni był nieco wypukły. Po stronie bocznej doszukano się skrzydłowatego kształtu poszerzenia z niewielką powierzchnią stawową dla przyśrodkowej dalszej kości stępu. Widać tu podobieństwo do koloradizaura. Kolejną wklęsłość opisują autorzy na powierzchni przedniej, za życia mógł się tam przyczepiać mięsień piszczelowy przedni. Podobna, lepiej jednak wyrażona, znajduje się na III kości śródstopia. Dalsza część trzonu skręca się nieco. Dystalny koniec kości poszerza się w dobrze wyrażone kłykcie, przedzielone bruzdą jak u innych prozauropodów^[1].

Trzecia kość śródstopia nosi powierzchnię stawową dla dalszej kości stępu. Badacze opisują trapezoidalny obrys kości z prostym bądź nieco wklęsłym przednim brzegiem, przyśrodkowym zaś nieco wypukłym, tylnym zaś węższym od przedniego. Zauważają podobieństwa do lufengozaura czy koloradizaura. Na przedniej powierzchni dostrzegają szeroki dół. Czwarta kość śródstopia przypomina lufengozaurzą z szeroką powierzchnią przednią i palcowatym tylno-grzbietowym wyrostkiem. Tylko-bocznie autorzy opisują niewielką wklęsłość, którą wiążą z piątą kością śródstopia. Poszerzona dalsza część kości przypomina spotykaną u herrerazaura^[1].

W 2007 Nathan D. Smith i Diego Pol opisali nowy rodzaj dinozaura na łamach Acta Palaeontologica Polonica. Ukuli dla niego nazwę rodzajową Glacialisaurus. Pierwszy człon nazwy zaczerpnęli z łaciny, gdzie glacialis oznacza lodowy czy zamarznięty. Odwołali się w ten sposób do miejsca znalezienia kości, antarktydzkiego lodowca Beardmore. Drugiego członu nazwy nie wyjaśnili co prawda^[1], ale częsty w nazwach dinozaurów człon saurus pochodzi od greckiego słowa sauros oznaczającego jaszczura^[5][6]. W obrębie rodzaju umieszczono gatunek typowy Glacialisaurus hammeri, określając holotypem FMNH PR1823 pozostałości stopy i wskazując na dodatkowy materiał FMNH PR1822 w postaci lewej dalszej kości udowej. Epitet gatunkowy honoruje Williama R. Hammera, w uznaniu jego zasług dla paleontologii kręgowców i badań Antarktydy. Jako miejsce typowe wskazano Górę. Kirkpatrick, rejon lodowca Beardmore, środkowe Góry Transantarktyczne, Antarktykę^[1].

Klasyfikacja tego rodzaju nie jest łatwa. Prezentuje on mieszankę cech pierwotnych i ewolucyjnie zaawansowanych. Nie ulega wątpliwości jego przynależność do dinozaurów. Wykazuje szereg cech spotykanych u przedstawicieli tej grupy, głównie zauropomorfów, ale też herrerazaura, niektórymi cechami nawiązuje jednak do innych taksonów, jak Silesaurus czy Marasuchus^[1], przedstawiciela Dinosauriformes. Jeszcze przed kreacją rodzaju szczątki zaliczano do rodziny plateozaurów. W każdym razie należał do zauropodomorfów. Celem umiejscowienia rodzaju na drzewie rodowym tej grupy przeprowadzono analizę filogenetyczną^[7]. Wykorzystano w niej dane zgromadzone wcześniej przez Yatesa^[8][9]. Uzyskano w efekcie następujące drzewo^[1] (uproszczono):

Odkrycia dokonano w skałach formacji Hanson na stoku Góry Kirkpatricka należącej do Gór Transantarktycznych, na wysokości około 4100 m nad poziomem morza^[1]. Formacja Hanson wyodrębniona została z formacji Falla. Nazwę Falla ograniczył do niższej sekwencji, najmłodszej w grupie Victoria. Wyższe skały, tufy pochodzenia wulkanicznego, nazwał formacją Hanson^[4]. Powstała ona w epoce jury wczesnej, kiedy rozpadał się południowy superkontynent Godnwany i w miejscu dzisiejszych skał tejże formacji przebiegała dolina ryftowa. Dzięki znalezieniu w poniższych warstwach formacji Falla Dicroidium odontopteroides, pyłków i zarodników spąg formacji Hansen wydatowano na maksymalnie karnik-noryk w triasie późnym. Z kolei datowanie radiometryczne nakładającej się na formację Hanson formacji Prebble dało wynik 177±2 miliony lat, a więc aalen u świtu jury środkowej. Datowanie radiometryczne samej formacji Hanson wykonane przez Barretta i Elliota metodą potas-argon wskazało na 203±3 miliony lat, podczas gdy rok młodsze badania Faure i Hilla metodą rubid-stront dało wynik 186±9 milionów lat. W efekcie uważa się, że dolne skały formacji Hanson, te, w których spoczywały skamieniałości, pochodzą ze środka jury wczesnej^[1].