Fundacja Otwarty Dialog

Fundacja Otwarty Dialog

Logotyp Fundacji Otwarty Dialog
Państwo	Polska
Siedziba	ul. Pirenejska 2C, 01-493 Warszawa
Data założenia	2009
Profil działalności	obrona praw człowieka, demokracji i praworządności
Zasięg	Europa, Azja Centralna
Prezes	Ludmiła Kozłowska
Nr KRS	0000353754
brak współrzędnych
Strona internetowa

Fundacja Otwarty Dialog (ang. Open Dialogue Foundation, ODF^[1][2]) – międzynarodowa organizacja pozarządowa mająca na celu ochronę praw człowieka, demokracji i praworządności na obszarze postsowieckim^[3], a od 2018 r. również w Unii Europejskiej^[4].

Fundacja posiada przedstawicielstwa w Warszawie, Brukseli i Kijowie^[5].

W 2023 r. Fundacji przyznano Status Członkowski przy Radzie Europy, z obszarami kompetencyjnymi m.in. w demokracji, prawach człowieka, integracji europejskiej, praworządności i przeciwdziałaniu korupcji^[6].

Fundacja została założona w 2009 r. w Warszawie i formalnie zarejestrowana w 2010 r. przez Ludmiłę Kozłowską, Ukraińską aktywistkę z Sewastopola^[7]. Kozłowska przeniosła się do Polski na studia i założyła ODF w oparciu o doświadczenia i kontakty wyniesione z okresu Pomarańczowej Rewolucji w Ukrainie w 2004 r.^[8][9]

W skład zarządu Fundacji wchodzą Ludmiła Kozłowska (Prezes Zarządu)^[10] i Marcin Mycielski (Wiceprezes Zarządu, Dyrektor Wykonawczy)^[11][12].

Radzie Fundacji przewodniczy Bartosz Kramek^[13], a w jej skład wchodzą Michał Boni^[14] i Andrzej Wielowieyski^[15].

Byli członkowie Rady Fundacji:

• Bogusław Stanisławski^[16]
• Jacek Szymanderski (do 2022 r.)^[17]

W listopadzie 2013 r. Fundacja włączyła się aktywnie we wspieranie Euromajdanu, organizując m.in. 3 misje obserwacyjne z udziałem polskich posłów Michała Jarosa, Tomasza Makowskiego, Michała Szczerby i Marcina Święcickiego i 3 koncerty^[18] oraz manifestację w Warszawie wspólnie z Amnesty International pod hasłem „Solidarni z Euromajdanem”^[19]. W styczniu 2014 r. Fundacja rozpoczęła długoterminową misję obserwacyjną w celu „długoterminowego wzmocnienia potencjału ukraińskiego społeczeństwa obywatelskiego ze strony Unii Europejskiej”, otwierając stały namiot na Euromajdanie^[18]. Misja trwała 56 dni i prowadzona była na miejscu przez 30 wolontariuszy, których celem było „monitorowanie, czy w Kijowie przestrzegane są prawa człowieka, oraz informowanie o represjach wymierzonych w uczestników protestu”^[20].

W 2014 r. ODF zebrała ponad 1 milion zł na rzecz Ukrainy poprzez zbiórki publiczne oraz wysłała kilkanaście transportów z 35 tonami pomocy, w tym leki oraz ponad 1000 sztuk środków ochrony życia, m.in. kamizelek kuloodpornych i hełmów dla ukraińskich batalionów walczących w wojnie w Donbasie^[8][21].

Również w 2014 r., w następstwie Euromajdanu, Fundacja zabiegała o wprowadzenie reform demokratycznych i przeprowadzenie lustracji w Ukrainie, przygotowując w tym celu raport dla władz Ukrainy i organizując w Kijowie konferencję z udziałem międzynarodowych ekspertów^[22][23].

W latach 2014–2016 Fundacja prowadziła centrum wsparcia dla Ukraińców „Ukraiński Świat” przy ul. Nowy Świat 63 w Warszawie, które udzieliło pomocy ponad 30 tysiącom osób w okresie swojego funkcjonowania^[24][25].

Fundacja stała się celem rosyjskiej propagandy w następstwie swojego wsparcia Ukrainy w pierwszych latach agresji Rosji^[26].

W październiku 2016 r. Fundacja współorganizowała w Warszawie „Marsz solidarności z Ukrainą”^[27].

W następstwie inwazji Rosji na Ukrainę w lutym 2022 r. Fundacja skupiła się na wsparciu uchodźców z Ukrainy w Polsce i dostawach pomocy humanitarnej, zwłaszcza w formie sprzętu obronnego dla Sił Zbrojnych Ukrainy^[28][29][30]. Do czerwca 2023 r. przekazała pomoc o wartości ponad 35 mln zł^[31], z czego 4,5 mln zł zebrane zostało poprzez portal Zrzutka.pl^[32].

We wrześniu 2022 r. Fundacja współorganizowała z krakowskim radnym Łukaszem Wańtuchem i redaktorami Gazety Wyborczej, Jarosławem Kurskim, Romanem Imielskim i Wojciechem Czuchnowskim, konwój 5 samochodów dostawczych na linię frontu w okolicę Chersonia^[33].

W styczniu 2023 r. Fundacja zorganizowała misję humanitarną do Bachmutu, w ramach której dostarczono 15 ton sprzętu i pomocy^[34]. W skład konwoju 9 pojazdów weszła piątka posłów na Sejm: Adam Szłapka, Hanna Gill-Piątek, Piotr Borys, Witold Zembaczyński i Paweł Krutul^[29][35] oraz wiceprezes Fundacji Marcin Mycielski^[36]. Podczas misji w mieście trwały walki, w wyniku czego jeden z pocisków wybuchł w odległości 100m od konwoju^[37][38].

W połowie czerwca 2023 r. konwój 4 samochodów Fundacji zawiózł 50m³ pomocy o wartości 250 tys. zł do Chersonia w następstwie powodzi wywołanej przez zniszczenie zapory w Nowej Kachowce. Sprzęt o wartości 100 tys. zł ufundowany został przez Miasto Stołeczne Warszawa na podstawie jednogłośnie przyjętej uchwały rady miasta^[39][40]. Prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski, wiceprezydent Tomasz Bratek i Marcin Mycielski z Fundacji zostali odznaczeni w wyniku misji orderami przez deputowanych Rady Najwyższej Ukrainy^[31].

Fundacja zajmuje się też relokacją uchodźców do krajów zachodnich poprzez punkt pomocy prowadzony na Dworcu Wschodnim w Warszawie^[41][42] oraz prowadzi 4 „Domy Mam” dla ukraińskich uchodźczyń^[43]. W spocie telewizyjnym zachęcającym do wsparcia działań Fundacji, zrealizowanym przez Agnieszkę Holland i Michała Szcześniaka, udział wzięły Krystyna Janda i Maria Dębska^[44].

Działania dotyczące Rosji ODF rozpoczęła w 2014 r. od kampanii na rzecz uwolnienia więźniów politycznych i jeńców wojennych pojmanych w trakcie zbrojnej agresji na Ukrainę, m.in. pilotki Nadiji Sawczenko^[45] i reżysera Ołeha Sencowa^[46][47]. Wspólnie w innymi europejskimi i ukraińskimi organizacjami pozarządowymi, zwłaszcza Centrum Wolności Obywatelskich, Fundacja zorganizowała międzynarodową kampanię „#LetMyPeopleGo” (ang. Uwolnij moich ludzi), w ramach której pod adresem www.letmypeoplego.org.ua powstała platforma monitorująca i wyliczająca tzw. „zakładników Kremla”, a temat został podjęty m.in. przez OBWE^[46][48].

W świetle przetrzymywania ukraińskich więźniów politycznych ODF prowadziła też międzynarodową kampanię na rzecz nałożenia sankcji na Rosję, publikując i promując tzw. „Listę Sawczenko”. Lista zawierała nazwiska kilkudziesięciu rosyjskich oficjeli, w tym Władimira Putina, i wzywała do nałożenia na nich sankcji personalnych na wzór amerykańskiej Ustawy Magnickiego^[49]. W ramach kampanii 57 Eurodeputowanych z 5 grup politycznych wystosowało wniosek do Wysokiej przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa Federiki Mogherini o przyjęcie przez UE sankcji personalnych wobec Rosji^[50].

W 2018 r. szwedzkie wydawnictwo Ariel Förlag opublikowało książkę na temat prześladowania Ołeha Sencowa i innych ukraińskich więźniów Kremla bazując na raporcie ODF^[51].

W listopadzie 2018 r. Fundacja prowadziła kampanię przeciw mianowaniu rosyjskiego generała, Oleksandra Prokopczuka, na stanowisko prezydenta Interpolu, dołączając do kilkudziesięciu innych organizacji pozarządowych z całego świata^[52] oraz organizując viralową kampanię w mediach społecznościowych z udziałem Posłów do Parlamentu Europejskiego pod nazwą „#InterpolNotForPutin” (ang. Interpol nie dla Putina)^[53].

W październiku 2019 r., po uwolnieniu przez Rosję po pięciu latach w łagrze, Ołeh Sencow został przyjęty razem z Ludmiłą Kozłowską przez prezydenta Francji, Emmanuela Macrona. Podczas spotkania szefowa Fundacji przedstawiła Macronowi listę 86 Ukraińców wciąż więzionych przez Rosjan^[54].

ODF zaczęła stale podejmować temat praworządności w swojej działalności w świetle kryzysu wokół Sądu Najwyższego w 2017 r., gdy zajęła krytyczne stanowisko wobec działań rządu Prawa i Sprawiedliwości wobec wymiaru sprawiedliwości w Polsce, zaczynając od publikacji Bartosza Kramka, w której proponował 16 punktów na obywatelskie nieposłuszeństwo, „opartych m.in. na doświadczeniach wyniesionych z misji obserwacji i wsparcia ukraińskiego Euromajdanu”^[55]. Odezwa ta została zinterpretowana przez media sprzyjające PiS jako wezwanie do rewolucji^[56][57]. Ówczesny minister spraw zagranicznych Witold Waszczykowski oficjalnie wezwał Fundację do usunięcia artykułu, udostępnionego na jej stronie www, a następnie zwrócił się do Izby Administracji Skarbowej o przeprowadzenie kontroli skarbowej ODF^[58]. W październiku 2017 r. MSZ złożyło wniosek do sądu o wprowadzenie zarządu komisarycznego w Fundacji, jednak w grudniu wniosek został przez sąd oddalony^[59]. Śledztwo celno-skarbowe trafiło natomiast do Urzędu Celno-Skarbowego w Łodzi (mimo iż ODF zarejestrowana jest w Warszawie), na czele którego do lutego 2017 r. stał Tomasz Waszczykowski, brat ministra^[60].

Działania rzecznicze ODF na rzecz praworządności skupiają się na obronie niezawisłości sądownictwa, apolityczności prokuratury i wolności obywatelskich. Raporty Fundacji o prześladowaniu sędziów uwzględniane są m.in. przez Radę Praw Człowieka ONZ^[61], Wysokiego komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw praw człowieka^[62] czy Komisję Europejską (Cykliczny przegląd praworządności [Annual Rule of Law Report]^[63], Tablica wyników wymiaru sprawiedliwości [EU Justice Scoreboard]^[64]). ODF organizuje regularne wysłuchania niezależnych sędziów, prokuratorów i ofiar prześladowań^[65] na forum OBWE^[66], Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy (ZPRE)^[67] i Parlamentu Europejskiego (PE)^[68]. Przedstawiciele ODF występują też na forum PE^[69], OBWE^[70] oraz parlamentów krajowych^[71], informując o stanie praworządności w Polsce.

W czerwcu 2019 r., podczas wizyty Andrzeja Dudy w Waszyngtonie, delegacja Fundacji odbyła serię spotkań na Kapitolu i w Departamencie Stanu USA, informując o aktualnym stanie wolności obywatelskich w Polsce i prześladowaniu aktywistów^[72][73]. Misja ta została skrytykowana przez prawicowych komentatorów, w tym Aleksandrę Jakubowską, Dawida Wildsteina czy Rafała Ziemkiewicza, a także Szefa Gabinetu Politycznego MON^[74][75].

W kwietniu i maju 2020 r. ODF zainicjowała listy otwarte do Komisji Europejskiej, wzywając ją do wszczęcia procedury naruszeniowej wobec Polski w kwestii tzw. „ustawy kagańcowej”, oraz do sędziów Sądu Najwyższego, wzywając ich do zachowania niezawisłości tej instytucji. W obu przypadkach apele podpisało kilkadziesiąt organizacji prawniczych i pozarządowych z Polski i zagranicy, a także kilkunastu do kilkudziesięciu profesorów prawa i postaci życia publicznego, w tym Leszek Balcerowicz, Jacek Kozłowski, Laurent Pech, Andrzej Rzepliński, Wojciech Sadurski, Jerzy Stępień, Andrzej Wielowieyski, Jacek Kucharczyk czy Fryderyk Zoll^[76][77][78]. W czerwcu 2020 r. Marcin Mycielski w imieniu ODF razem z Laurentem Pechem zainicjowali drugi list do KE, podpisany przez zagranicznych profesorów prawa i polskie stowarzyszenia sędziów i prokuratorów, tym razem w sprawie Izby Dyscyplinarnej SN, w tym sprawy postawienia przed nią Igora Tulei^[79].

W październiku 2020 r. aktywiści ODF i Solidarity Action Brussels doprowadzili do wypowiedzenia umowy najmu przedstawicielstwa Ordo Iuris w Brukseli. Marcin Mycielski zadeklarował wówczas, że „ta nienawistna organizacja nie będzie się nigdy czuła mile widziana w Brukseli”^[80].

W listopadzie 2020 r. ODF złożyła skargę na Ordo Iuris do Wspólnego Sekretariatu Europejskiego Rejestru ds Przejrzystości (EU Transparency Register) oraz do KE, domagając się odebrania organizacji możliwości oficjalnego lobbowania w instytucjach europejskich w Brukseli. W uzasadnieniu autorzy napisali, że „organizacja ta ukrywa zarówno swoje powiązania z niebezpiecznymi, zagranicznymi środowiskami i wrogimi mocarstwami, jak również prawdziwe cele i działania. (...) Ordo Iuris w żadnym wypadku nie powinno mieć nieograniczonego dostępu do instytucji i decydentów politycznych UE”. Skargę poparło 38 Eurodeputowanych z 5 głównych grup politycznych^[80], w tym wiceprzewodniczący PE Fabio Massimo Castaldo, Współprzewodnicząca Intergrupy LGBTI Terry Reintke, Współprzewodnicząca Intergrupy Praw Dzieci Saskia Bricmont, Przewodnicząca Komisji Praw Kobiet i Równouprawnienia Evelyn Regner, Przewodnicząca Podkomisji Bezpieczeństwa i Obrony Nathalie Loiseau czy Przewodnicząca Grupy ds. Monitorowania Demokracji, Praworządności i Praw Podstawowych Sophie in 't Veld. Z polskich posłów list podpisali Róża Thun (która oficjalnie go zainicjowała), Robert Biedroń, Łukasz Kohut i Magdalena Adamowicz^[81][82].

W styczniu 2021 r. zainicjowała, razem ze Stowarzyszeniem Sędziów „Themis”, apel do KE o zastosowanie wobec Polski mechanizmu powiązania funduszy UE z kryterium praworządności za ściganie przez Prokuraturę Krajową 14 krakowskich sędziów. List ponownie podpisało kilkudziesięciu europejskich ekspertów prawa oraz polskie stowarzyszenia sędziowskie i prokuratorskie^[83].

W styczniu 2021 r. Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy przyjęło rezolucję potępiającą nękanie i zastraszenie sędziów w Polsce i w Mołdawii, zawierającą 5 poprawek, w których przygotowanie zaangażowana była ODF. Zaangażowanie Fundacji skrytykował przewodniczący polskiej delegacji Arkadiusz Mularczyk^[84], który następnie skierował w tej sprawie skargę na ODF i opozycyjnych parlamentarzystów do przewodniczącego Zgromadzenia^[85]. Za „nieczystą wojnę podjazdową” wobec ODF Mularczyk został ukarany 3-miesięcznym zakazem wypowiadania się w Zgromadzeniu^[86].

W kwietniu 2023 r. delegacja ODF razem z sędzią Maciejem Ferkiem ze stowarzyszeń sędziów Themis i Iustitia^[87] wywalczyła podczas sesji ZPRE dwa wnioski o rezolucje (o prokuraturze^[88] i inwigilacji w Polsce^[89]), oraz pisemną deklarację (o ofiarach prokuratury i prawach człowieka w Polsce)^[90].

W lutym 2024 r. Fundacja^[91][92] skierowała do Prokuratora Generalnego Adama Bodnara „Apel o przegląd politycznie motywowanych postępowań prokuratorskich w latach 2015–2023 i rehabilitację pokrzywdzonych”, podpisany przez 34 organizacje pozarządowe i 44 osoby publiczne, na czele z Lechem Wałęsą^[93]. W odpowiedzi na apel, Prokurator Generalny opublikował list otwarty, w którym przychylił się do postulatów autorów apelu, deklarując powołanie specjalnych, rozproszonych zespołów prokuratorów, w celu „efektywnego przeglądu i analizy spraw, w zakresie których zachodzą jakiekolwiek podejrzenia, że mogły być motywowane politycznie”^[94][95].

Również w lutym ODF zorganizował wspólnie z Akcją Demokracją, Stowarzyszeniem Adwokackim Defensor Iuris, Stowarzyszeniem Skwer Władysława Bartoszewskiego i Video-KOD wysłuchanie obywatelskie kandydatów na urząd Prokuratora Krajowego, w którym udział wzięli przyszły Prokurator Krajowy Dariusz Korneluk i prokurator Ewa Wrzosek. Debatę moderowali dziennikarze Jacek Żakowski i Mariusz Jałoszewski oraz mec. Ewa Marcjoniak i Jakub Kocjan, a poprowadził ją Marcin Mycielski^[96][97][98].

Fundacja publikuje też coroczny raport o przestępstwach z nienawiści w Polsce^[99], wykorzystywany m.in. przez OBWE^[100] i Parlament Europejski^[101].

Fundacja organizuje misje obserwacyjne^[102] i zabiega o przestrzeganie praw człowieka^[103] w Kazachstanie, m.in. w ramach konsultacji Wysokiego komisarza ONZ ds. praw człowieka^[104] oraz na forum OBWE^[105]. ODF wniosła też wkład do rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 11 lutego 2021 r. w sprawie sytuacji w zakresie praw człowieka w Kazachstanie^[106].

Fundacja zorganizowała misję obserwacyjną do Kazachstanu podczas zamieszek w Żangaözen w Kazachstanie^[107] w 2011 r., wzywając do uwolnienia uwięzionych pracowników przemysłu naftowego i wszczęcia śledztwa w świetle zarzutów stosowania tortur przez władze^[108]. W drugą rocznicę tych wydarzeń, Fundacja zorganizowała upamiętniającą je wystawę na Uniwersytecie Warszawskim, którą zainaugurował Adam Michnik^[109], oraz uruchomiła poświęconą im stronę www pod adresem www.zhanaozen.eu.

W kwietniu 2013 Fundacja współorganizowała ośmiodniową misję obserwacyjną Naczelnej Rady Adwokackiej do Kazachstanu w celu monitorowania sytuacji więźniów politycznych^[110].

W kwietniu 2019 r. brytyjski tygodnik The Sunday Times opublikował oparty na raporcie mołdawskiej komisji parlamentarnej artykuł, zarzucający Fundacji Otwarty Dialog udział w praniu brudnych pieniędzy i korzystanie ze środków rosyjskich służb specjalnych^[111]. Rzecznik fundacji odrzucił te zarzuty^[112]. Zdaniem dziennikarzy portalu Onet ujawnione przez The Sunday Times informacje powielają zarzuty, jakie ukazały się rok wcześniej w tygodniku „Sieci”^[113], oraz oświadczenie mołdawskiej komisji śledczej z listopada 2018 roku. Autorzy artykułu zwrócili uwagę, iż powoływanie się na parlament mołdawski, w świetle oceny Mołdawii przez Parlament Europejski, który zarzuca Republice Mołdawii obniżanie standardów demokracji, między innymi na płaszczyźnie sądowniczej i parlamentarnej^[114], budzi wątpliwości co do wiarygodności mołdawskiej komisji parlamentarnej. Podniesiona została również kwestia wiarygodności autorów publikacji w The Sunday Times – Carlos Alba jest właścicielem agencji public relations „Carlos Alba Media” i nie jest stałym dziennikarzem gazety, z kolei Jordan Ryan jest niezależnym dziennikarzem, znanym z pracy na rzecz portali wspierających brexit^[115].

Z podobnymi zarzutami prania brudnych pieniędzy, działań hybrydowych i powiązania z Rosją, wystąpił w 2018 i 2019 roku Maciej Wąsik. Aktywiści Fundacji złożyli cywilny przeciw Wąsikowi o naruszenie dóbr osobistych. W 2022 roku Sąd Okręgowy w Warszawie uznał go za winnego, nakazał opublikowanie oświadczenia, w którym przeprosi fundację, jej założycielkę i przewodniczącego rady Fundacji. Sąd zobowiązał również Wąsika do pokrycia kosztów sądowych i zapłaty po 10 tysięcy złotych na rzecz poszkodowanych. Wąsik odwołał się od wyroku. 23 lutego 2024 roku Sąd Apelacyjny w Warszawie podtrzymał decyzję sądu niższej instancji^{[116][117][118]}.

W maju 2020 r. prokurator generalny kraju Alexandr Stoianoglo zamknął śledztwo przeciw Ludmile Kozłowskiej, określając je jako potencjalnie „nielegalne i motywowane politycznie”, powołując zarazem zespół w prokuraturze w celu wyjaśnienia, kto stał za „zleceniem na Kozłowską”^[119]. Raport komisji śledczej parlamentu Mołdawii został unieważniony przez ten parlament w lutym 2023 za inicjatywą posłów proeuropejskiej partii PAS jako „przyjęty w celu zastraszenia partii opozycyjnych”, decyzję nazywając „spóźnioną”^[120][121].

• Strona główna Fundacji Otwarty Dialog