Dzwonek skupiony

Dzwonek skupiony
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	dzwonkowate
Rodzaj	dzwonek
Gatunek	dzwonek skupiony
	Nazwa systematyczna
	Campanula glomerata L.; Sp. Pl.: 166 (1753)
Synonimy
	Syncodon glomeratum (L.) Fourr.; Weitenwebera glomerata (L.) Opiz;
	Syncodon glomeratum (L.) Fourr.; Weitenwebera glomerata (L.) Opiz;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dzwonek skupiony^[4] (Campanula glomerata L.) – gatunek byliny z rodziny dzwonkowatych (Campanulaceae). Występuje w Azji (od Iranu po Japonię, na północ do Syberii) i w Europie. W Ameryce Północnej zadomowiony^[5]. W Polsce jest spotykany w całym kraju i na ogół częsty, zwłaszcza w pasie wyżyn, na pogórzu, w pasie od Wielkopolski po Pomorze Gdańskie, lokalnie rzadszy, np. na zachodnich krańcach kraju^[6].

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna, ale z częściowo drewniejącym, krótkim kłączem, zwykle ukośnym. Łodyga pojedyncza, sztywna, zwykle do 50 cm wysokości, tępokanciasta. Owłosienie jest zmienne – słabe lub gęste, włoski krótkie lub długie, nigdy jednak nie sztywne i kłujące^[7].
Liście: Dolne ogonkowe, z blaszką o nasadzie sercowatej, zaokrąglonej lub uciętej (ogonek wyraźnie oddzielony od blaszki). Blaszka wąskojajowata do lancetowatej, na brzegu drobno piłkowana. Górne liście łodygowe lancetowate i siedzące, z nasadą obejmującą łodygę^[7].
Kwiaty: Bezszypułkowe, skupione w główkę na szczycie łodygi oraz w mniejsze pęczki wyrastające z węzłów w górnej części łodygi. W główce szczytowej jest zwykle kilkanaście kwiatów, a w bocznych po kilka, czasem tylko jeden. Skupienia kwiatów wsparte są listkami okrywy jajowato trójkątnymi i ostrymi. Kielichy z działkami długości połowy korony, z łatkami nieodgiętymi, lancetowatymi, zaostrzonymi i często wyciągniętymi w kończyk. Korona dzwonkowata, intensywnie fioletowa, rzadziej niebieskawa lub biaława. Kształt ma rurkowaty i długość 1,5–3 cm, z 5 łatkami wąsko jajowatymi. Szyjka słupka ma długość korony, lub jest krótsza^[7].
Owoce: Torebki trójdzielne, otwierające się dziurkami u nasady^[7].
Gatunek podobny: W Europie Środkowej skupione w pęczki kwiaty na szczycie pędu ma także dzwonek szczeciniasty Campanula cervicaria, który różni się: stopniowym przejściem blaszki w oskrzydlony ogonek na dolnych liściach; łodygą sztywno, kłująco owłosioną; tępymi działkami kielicha, koroną jasnoniebieską; szyjką słupka wyraźnie dłuższą od korony^[8].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do września. Porasta słoneczne murawy, zarośla i widne lasy^[8]. Preferuje gleby obojętne i zasadowe^[9]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Festuco-Brometea^[10].

Zmienność

Gatunek bardzo zmienny – wyróżnia się 14 podgatunków^[3]:

C. glomerata subsp. caucasica (Trautv.) Ogan.
C. glomerata subsp. cervicarioides (Schult.) Arcang.
C. glomerata subsp. elliptica (Kit. ex Schult.) Kirschl. – mniejsza liczba węzłów (zwykle 4–9); zwykle skąpo owłosione, rzadziej mocno; kwiatostan skupiony z wyraźnie większą główką szczytową od bocznych; korona kwiatów szczytowych zwykle ponad 2,5 cm długości; od zewnątrz naga lub owłosiona tylko na nerwach; działki wyciągnięte w kończyk. Rośnie w górach, także w Polsce^[7];
C. glomerata subsp. farinosa (Andrz. ex Besser) Kirschl. – liczne węzły (często ponad 20); owłosienie gęste, szarawe, włoski krótki; kwiatostan z główką szczytową niewiele większą od bocznych; kwiatostan złożony rozciągnięty wzdłuż łodygi; korona kwiatów zwykle do 1,8 cm długości; owłosiona od zewnątrz; działki zaostrzone, ale bez kończyka; w Polsce na niżu, zwłaszcza w pasie wyżyn^[7];
C. glomerata subsp. glomerata – podgatunek nominatywny
C. glomerata subsp. hispida (Witasek) Hayek
C. glomerata subsp. krylovii Olonova
C. glomerata subsp. oblongifolia (Kharadze) Fed.
C. glomerata subsp. oblongifolioides (Galushko) Ogan.
C. glomerata subsp. panjutinii (Kolak.) Victorov
C. glomerata subsp. serotina (Wettst.) O.Schwarz
C. glomerata subsp. speciosa (Hornem. ex Spreng.) Domin
C. glomerata subsp. subcapitata (Popov) Fed. – główka kwiatowa niewielka, często brak główek bocznych, a jeśli są to z pojedynczymi kwiatami; korona do 1,7 cm długości^[7];
C. glomerata subsp. symphytifolia (Albov) Ogan.

Nazewnictwo

Gatunek nazywany jest w języku polskim na ogół konsekwentnie dzwonkiem skupionym, zarówno w źródłach współczesnych^[4]^[8]^[11], jak i dawnych^[12]. W 1979 roku Jakub Mowszowicz zaproponował dla niego też nazwę „dzwonek główkowaty”^[13].

Naukowa nazwa rodzajowa pochodzi ze średniowiecznej łaciny, w której campana znaczyła dzwon (campanula to zdrobnienie). Nazwa gatunkowa pochodzi od łacińskiego glomus – kłębek lub glomero – zwijam w kłębek i odnosi się do skupionych kwiatów^[14].

Zastosowanie

Sadzony jest od dawna jako roślina ozdobna^[12]. Jest rośliną miododajną^[12]. Jako rosnący na suchych, słonecznych siedliskach wskazywał na słabą jakość zbieranego w takich miejscach siana^[12].

W ogrodach uprawianych jest szereg odmian^[9]:

'Acaulis' – rośliny niskie, do 25 cm wysokości, kwiaty ciemnofioletowe;
'Acaulis alba' – rośliny niskie, kwiaty białe;
'Alba' – kwiaty białe;
'Caroline' – kwiaty jasnoróżowe, z ciemnofioletowymi końcami płatków;
'Dahurica' – rośliny do 60 cm wysokości, kwiaty ciemnofioletowe;
'Joan Elliot' – rośliny do 40 cm, kwiaty okazałe, ciemnofioletowe;
'Odessa' – rośliny do 80 cm wysokości, kwiaty ciemnopurpurowe;
'Superba' – rośliny do 60 cm, kwiaty ciemnoniebieskofioletowe; wcześnie kwitnie (od maja do lipca).

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Campanula glomerata L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-10-12] .
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 47-48, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Campanula glomerata L. w bazie danych: GRIN (Germplasm Resources Information Network) na http://www.ars-grin.gov (ang.)
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 109, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g TadeuszT. Tacik TadeuszT., Rodzina: Campanulaceae, Dzwonkowate, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 61-64 .
↑ ^a ^b ^c Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 449. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin. Tom I, A-J. Poznań: Zysk i s-ka, 2012, s. 199. ISBN 978-83-7506-845-0.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 130. ISBN 83-01-14439-4.
↑ WładysławW. Szafer WładysławW., StanisławS. Kulczyński StanisławS., BogumiłB. Pawłowski BogumiłB., Rośliny polskie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986, s. 642 .
↑ ^a ^b ^c ^d KrzysztofK. Kluk KrzysztofK., Dykcyonarz roślinny, t. I, Warszawa 1805, s. 97 .
↑ Jakub Mowszowicz: Pospolite rośliny naczyniowe Polski. Wyd. czwarte. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 445. ISBN 83-01-00129-1.
↑ Marian Rejewski: Pochodzenie łacińskich nazw roślin polskich. Warszawa: KiW, 1996, s. 42, 78. ISBN 83-05-12868-7.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).

[powo-3] Campanula glomerata L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-10-12] .

[checklist-4] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 47-48, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[grin-5] Campanula glomerata L. w bazie danych: GRIN (Germplasm Resources Information Network) na http://www.ars-grin.gov (ang.)

[6] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 109, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[tacik-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g TadeuszT. Tacik TadeuszT., Rodzina: Campanulaceae, Dzwonkowate, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 61-64 .

[klucz-8] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 449. ISBN 83-01-14342-8.

[grabowska-9] Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin. Tom I, A-J. Poznań: Zysk i s-ka, 2012, s. 199. ISBN 978-83-7506-845-0.

[10] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 130. ISBN 83-01-14439-4.

[11] WładysławW. Szafer WładysławW., StanisławS. Kulczyński StanisławS., BogumiłB. Pawłowski BogumiłB., Rośliny polskie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986, s. 642 .

[kluk-12] KrzysztofK. Kluk KrzysztofK., Dykcyonarz roślinny, t. I, Warszawa 1805, s. 97 .

[Mowszowicz79-13] Jakub Mowszowicz: Pospolite rośliny naczyniowe Polski. Wyd. czwarte. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 445. ISBN 83-01-00129-1.

[rejewski-14] Marian Rejewski: Pochodzenie łacińskich nazw roślin polskich. Warszawa: KiW, 1996, s. 42, 78. ISBN 83-05-12868-7.

[1]