Dypkad

Dypkad
	; Dipcadi serotinum
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	szparagowate
Rodzaj	dypkad
	Nazwa systematyczna
	Dipcadi Medikus; Hist. & Commentat. Acad. Elect. Sci. Theod.-Palat. 6: 431 (1790)
	Typ nomenklatoryczny
	Dipcadi serotinum (L.) Medik.
Synonimy
	Baeoterpe Salisb.; Polemannia K.Bergius; Tricharis Salisb.; Uropetalon Burch. ex Ker Gawl.; Zuccangnia Thunb.;
	Baeoterpe Salisb.; Polemannia K.Bergius; Tricharis Salisb.; Uropetalon Burch. ex Ker Gawl.; Zuccangnia Thunb.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dypkad^[5]^[6] (Dipcadi Medik.) – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych. Obejmuje 42 gatunki występujące w Afryce oraz na obszarze od południowej Europy do Subkontynentu Indyjskiego^[3].

Morfologia

Pokrój: Wieloletnie rośliny zielne, geofity cebulowe^[7].

Pęd: Podziemna cebula z papierzastą lub nieco mięsistą okrywą^[7].

Liście: Równowąskie do taśmowatych lub lancetowatych, rzadko nieco gruboszowate^[7].

Kwiaty: Zebrane w stożkowate do kłosokształtnego, mniej więcej jednostronne grono, wyrastające na długim głąbiku. Kwiaty zwisające, otwierające się wieczorem, wonne. Podsadki błoniaste. Okwiat zielony, zielonkawy, żółtawy lub brązowawy, często owoszczony. Listki okwiatu położone w dwóch okółkach, u nasady zrośnięte w rurkę, krótką do długiej. Wierzchołki listków zewnętrznego okółka rozpostarto-podniesione, niekiedy z wyrostkiem. Listki wewnętrznego okółka podniesione lub rozpostarte. Nitki pręcików osadzone u gardzieli rurki okwiatu, przytulone do listków. Zalążnia siedząca, jajowata, z licznymi zalążkami^[7].

Owoce: Spłaszczone, głęboko trójklapowane, ostre lub słabo wycięte, błoniaste torebki, zawierające spłaszczone, podługodate do dyskowatych nasiona^[7].

Systematyka

Pozycja systematyczna: Rodzaj z plemienia Ornithogaleae, podrodziny Scilloideae z rodziny szparagowatych Asparagaceae^[8]. W niektórych ujęciach włączany do rodzaju śniedek (Ornithogalum L.)^[8].

Wykaz gatunków^[3]

Dipcadi bakerianum Bolus
Dipcadi balfourii Baker
Dipcadi biflorum Ghaz.
Dipcadi brevifolium (Thunb.) Fourc.
Dipcadi ciliare (Eckl. & Zeyh. ex Harv.) Baker
Dipcadi concanense (Dalzell) Baker
Dipcadi cowanii (Ridl.) H.Perrier
Dipcadi crispum Baker
Dipcadi dekindtianum Engl.
Dipcadi erythraeum Webb & Berthel.
Dipcadi fesoghlense (Solms) Baker
Dipcadi garuense Engl. & K.Krause
Dipcadi glaucum (Burch. ex Ker Gawl.) Baker
Dipcadi goaense Prabhug., U.S.Yadav & Janarth.
Dipcadi gracillimum Baker
Dipcadi guichardii Radcl.-Sm.
Dipcadi heterocuspe Baker
Dipcadi krishnadevarayae B.R.P.Rao
Dipcadi kuriensis A.G.Mill.
Dipcadi ledermannii Engl. & K.Krause
Dipcadi longifolium (Lindl.) Baker
Dipcadi maharashtrense Deb & S.Dasgupta
Dipcadi marlothii Engl.
Dipcadi mechowii Engl.
Dipcadi minor Hook.f.
Dipcadi montanum (Dalzell) Baker
Dipcadi ndelleense A.Chev.
Dipcadi oxylobum Welw. ex Baker
Dipcadi panousei Sauvage & Veilex
Dipcadi papillatum Oberm.
Dipcadi platyphyllum Baker
Dipcadi reidii Deb & S.Dasgupta
Dipcadi rigidifolium Baker
Dipcadi saxorum Blatt.
Dipcadi serotinum (L.) Medik. – dypkad późny^[5]^[6]
Dipcadi susianum (Nábelek) Wendelbo
Dipcadi thollonianum Hua
Dipcadi turkestanicum Vved.
Dipcadi ursulae Blatt.
Dipcadi vaginatum Baker
Dipcadi viride (L.) Moench
Dipcadi welwitschii (Baker) Baker

Zastosowanie

Rośliny spożywcze: Młode liście Dipcadi glaucum są spożywane na surowo lub po ugotowaniu. W Afryce uznawane są za przysmak. Cebule tej rośliny uznawane są za trujące^[9]. W Omanie beduini Harsusi spożywają cebule D. biflorum^[10]. W Pakistanie jada się cebule i owoce D. erythraeum^[11].

Rośliny lecznicze: Liście Dipcadi erythraeum są stosowane w tradycyjnie w Bahrainie jako środek przeczyszczający oraz do sporządzania maści na rany^[10]. W Indiach i Pakistanie z rośliny tej sporządza się leki wykrztuśne na kaszel^[12]. W cebulach, liściach i kwiatach roślin z tego gatunku obecne są flawonoidy (m.in. kempferol, kwercetyna, witeksyna, orientyna^[13]), sterole i triterpeny^[11]. W Lesotho D. marlothii stosowany jest na rzeżączkę^[12].

Inne zastosowania: Na Madagaskarze Dipcadi cowanii stosowana jest jako trutka na szczury^[12].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-03-15]. (ang.).
↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-03-15]. (ang.).
↑ ^a ^b Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 35.
↑ ^a ^b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 71. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Eggli U.: Dipcadi (Hyacinthaceae). W: U. Eggli, R/. Nyffeler: Monocotyledons Illustrated Handbook of Succulent Plants: Monocotyledons. Springer Verlag, 2018.
↑ ^a ^b USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-03-15]. (ang.).
↑ Dipcadi glaucum - Useful Tropical Plants. Tropical Plants Database, Ken Fern.. [dostęp 2021-03-29].
↑ ^a ^b Shahina A. Ghazanfar. The Genus Dipcadi (Hyadnthaceae) in the Arabian Peninsula. „Kew Bulletin”. 51 (4), s. 803, 1996. DOI: 10.2307/4119738.
↑ ^a ^b Hadi A. Al-Najjar. Phytochemical Investigation of Dipcadi erythraeum. „Medical Journal of Cairo University”. 88 (2), s. 761–764, 2020.
↑ ^a ^b ^c Timothy Johnson: CRC Ethnobotany Desk Reference. CRC Press, 2019. ISBN 978-1-351-07939-6.
↑ Mona Osama (i inni) El-Shabrawy. Flavonoid constituents of Dipcadi erythraeum Webb. & Berthel.. „Asian Pacific Journal of Tropical Disease”. 6 (5), s. 404–405, 2016-05. DOI: 10.1016/s2222-1808(15)61056-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).

[kew-3] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-03-15]. (ang.).

[ing-4] Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-03-15]. (ang.).

[ludmila-5] Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 35.

[gawrys-6] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 71. ISBN 978-83-925110-5-2.

[eggli-7] Eggli U.: Dipcadi (Hyacinthaceae). W: U. Eggli, R/. Nyffeler: Monocotyledons Illustrated Handbook of Succulent Plants: Monocotyledons. Springer Verlag, 2018.

[grin-8] USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-03-15]. (ang.).

[edi-9] Dipcadi glaucum - Useful Tropical Plants. Tropical Plants Database, Ken Fern.. [dostęp 2021-03-29].

[arab-10] Shahina A. Ghazanfar. The Genus Dipcadi (Hyadnthaceae) in the Arabian Peninsula. „Kew Bulletin”. 51 (4), s. 803, 1996. DOI: 10.2307/4119738.

[med-11] Hadi A. Al-Najjar. Phytochemical Investigation of Dipcadi erythraeum. „Medical Journal of Cairo University”. 88 (2), s. 761–764, 2020.

[crc-12] Timothy Johnson: CRC Ethnobotany Desk Reference. CRC Press, 2019. ISBN 978-1-351-07939-6.

[flaw-13] Mona Osama (i inni) El-Shabrawy. Flavonoid constituents of Dipcadi erythraeum Webb. & Berthel.. „Asian Pacific Journal of Tropical Disease”. 6 (5), s. 404–405, 2016-05. DOI: 10.1016/s2222-1808(15)61056-8.

[1]