Colyn de Coter

Colyn de Coter

Poliptyk z Pruszcza Gdańskiego
Data i miejsce urodzenia	ok. 1450-1455 Bruksela
Data i miejsce śmierci	ok. 1539-1540 Bruksela
Narodowość	niderlandzka
Dziedzina sztuki	malarstwo
Epoka	renesans
Multimedia w Wikimedia Commons

Colyn de Coter lub Colijn de Coter^[a] (ur. ok. 1450–1455 w Brukseli^[3] lub 1480^[1], zm. ok. 1539–1540 w Brukseli^[3] lub 1525^[1]) – niderlandzki malarz renesansowy działający w Brukseli i Antwerpii; znany również jako Mistrz z Orsoy (od wykonanych skrzydeł ołtarzowych w kościele parafialnym w Orsoy, dzielnicy miasta Rheinberg)^[4].

Najstarszy dokument odnotowujący nazwisko malarza pochodzi z 1479 roku; są to księgi rachunkowe bractwa św. Alojzego z Brukseli^[3]. Zachowały się również dwa kontrakty na wykonanie niezachowanych prac artysty: pierwszy datowany jest na rok 1493 i zawarty został pomiędzy Coterem a gildią św. Łukasza (w dokumencie artysta występuje jako mistrz Colyn van Brusele). Gildia zlecała wykonanie dekoracji sklepienia w kaplicy gildii, w Katedrze Najświętszej Marii Panny, namalowanie postaci aniołów^[1]. Drugim zachowanym dokumentem jest umowa w formie rachunku sporządzona pomiędzy malarzem a bractwem św. Eligiusa z Brukseli. Według niej Coter, w latach 1509–1510, podjął się ozdobienia drzwi tabernakulum. Prace zostały zakończone w 1511 roku.

Jego styl nawiązywał do warsztatu Mistrza z Flemalle i Rogiera van der Weydena, a późniejsze dzieła do współczesnych mu mistrzów. Prace de Cotera klasyfikuje się w pięciu grupach^[1]. Najwcześniejsze powiązane są z sygnowanym obrazem pt. Święty Łukasz malujący Marię Pannę. Nawiązują one do wczesnych prac mistrzów niderlandzkich. W tej grupie znajdują się ponadto: Legenda św. Rombolda, Mąż boleściwy, skrzydła rzeźbionego Ołtarza Pasji z katedry w Strängnäs, Chrystus Wstawiający i Madonna Wstawiająca, Madonna ze św. Janem Ewangelistą i św. Barbarą, Maria Magdalena Strapionych i Święty Jan Ewangelista płaczący.

Druga grupa prac charakteryzuje się wyrazistą formą inspirowaną pracami Campina. Należą do niej sygnowany Ołtarz Trójcy, chicagowska Madonna koronowana przez aniołów, Pokłon Trzech Króli i Ołtarz św. Albana. W kolejnych latach de Coter tworzył prace o bardziej osobistym i wyrazistym charakterze. Przykładem tego są skrzydła rzeźbionego ołtarza z kościoła św. Mikołaja z Miry w Rheinberg, przedstawiające sceny ze Zdjęcia z krzyża i Ecce Homo. Sygnowane dzieło Madonna koronowana przez anioły z prywatnej kolekcji z Düsseldorfu otwiera kolejną grupę prac powstałych pod wpływem współczesnych malarzowi artystów. Do tej grupy zalicza się tzw. Tryptyk Bernatsky’ego i liczne wersje Zdjęcia z krzyża z Brukseli, Düsseldorfu i Stuttgartu. Ostatnią grupę stanowią dwie prace powstałe pod wpływem van der Weydena: Pietà i Opłakiwanie^[1].

Indywidualny styl de Cotera związany jest z odkrywaniem obrazowych efektów powiązanych z monumentalnie zatłoczonymi kompozycjami, stwarzającymi wrażenie horror vacui oraz z efektami trójwymiarowymi tworzonymi za pomocą światłocienia. Artysta stosował również iluminacyjne efekty dekoracyjne, używając np. brokatu czy odpowiednie rozdzielenie bloków kolorystycznych; dla nadania większej ekspresyjności jego postacie są skręcone, a ich twarze, na wzór brukselskich mistrzów iluminacyjnych, przepełnione są graficznymi detalami.

Twórczość Colyna de Cotera wywarła wpływ na malarstwo brukselskie w latach 1480–1515 oraz na twórczość artystów z Antwerpii i Mechelen. Nie kształtował on jednolitego stylu, wykorzystywał różnorodne kompozycje i sylwetki. Jego prace, związane stylowo z pracami wcześniejszych mistrzów niderlandzkich, a dodatkowo wzbogacone o własne innowacyjne podejście i techniki, zapewniły mu dużą popularność, a co za tym idzie, masową ich produkcję. W jego pracowni powstały panele przeznaczone dla katedry w Mechelen, skrzydła do pierwszego ołtarza w Strängnäs czy ołtarza św. Mikołaja. Coter tworzył również kartony dla brukselskiej pracowni gobelinów^[5].

• Pasja – Luwr
  • Chrystus Wstawiający
  • Madonna Wstawiająca
• Madonna koronowana przez anioły – kol. prywatna, Düsseldorf;
• Święty Łukasz malujący Marię – kościół parafialny w Cosne-d’Allier;
• Legenda św. Rombolda – Katedra św. Rumolda w Mechelen;
• Mąż boleściwy – Bourg-en-Bresse, Muzeum miejskie w Bourg-en-Bresse;
• Madonna ze św. Janem Ewangelistą i św. Barbarą – Bratysława, Słowackie Muzeum Narodowe;
• Maria Magdalena Strapionych - 1500 – 1504, 112,3 × 55,3 cm, Budapeszt, Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie^[6];
• Święty Jan Chrzciciel Płaczący - 1500 – 1504, 113×75 cm, Budapeszt, Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie^[7];
• Madonna koronowana przez aniołów – 1490-1495, 151.9 × 88.6 cm, Chicago, Art Institute of Chicago^[8];
• Pokłon Trzech Króli – 88, 4 × 72,5 cm Gandawa, Museum voor Schone Kunst^[9];
• Ołtarz św. Albana – Bruksela, Królewskie Muzea Sztuk Pięknych; Kolonia, Wallraf-Richartz-Museum;
• Tryptyk Bernatsky’ego – Madison, Chazen Museum of Art;
• Zdjęcie z krzyża – 98 × 65 cm, wersje w Brukseli, Düsseldorfie, Stuttgarcie, Museo Civico w Mesyna, Bilbao^[10];
• Pieta – Amsterdam, Rijksmuseum;
• Opłakiwanie – Haga, Dienst Rijksverspr Kstvoorwerpen
• Święty Antoni – 45.4 × 31.8 cm, Fine Arts Museums of San Francisco^[11]
• Archanioł Michał i św. Agnieszka – Bob Jones University Museum & Gallery, Greenville^[12]
• Chrzest św. Libertusa – 1490, Katedra św. Rumolda w Mechelen;
• Ecce Homo – 12.7 × 9.3 cm^[13].;
• Poliptyk z Pruszcza Gdańskiego – warsztat; ok. 1500, 164 × 73 cm, 88,5 × 54 cm, obecnie w zbiorach Muzeum Narodowe w Warszawie.

• Robert Genaille: Encyklopedia malarstwa flamandzkiego i holenderskiego. Warszawa: PWN, 2001. ISBN 83-221-0686-6.
• Robert Genaille: Słownik malarstwa flamandzkiego i holenderskiego. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1975.
• Gordon Campbell: The Grove Encyclopedia of Northern Renaissance Art, t.I. New York: Oxford University Press, 2009. ISBN 978-0-19-533466-1. (ang.).