Chasia Bornstein-Bielicka
 Bornstein-Bielicka, 1948 | |
| Data i miejsce urodzenia |
16 stycznia 1921 |
|---|---|
| Data śmierci |
15 lipca 2021 |
Chasia Bornstein-Bielicka (ur. 16 stycznia 1921 w Grodnie, zm. 15 lipca 2012 w Lehawot ha-Baszan) – żydowska działaczka ruchu oporu podczas II wojny światowej, założycielka pierwszego domu dla sierot żydowskich w powojennej Łodzi.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodziła się 16 stycznia 1921 roku w Grodnie w rodzinie Jehudy Bielickiego i Dewory d. Jabłońskiej[1]. Była to tradycyjna żydowska rodzina o syjonistycznym światopoglądzie[2]. Miała starszego brata Awremele oraz dwie młodsze siostry Rochelę i Cyporkę.
Jako nastolatka dołączyła do organizacji Ha-Szomer Ha-Cair[3][4], w której zajęła kierownicze stanowiska[4]. Ze względów finansowych nie mogła uczęszczać do w hebrajskiej szkoły „Tarbut”, uczyła się zatem w miejskiej szkole żydowskiej z polskim językiem nauczania i ukończyła lokalną szkołę zawodową dla dziewcząt, w której nauczyła się języka polskiego[3]. Maszyna krawiecka, którą Bielicka otrzymała w okresie nauk, pozwoliła utrzymać się rodzinie, gdy ta została zamknięta w getcie w Grodnie[3].
Podczas okupacji sowieckiej rozwiązano wszystkie stowarzyszenia i organizacje. Członkowie Ha-Szomer ha-Cair w Grodnie przenieśli działalność do podziemia, spotykali się w ogrodzie Bielickich. Chasia do 1941 roku ukończyła żydowskie Gimnazjum Realne[1].
W czerwcu 1941 roku Bielicka dołączyła do ruchu oporu w Grodnie[4]. Początkowo jej rolą była opieka nad młodzieżą, której wyznaczała zajęcia i cele oraz dodawała otuchy[4][5] opowieściami o emigracji do Palestyny[4]. Została wraz z rodziną zamknięta w getcie nr 1. Zimą i wiosną 1942 roku udało się jej dostać pracę w fabryce bielizny w Cegielni, następnie pracowała na polu buraków cukrowych. Za te pracę otrzymywała dodatkowe porcje chleba, co pomogło przetrwać rodzinie.
W obliczu wieści o nadchodzącej likwidacji getta dołączyła do organizacji zbrojnego oporu wobec Niemców[4][6], wraz z Johewed Taub, Cilią Szachnies, Miriam Popko i Eliaszem Tankusem należąc do kierownictwa[7]. Działając pod imieniem „Halina Stasiuk” na początku 1943 roku wykonała misję przewiezienia wyposażenia laboratorium do fałszowania dokumentów z Grodna do getta w Białymstoku[8]. Niepozorny wygląd i znajomość języka polskiego bez akcentu umożliwiły jej zamieszkanie w Białymstoku po „aryjskiej” stronie[9]. Bielickiej udało się zdobyć odpowiednie dokumenty i legalną pracę jako pomoc domowa u esesmana Luchterhanda[9], jednocześnie kontynuowała działalność w konspiracji jako łączniczka z gettem[10]. Podczas powstania w getcie współpracowała z Chajką Grossman, Bronką Klibańską, Marylką Różycką, Lizą Czapnik, Anią Rod i Rywką Madajską przy organizowaniu pomocy dla ocalałych w ucieczce do obozów partyzantów[11].
Po likwidacji getta Chasia rozpoczęła pracę u Niemca Ottona Busse, który wspierał ruch oporu[12], jednocześnie współpracowała z partyzantami ukrywającymi się w okolicznych lasach, dostarczając im prowiant, broń i lekarstwa[4]. Wraz z innymi działaczami konspiracji utworzyła komórkę Niemców wspierających podziemie[4]. W sierpniu 1944 roku zaangażowała się w działania partyzantów przy wyzwoleniu Białegostoku, przekazując informacje na temat pozycji sił niemieckich[12], co umożliwiło Armii Czerwonej przejęcie miasta, za co później wraz z innymi kurierami została wyróżniona najwyższym wyróżnieniem cywilnym[4]. Jako jedyna ze swej rodziny przeżyła Zagładę[13].
W 1944 roku wyjechała do Grodna i rozpoczęła naukę w kolegium nauczycielskim[12], jednak nie mogła odnaleźć się w nowej rzeczywistości[14]. W czerwcu 1945 roku wyjechała do Łodzi, gdzie kontynuowała współpracę z Ha-Szomer Ha-Cair[14]. Po wojnie założyła tam pierwszy dom dla sierot żydowskich w mieście[4][13] dający schronienie okołu stu dzieciom[15]. Zamieszkała z podopiecznymi, poświęcając im cały swój czas i nie utrzymując za to wynagrodzenia[16]. Rok później została uczestniczką pierwszego powojennego kongresu Ha-Szomer Ha-Cair, który odbył się we Francji[14]. Podczas wydarzenia opisała swe doświadczenia wojenne i zbierała środki na wyjazd podopiecznych z domu sierot do Palestyny[14]. Tego samego roku udało się jej doprowadzić do nielegalnej emigracji grupy dzieci[14], z początku przemieszczając się przez okupowane tereny Niemiec, a następnie płynąc statkiem „Theodor Herzl”[13]. Po zatrzymaniu statku przez władze brytyjskie jej podopieczni spędzili kilka miesięcy w brytyjskim obozie detencyjnym na Cyprze[13], gdzie Bielicka kontynuowała prowadzenie dla nich zajęć[4]. W sierpniu 1947 roku dzieci dotarły do Palestyny[13].
Po aliji wyszła za mąż za Henryka Bornsteina i z początku przebywała w kibucu Gan Szemu’el, po czym osiadła w tworzącym się kibucu Lahawot ha-Baszan[17]. Pracowała z młodzieżą imigrantów i założyła pierwsze przedszkole dla przyjezdnych, po czym została wysłana z mężem z ramienia Ha-Szomer Ha-Cair do Południowej Afryki i Francji[18]. Od drugiej połowy lat 60. przez dwadzieścia lat nauczała technik ceramicznych oraz tworzyła ceramikę w Izraelu, a w okresie emerytury powróciła do szycia ubrań[18].
Jej wspomnienia spisane przez Neomi Izhar ukazały się po hebrajsku na początku XX wieku[19]. W 2006 roku zapaliła jedną z sześciu pochodni podczas państwowej ceremonii rozpoczęcia Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu w Jad Waszem[4].
Zmarła 15 lipca 2012 roku[18].
Została patronką Festiwalu Kultury Żydowskiej „Zachor” w Białymstoku[19] oraz patronką konferencji naukowej „Kobieta żydowska”, III Konferencji z cyklu Żydzi wschodniej Polski, która odbyła się na Uniwersytecie w Białymstoku w 2014 roku[20].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b https://sztetl.org.pl/pl/biogramy/197137-bornstein-bielicka-chasia
- ↑ Dawidowicz 2015 ↓, s. 28.
- ↑ a b c Dawidowicz 2015 ↓, s. 30.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Chasia Bornstein (Bielicka) [online], Yad Vashem [dostęp 2021-11-23] (ang.).
- ↑ Dawidowicz 2015 ↓, s. 32.
- ↑ Dawidowicz 2015 ↓, s. 33.
- ↑ Getto w Grodnie [online], Wirtualny Sztetl [dostęp 2021-11-23].
- ↑ Dawidowicz 2015 ↓, s. 33–34.
- ↑ a b Dawidowicz 2015 ↓, s. 34.
- ↑ Dawidowicz 2015 ↓, s. 35.
- ↑ Lenore J. Weitzman, Bronia Klibanski [online], Jewish Women's Archive [dostęp 2021-11-25] (ang.).
- ↑ a b c Dawidowicz 2015 ↓, s. 38.
- ↑ a b c d e Cohen 2018 ↓, s. 50.
- ↑ a b c d e Dawidowicz 2015 ↓, s. 39.
- ↑ Cohen 2018 ↓, s. 49.
- ↑ Cohen 2018 ↓, s. 53.
- ↑ Dawidowicz 2015 ↓, s. 39–40.
- ↑ a b c Dawidowicz 2015 ↓, s. 40.
- ↑ a b Monika Żmijewska, Żydowskie kobiety. Jakie były? Wkrótce Zachor [online], bialystok.wyborcza.pl, 10 czerwca 2014 [dostęp 2021-11-23].
- ↑ Jarosław Ławski, Kobieta żydowska: w kręgu inspiracji Chasi Bornstein-Bielickiej, [w:] Żydzi Wschodniej Polski. Seria III: kobieta żydowska, Białystok 2015, s. 15, 17, 20, ISBN 978-83-933030-3-8.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Boaz Cohen. Survivor Caregivers and Child Survivors: Rebuilding Lives and the Home in the Postwar Period. „Holocaust and Genocide Studies”. 32 (1), 2018. ISSN 1476-7937.
- Grażyna Dawidowicz: „Jedna z wielu”. Krótki szkic o Chasi Bornstein-Bielickiej. W: Żydzi wschodniej Polski. Seria III: kobieta żydowska. Białystok: Wydawnictwo Alter Studio. Wydział Filologiczny Uniwersytetu w Białymstoku, Katedra Badań Filologicznych „Wschód-Zachód”, 2015. ISBN 978-83-933030-3-8.