Przejdź do zawartości

Celina Dominikowska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Celina Dominikowska
Celina Treter
Ilustracja
Data urodzenia

1830

Data śmierci

1908

Narodowość

polska

Małżeństwo

Kajetan Dominikowski

Celina Dominikowska z domu Treter (ur. 1830, zm. 1908) – polska artystka, malarka, rzeźbiarka, pisarka, kolekcjonerka pamiątek narodowych, działaczka patriotyczna.

Celina Dominikowska z Kordziem

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodziła się w 1830[1]. Była narodowości polskiej[2]. Pochodziła z rodziny Treter[3]. Jeszcze pod panieńskim nazwiskiem została właścicielką dóbr[4]. Celina i Mieczysław Treterowie odziedziczyli po Aleksandrze Treterze części wsi Dźwiniacz Górny (w 1865 dobra nabył Herman Frenkiel)[5]. W latach 60. zamieszkiwała w Orelcu ze swoim mężem[2][3] (Kajetan Dominikowski był w tym czasie właścicielem tabularnym wsi[6], zaś innym ziemianinem w tym rejonie był Mieczysław Treter[7]). W zaciszu tego miejsca zajmowała się malarstwem w zamiarze tworzenia wystroju świątyń[8]. Wykonała okno kościelne, obraz Matki Boskiej Bolesnej[8]. W tamtejszym dworze gromadziła pamiątki[3]. Posługiwała się pseudonimami „Celina z Orelca” bądź „Celina z orlego gniazda”[9][10][3]. Przebywała też w Sanoku i w Haczowie[3]. Angażowała się w pomoc powstańcom styczniowym 1863–1864[3]. Na przełomie lutego i marca 1863 przebywała krótkotrwale we Lwowie, skąd zabrała odezwy do rozpowszechnienia[11]. Od 5 maja 1863 w swym domu udzielała schronienia Edmundowi Ślaskiemu[12]. W drugiej połowie 1863 w domu Dominikowskich także chronili się powstańcy[13]. Od 15 lutego 1864 do około 27 lutego 1864 chronili w swym dworze pułkownika Józefa Grekowicza[14]. Wkrótce po 25 marca 1864 zorganizowała zakończoną powodzeniem ucieczkę z transportu więziennego zatrzymanego przez władze austriackie powstańca kpt. Niemirę[15].

Zarejestrowana do udziału w Wystawie Światowej w Paryżu w 1867 zgłosiła okno rzeźbione roboty misternej i snycerskiej, o sześciu szybach z przezroczystymi obrazkami[16][17][18]. Na tej imprezie reprezentowała Orelec[19]. Podczas wystawy paryskiej poświęcono jej artykuł w oficjalnym czasopiśmie ilustrowanym tej imprezy (L’exposition universelle de 1867) i z uznaniem opisano wykonane przez nią szyby symboliczne[20][8]. Poświęciła na jego wykonanie dwa lata pracy pod Sanokiem, używając piłki i rylca[2]. Efekt w postaci niejako płaskorzeźby stanowił sześć szyb alegorycznych, przedstawiających historię sześciu narodów europejskich, które autorka zobrazowała posiłkując się cytatami z Pisma Świętego i odnosząc swój opis do epizodów z życia Jezusa[21][8]. Opisanymi narodami byli Niemcy, Francuzi, Anglicy, Włosi, Węgrzy, Polacy[22][8]. W rogach każdej z szyb umieściła podobizny wybitnych przedstawicieli tychże nacji[8]. Jej dzieło zostało uznane za niepospolite[8]. Wykonany ekran podarowała władcy Austro-Węgier Franciszkowi Józefowi, który w rewanżu przesłał jej naszyjnik z medalionem[23]. Pobyt Celiny Dominikowskiej w Paryżu podczas Wystawy Powszechnej oraz jej wspomnienia zostały opisane w trzech rozdziałach książki Jakuba Gordona pt. Obrazki galicyjskie z 1869[24][25]. W 1870 zgłosiła drzeworyt na lwowską wystawę sztuk pięknych[26]. Zarejestrowana do udziału w Wystawie Światowej w Wiedniu 1873 w grupie X (wyroby galanteryjne) prezentowała tam wachlarze, w tym symboliczny wachlarz z liści dębowych (według różnych źródeł reprezentowała tamże Sanok, Orelec i Krosno)[27][28][29][30][31].

W 1894 otrzymała od komitetu Wystawy Krajowej we Lwowie list pochwalny w dziedzinie wytwory pracy kobiet w zakresie gospodarstwa domowego, robót ręcznych, wychowania i dobroczynności (grupa XXIV) za wachlarze malowane[32][33][34].

Jeszcze jako panna, w 1853 wydała pamiętnik rysunkowy w formie szkicownika pt. Życie młodey dziewczyny od 1839 roku do 1853 w Łoni[35]. Od młodości znała się z Arturem Grottgerem i domniemywano, że została odwzorowana na obrazie tego malarza pt. Muzykantka (przejściowo posiadała go), jednak Wanda Młodnicka zaprzeczyła temu[36][37]. Utrzymywała korespondencję z Józefem Ignacym Kraszewskim[38], który wzmiankował jej osobę w publikacji pt. Rachunki (1867–1870)[3]. Była autorką Pamiętnika z lat 1848–1849[39] i publikacji pt. Pieśni powstańcze z 1863 roku z muzyką zebrane i ułożone, wydanej w 1869 we Lwowie[3]. Wydała też dzieło pt. „Figlarz”. Obrazek sceniczny (1900)[3]. Dokonała również przekładu z języka francuskiego komedii zatytułowanej „Zrzutka balonowa”, komedya w 1 akcie (1878)[3]. Zachowały się także jej rękopisy: Roczniki żywota (pamiętniki), Książka dla Polek (dotyczy prowadzenia gospodarstwa), Niezapominajki rodzinne (zbiór pieśni narodowych z różnych epok z rysunkami i winietami), a poza tym ryciny, fotografie, litografie[3].

W latach 70. mieszkała w Krośnie[40][41][3]. W tym okresie przebywała też w Dubiecku[3]. Na początku XX wieku była właścicielką realności we Lwowie przy ulicy Klonowicza 1 oraz przy ulicy Jana Kochanowskiego 1C[42]. Pod drugim z tych adresów na początku lutego 1902 w pokoju mieszkania wybuchł pożar[43]. W tym czasie wydawała we Lwowie pocztówki[44].

Zmarła w 1908[1]. Biogram Celiny Dominikowskiej ukazał się w Suplemencie Słownika biograficznego twórców oświaty i kultury XIX i XX wieku Polski Południowo-Wschodniej pod redakcją Kazimierza Szmyda, wydanym w 2015[45].

Widoczny na zdjęciu obok Kordyan Dominikowski uczył się w Krajowej Szkole Rolniczej w Czernichowie[46][47], którą ukończył w 1893[48]. W 1900 tenże Kordyan Antoni Dominikowski był właścicielem dóbr Serwiry tj. Serwirochy (okolice miast Złoczów, Kamionka Strumiłowa, Brody)[49].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Celina Dominikowska. bj.uj.edu.pl. [dostęp 2020-06-01].
  2. a b c Gordon. Obrazki 1869 ↓, s. 51.
  3. a b c d e f g h i j k l m Lata zaboru austriackiego (1772 – 1918). orelec.pl. [dostęp 2020-06-01].
  4. Przyjechali od 22 do 23 października. „Czas”. Nr 243, s. 4, 24 października 1857. 
  5. Władysław Pulnarowicz: U źródeł Sanu, Stryja i Dniestru (historja powiatu turczańskiego). Turka: Wydawnictwo Związku Strzeleckiego, 1929, s. 126.
  6. Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w Królestwie Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem. Lwów: 1868, s. 150-151.
  7. Wykaz / Dyrekcya Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń od Ognia w Krakowie. „Przegląd Powszechny”. Nr 30, s. 7, 9, 12 marca 1861. 
  8. a b c d e f g Rozmaitości. „Tygodnik Mód”. Nr 8, s. 8, 20 lutego 1869.  „Tygodnik Mód”. „Kurier Warszawski”. Nr 41, s. 4, 22 lutego 1869. 
  9. Gordon. Obrazki 1869 ↓, s. 49.
  10. Edward Minkowiecki: Wykaz pseudonymów używanych przez autorów polskich. Warszawa: 1888, s. VII, XIX.
  11. Dominikowska 1869 ↓, s. 88-92.
  12. Dominikowska 1869 ↓, s. 86.
  13. Dominikowska 1869 ↓, s. 103.
  14. Dominikowska 1869 ↓, s. 134-135.
  15. Dominikowska 1869 ↓, s. 141-145.
  16. Gospodarstwo, przemysł handel. „Gazeta Narodowa”. Nr 30, s. 3, 6 lutego 1866. 
  17. Kundmachung. „Wiener Zeitung”. Nr 34, s. 432, 10 lutego 1866. (niem.). 
  18. Gospodarstwo, przemysł handel. „Gazeta Lwowska”. Nr 36, s. 158, 14 lutego 1866. 
  19. Gordon. Obrazki 1869 ↓, s. 49, 50.
  20. Gordon. Obrazki 1869 ↓, s. 50.
  21. Gordon. Obrazki 1869 ↓, s. 51-52.
  22. Gordon. Obrazki 1869 ↓, s. 52-53.
  23. Gordon. Obrazki 1869 ↓, s. 49-50.
  24. Gordon. Obrazki 1869 ↓, s. 47-59, 61-68.
  25. Dominikowska 1869 ↓, s. 70-145.
  26. Kronika. „Unia”. Nr 60, s. 3, 19 maja 1870. 
  27. Gospodarstwo, przemysł i handel. „Gazeta Lwowska”. Nr 163, s. 947, 17 lipca 1872. 
  28. Wystawa powszechna w Wiedniu. „Czas”. Nr 163, s. 2, 20 lipca 1872. 
  29. Weltaustellung 1873 in Wien. Angemeldete Firmen. „Wr. Weltaustellungs-Zeitung / Int. Austellungs-Zeitung”. Nr 13, s. 5, 19 lutego 1873. (niem.). 
  30. Agaton Giller: Polska na Wystawie Powszechnej w Wiedniu 1873 r. Listy Agatona Gillera. T. 1-2.. Lwów: 1873, s. 189, 277, 302.
  31. Welt-Ausstellung 1873 in Wien. Offizieller General-Catalog. Wiedeń: Verlag der General-Direction, 1873, s. 108.
  32. Nagrody na wystawie lwowskiej przyznane przez komitet sędziów. Grupa XXIV. „Kurjer Lwowski”. Nr 275, s. 5, 4 października 1894. 
  33. Odznaczenia przyznane wystawcom na krajowej wystawie. „Czas”. Nr 226, s. 2, 5 października 1894. 
  34. nagrody na Wystawie Lwowskiej. „Gazeta Lwowska”. Nr 243, s. 5, 24 października 1894. 
  35. (Pamiętnik rysunkowy) : (Inc.:) Życie młodey (!) dziewczyny od 1839 roku do 1853 w Łoni. polona.pl. [dostęp 2020-06-01].
  36. Tadeusz Rutowski. Grottgeriana. „Sztuka”. Z. 1, s. 25, 30, Lipiec 1911. 
  37. Wanda Młodnicka. Grottger – (wyjaśnienia). „Lamus”, s. 202, 1911. 
  38. Aleksander Żyga. Z kulisów dubieckiej legendy. „Widnokrąg”. Nr 23, s. 3, 7 czerwca 1969. 
  39. Pamiętnik z lat 1848-1849. polona.pl. [dostęp 2020-06-01].
  40. Czyn szlachetny. „Gazeta Narodowa”. Nr 209, s. 3, 3 września 1873. 
  41. Dokończenie telegramów. „Czas”. Nr 242, s. 2, 21 października 1879. 
  42. Kalendarz Ilustrowany „Słowa Polskiego” na Rok 1901. Lwów: 1901, s. 217.
  43. Kronika. „Dziennik Polski”. Nr 61, s. 3, 6 lutego 1902. 
  44. Kronika. Curiosum. „Kurjer Lwowski”. Nr 175, s. 3, 26 czerwca 1902. 
  45. Przeczytane. „Croscena”. Nr 139, s. 22, Styczeń 2016. 
  46. Kronika. Stypendya. „Gazeta Lwowska”. Nr 23, s. 3, 30 stycznia 1891. 
  47. Kronika. Z Czernichowa. „Kurjer Lwowski”. Nr 179, s. 2, 30 czerwca 1893. 
  48. Egzaminy. „Kurier Warszawski”. Nr 184, s. 5, 6 lipca 1893. 
  49. Lista wyborców do Rady Państwa z kuryi większych posiadłości ziemskich. „Gazeta Lwowska”. Nr 221, s. 12, 27 września 1900. 

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • IV. Sanoczanka na wystawie paryzkiej (1867), V. Notatki Celiny. W: Jakub Gordon: Obrazki galicyjskie. Sanok: Drukarnia Karola Pollaka, 1869, s. 47-59, 64-68.
  • Celina Dominikowska: VI. Dom i szkoła amerykańska (Wspomnienie z Wystawy), VII, Ruchy w Galicyi. Strofka Kornela Ujejskiego, VIII. Manifestacye religijne. Typy powstańców, IX. Nabożeństwo za poległego ś. p. Medarda Tchórznickiego, X. Indagacye – Zasługi żydów – Anegdota o ks. Adamie Sapiesze, XI. Okólnik Grekowicza – Ucieczka Niemiry – Pan Alfred w postaci Maryni). W: Jakub Gordon: Obrazki galicyjskie. Sanok: Drukarnia Karola Pollaka, 1869, s. 70-145.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]