Bitwa pod Opatowem (1864)

Bitwa opatowska

powstanie styczniowe
Czas	21 lutego 1864
Miejsce	Opatów
Terytorium	Królestwo Kongresowe
Wynik	porażka wojsk powstańczych
Strony konfliktu
powstańcy styczniowi Imperium Rosyjskie
Dowódcy
płk Ludwik Zwierzdowski †, płk Apolinary Kurowski Ksawery Czengiery
Siły
ok. 1000 piechoty i ok. 40-47 jazdy ok. 800 w tym sotnia kozaków
Straty
zabitych - 50, rannych - 62 oficerów i żołnierzy, (dane przybliżone)[1] zabitych i rannych 54 oficerów i żołnierzy (oficjalne dane rosyjskie)[2]i
Położenie na mapie Guberni Królestwa Polskiego (1904) miejsce bitwy
50°48′18,0000″N 21°25′28,9200″E/50,805000 21,424700

Bitwa Opatowska − bitwa stoczona 21 lutego 1864 roku w czasie powstania styczniowego.

W lutym rosyjski generał Ksawery Czengiery skoncentrował 4500 żołnierzy wokół Cisowa, gdzie otoczony został 3 Pułk Stopnicki i inne mniejsze oddziały II Korpusu. Łącznie siły polskie liczyły około 1000 powstańców^[3].

Ponieważ generał Józef Hauke-Bosak był nieobecny, całością sił dowodził szef sztabu korpusu pułkownik Apolinary Kurowski, a 3 Pułkiem Stopnickim − w zastępstwie urlopowanego z powodu choroby podpułkownika Karola Rębajło-Kality - dowódca Dywizji Krakowskiej, pułkownik Ludwik Topór-Zwierzdowski. Obaj oficerowie postanowili przebić się w najsłabszym punkcie rosyjskiej obrony i w tym celu postanowili zaatakować Opatów, mając błędne informacje o rzekomej słabości tamtejszego garnizonu.

Polacy uderzyli na Opatów wieczorem 21 lutego. Wkrótce w ręku powstańców znalazło się 3/4 miasta, w tym m.in. koszary, w których zgromadzone było kilkaset karabinów. Dalszy atak został zahamowany ze względu na bardzo silny opór Rosjan.

Kilkugodzinne walki o miasto nie przyniosły sukcesu, powstańcy ponieśli znaczne straty (w bitwie został ranny dowodzący, pułkownik Ludwik Topór-Zwierzdowski, po nim dowodzenie przejął Apolinary Kurowski). Około północy Kurowski, bojąc się nadejścia sił rosyjskich od strony Sandomierza, wydał rozkaz odwrotu. Choć ostatecznie powstańcy nie zdołali zdobyć miasta, wyrwali się jednak z pierścienia otaczających ich wojsk Czengierego.

„Klęska opatowska sama w sobie nie byłaby tak dalece tragiczna dla wszystkich wojsk II Korpusu, gdyby nie wypadki, które po niej nastąpiły. Oddziały polskie, wycofujące się z miasta początkowo w jak największym porządku, skierowały się jednak w kierunku Cisowa, z którego chciały przecież umknąć przed rosyjską obławą”. Pojmany następnego dnia przez patrol kozacki płk Ludwik Topór-Zwierzdowski został stracony na opatowskim rynku 23 lutego 1864. Jego mogiłę wyznacza dziś w Opatowie pamiątkowy kamień.

• Bitwa pod Opatowem stoczona 25 listopada 1863 roku.

• Eligiusz Kozłowski, Od Węgrowa do Opatowa 3.02.1863–21.02.1864. Wybrane bitwy z powstania styczniowego, Wydawnictwo MON, Warszawa 1962.
• Stanisław Kotarski, Opatów w latach 1861–1864, Opatów 1935.
• Mała Encyklopedia Wojskowa, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1967, Wydanie I, Tom 2.
• Pamiętnik płk Rębajło-Kality pt. "Ze wspomnień krwawych walk", Lwów 1913.