Bielsko

Bielsko (śl. Biylsko, cz. Bílsko, niem. Bielitz^[1]^[2]) – dawne miasto na Śląsku Cieszyńskim, położone na lewym brzegu Białej, które 1 stycznia 1951 roku zostało połączone z małopolską Białą Krakowską w jeden organizm pod nazwą Bielsko-Biała.

Historia

Miasto zostało założone pod koniec XIII wieku, pierwsza pisemna wzmianka o nim pochodzi z 1312 roku. Pierwotnie należało do księstwa cieszyńskiego, które w 1327 roku przyjęło zwierzchność Korony Czeskiej. Od 1572 roku było centrum państwa stanowego, które w 1752 roku stało się księstwem (istniało do 1848 roku). W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Bilicium^[3]. Od XVI wieku stanowiło znaczący ośrodek rzemiosł, zwłaszcza sukiennictwa i garncarstwa, na początku XIX wieku doszło natomiast do szybkiego rozwoju przemysłu, którego główną gałęzią było włókiennictwo. Rozwój przemysłowy i związany z tym wzrost liczby ludności wywołały wielkie przemiany architektoniczno-urbanistyczne. Ze względu na wielkomiejską zabudowę w stylu historyzmu i secesji miasto było nazywane „małym Wiedniem”.

Już od średniowiecza Bielsko i okoliczne wsie tworzyły niemiecką wyspę językową. Według niemieckich danych z 1910 roku dla 81,5% mieszkańców językiem domowym był niemiecki^[1]. W dobie kontrreformacji miasto zachowało wyraźnie protestancki charakter i pozostało ważnym ośrodkiem Kościoła ewangelickiego także po wydaniu patentu tolerancyjnego. Liczna tu była również społeczność żydowska (około 16%)^[1].

W 1904 roku w miejscowości utworzone zostało gniazdo najstarszej polskiej organizacji sportowej Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Koło liczyło początkowo 30 członków. W 1935 roku prezesem organizacji był Wiktor Przybyła, sekretarzem Władysław Kurz, a naczelnikiem Stefan Bułka^[4].

Po zakończeniu I wojny światowej tereny, na których leży miejscowość – Śląsk Cieszyński – stały się przedmiotem sporu pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W 1918 roku na bazie Straży Obywatelskiej miejscowi Polacy utworzyli dowództwo III batalionu Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego pod dowództwem por. Kubisztala, a później ppor. K. Międzybrodzkiego, której podlegały lokalne oddziały milicji^[5]. W latach 1939–1945 Bielsko znajdowało się w granicach III Rzeszy i było częścią prowincji Śląsk.

Mimo że oficjalne połączenie Bielska i Białej w jedno miasto nastąpiło dopiero w 1951 roku, oba miasta tworzyły jedną całość pod względem gospodarczym, społecznym i przestrzennym już sto lat wcześniej. Pierwsze próby ich zjednoczenia są datowane na 1872 rok, chociaż wtedy znajdowały się w dwóch różnych austriackich krajach – Bielsko na Śląsku Austriackim, Biała natomiast w Galicji.

Dziś pojęcie Bielsko ma znaczenie wyłącznie historyczne, jest jednak potocznie używane na zasadzie pars pro toto na określenie całego miasta Bielsko-Biała.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien
↑ Bielsko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 216 .
↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 174. ISBN 978-83-910595-2-4.
↑ Wincenty Ogrodziński 1937 ↓, s. 196.
↑ Jerzy Szczurek 1933 ↓, s. 32-37.

Bibliografia

Jerzy Polak: Przewodnik po Bielsku-Białej. Bielsko-Biała: Towarzystwo Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej, 2000. ISBN 83-902079-0-7.
Wincenty Ogrodziński: Dzieje Dzielnicy Śląskiej „Sokoła”. Katowice: TG Sokół w Katowicach, 1937.
Jerzy Szczurek: Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. O milicjach ludowych w latach 1918–1920. Cieszyn: Nakładem Grupy Związku Powstańców Śląskich w Cieszynie, 1933.

Linki zewnętrzne

Bielsko 2, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 216 .

[spis-1] Der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien

[2] Bielsko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 216 .

[3] Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 174. ISBN 978-83-910595-2-4.

[CITEREFWincenty_Ogrodziński1937196-4] Wincenty Ogrodziński 1937 ↓, s. 196.

[CITEREFJerzy_Szczurek193332-37-5] Jerzy Szczurek 1933 ↓, s. 32-37.

[1]

Powiaty miejskie	Katowice Bielsko Królewska Huta (od 1934 Chorzów)
Powiaty ziemskie	bielski cieszyński cieszyński zachodni (1938) frysztacki (od 1938) katowicki lubliniecki pszczyński rudzki (do 1924) rybnicki tarnogórski świętochłowicki (do 1939)