Biórków Wielki

Biórków Wielki
	wieś
	; Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Biórkowie Wielkim
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	proszowicki
Gmina	Koniusza
Liczba ludności (2022)	505
Strefa numeracyjna	12
Kod pocztowy	32-104
Tablice rejestracyjne	KPR
SIMC	0322809
	Położenie na mapie gminy Koniusza Biórków Wielki
	Położenie na mapie Polski Biórków Wielki
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Biórków Wielki
	Położenie na mapie powiatu proszowickiego Biórków Wielki
	50°09′54″N 20°10′25″E/50,165000 20,173611
	Multimedia w Wikimedia Commons

Biórków Wielki – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie proszowickim, w gminie Koniusza.

W czasie funkcjonowania gromad wieś była siedzibą gromady Biurków Wielki. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.

Integralną częścią miejscowości jest Wysiółek Biórkowski^[4].

Nazwa miejscowości

Pochodzenie nazwy Biórków Wielki, wcześniej – Birków, jest patronimiczne: od nazwy osobowej Birek^[5], wywodzącej się być może od bierać, birać, por. prasłowiańskie *birati a. *bьrati – "ujmować, chwytać, zabierać"^[6], a także stanowiącej zdrobnienie imienia Biernat (Bernard)^[7]. W XV wieku właścicielem wsi był Jan Birkowski herbu Topór. Wcześniej spotykane nazwy to m.in. Bircow, Byrkow, Byrow, Byorkow, Bierków, Birków, Birków Wielki^[8].

Historia

Początki osadnictwa w Biórkowie Wielkim sięgają przełomu XII i XIII wieku. Przypuszcza się, że król Władysław Łokietek osadził ją na prawie niemieckim i podarował swojemu rycerzowi Wilczko, który pomógł mu w stłumieniu buntu. Wilczko z Birkowa był później podstolim a następnie kasztelanem sandomierskim. Kazimierz Wielki mianował Wilczka burgrabią zamku w Kazimierzu Dolnym^[9]. Pierwsza wzmianka w zachowanych dokumentach o wsi pochodzi z roku 1374. Jest to krótki opis parafii w Biórkowie w spisie świętopietrza. Źródła z 1385 r. wymieniają istniejący tu drewniany kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny^[8].

W XV wieku Biórków Wielki był własnością rodu Birkowskich herbu Topór, o czym wspomina Jan Długosz w swoim dziele Liber Beneficiorum. W XVI wieku rządzili tu Szembekowie herbu Szembek, a następnie inni szlachcice^[8].

W 1633 r. w miejscu zniszczonej świątyni zbudowano zachowany do dziś kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny^[10]. W tym okresie założono przy kościele szkółkę parafialną dla dzieci wiejskich. W 1782 roku założono we wsi cmentarz parafialny.

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[11].

Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NPMarii, dzwonnica, drzewostan.
Drewniany kościół znajduje się na małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej^[10].
Zespół dworski: dwór, stajnia, park ze stawem.

Osoby związane z miejscowością

Jacek Woźniakowski – historyk sztuki
Stanisław Tatar – gen. WP

Zobacz też

Biórków Mały

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 6107
↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 68 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ GUS. Rejestr TERYT
↑ Rymut K., Nazwy miast Polski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław [etc.] 1987, ISBN 83-04-02436-5, por. hasło Bircza
↑ A. Cieślikowa (red.), Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych t.1, Kraków 2000, ISBN 83-87623-23-7
↑ M. Malec (red.), Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych, t. 2, Kraków 1995, ISBN 83-85579-68-0
↑ ^a ^b ^c Sołectwo Biórków Wielki. gmina Koniusza. [dostęp 2011-09-13]. (pol.).
↑ WojciechW. Wółkowski WojciechW., Zamek w Kazimierzu Dolnym w świetle badań architektonicznych / The castle in Kazimierz Dolny in the light of architectural studies, „Ochrona Zabytków 1/2018, s. 7-48” [dostęp 2020-03-02] (ang.).
↑ ^a ^b Kościół Wniebowzięcia NMP w Biórkowie Wielkim. drewniana.malopolska. [dostęp 2011-09-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-21)]. (pol.).
↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-01] .

Linki zewnętrzne

o Biórkowie Wielkim w serwisie gminy Koniusza
Birków Wielki lub ''Biórków'', [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 231 .

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 6107

[2] NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .

[3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 68 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[4] GUS. Rejestr TERYT

[5] Rymut K., Nazwy miast Polski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław [etc.] 1987, ISBN 83-04-02436-5, por. hasło Bircza

[6] A. Cieślikowa (red.), Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych t.1, Kraków 2000, ISBN 83-87623-23-7

[7] M. Malec (red.), Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych, t. 2, Kraków 1995, ISBN 83-85579-68-0

[k-8] Sołectwo Biórków Wielki. gmina Koniusza. [dostęp 2011-09-13]. (pol.).

[9] WojciechW. Wółkowski WojciechW., Zamek w Kazimierzu Dolnym w świetle badań architektonicznych / The castle in Kazimierz Dolny in the light of architectural studies, „Ochrona Zabytków 1/2018, s. 7-48” [dostęp 2020-03-02] (ang.).

[autonazwa1-10] Kościół Wniebowzięcia NMP w Biórkowie Wielkim. drewniana.malopolska. [dostęp 2011-09-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-21)]. (pol.).

[:rejestr-11] Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-01] .

[2]