Baszta Gdańska

Baszta Gdańska (Szewska) – zabytkowa baszta mieszcząca się w Starogardzie Gdańskim. Zbudowana w 1325 roku.

Baszta Gdańska

Baszta Gdańska (Szewska)
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Miejscowość	Starogard Gdański
Typ budynku	baszta
Styl architektoniczny	gotyk
Ukończenie budowy	1325
Ważniejsze przebudowy	1893
Położenie na mapie Starogardu Gdańskiego Baszta Gdańska
Położenie na mapie Polski Baszta Gdańska
Położenie na mapie województwa pomorskiego Baszta Gdańska
Położenie na mapie powiatu starogardzkiego Baszta Gdańska
53°58′07,0055″N 18°31′52,8053″E/53,968613 18,531335

Jest najlepiej zachowanym obiektem gotyckiej architektury w mieście. W baszcie pobierano myto. Historycznie służyła do obrony i strzegła bezpieczeństwa wjazdu do miasta przez Bramę Gdańską, z czasem zmianie uległa jej funkcja na obserwacyjno-obronną, w późniejszych latach znajdowało się w niej więzienie^[1]. Brama była broniona przez cech szewców, stąd jej druga nazwa – Szewska^[2]. Stoi nad kanałem Wierzycy – dawniej fosy. W XVIII w. baszta służyła za kaplicę, w XIX w. – pruskie więzienie, przed II wojną światową była policyjnym aresztem, a w czasie wojny więzieniem gestapowskim^[2]. Baszta była wielokrotnie przebudowywana, m.in. w 1893 zwężono jej dolną część, by poszerzyć ulicę. Obecnie mieści część ekspozycji Muzeum Ziemi Kociewskiej.

Na murze zewnętrznym umieszczona została tablica pamiątkowa ufundowana w 1998 roku przez zakon joannitów dla uczczenia jubileuszu 800-lecia miasta oraz 650 rocznicy nadania praw miejskich.

Baszta została zbudowana w 1325 roku. Miała bronić przyległych do niej odcinków murów miejskich. Obowiązek ten spoczywał, ze względu na brak stałej obsady, na barkach cechu szewców. Wieczorem podnoszono most zwodzony, aby mieszkańcy mogli spokojnie spać. Natomiast rankiem most opuszczano.

W swej długiej historii Baszta Gdańska była niegdyś kaplicą Maryjną.

W okresie II wojny światowej aresztem niemieckim dla miejscowej inteligencji pomorskiej i kociewskiej. Zaś w okresie powojennym – od połowy lat 60. – w baszcie mieściła się siedzibą Stacji Upowszechniania Wiedzy o Regionie, która do 1980 roku była zalążkiem obecnego Muzeum Ziemi Kociewskiej.

Obecnie w baszcie umieszczono stałą wystawę dotyczącą okupacji hitlerowskiej na ziemi starogardzkiej^[3].

• W jej rejonie przekraczał w bród Wierzycę biskup Wojciech, kiedy w 997 roku podróżował przez te tereny do Gdańska^[4].
• chłopi starogardzcy byli zmuszeni do darmowej zwózki materiałów budowlanych do wznoszonej twierdzy. Pewnego dnia zbuntowali się i pouciekali do pobliskiego Lasu Szpęgawskiego, gdzie przyparci przez Krzyżaków, woleli wybrać śmierć w odmętach Jeziora Płaczewskiego niż oddać się w niewolę. Tych, którzy oprawcy zdążyli ująć, uwięziono w murach baszty Gdańskiej^[4].
• 8 grudnia 1461 roku Krzyżacy zdobyli miasto tylko dlatego, że ktoś nocą uszkodził łuki, z których następnego dnia nie można było razić przeciwnika^[4].
• młoda burmistrzanka, której, pozbawiono możliwości wyjścia za mąż, skoczyła z najwyższego okna do wód Wierzycy^[4].

• Baszta Gdańska miała bronić wjazdu do Starogardu od strony północnej, tj. od Gdańska (stąd jej nazwa). Miała też bronić przyległych do niej odcinków murów miejskich. Obowiązek ten spoczywał, ze względu na brak stałej obsady, na barkach cechu szewców i stąd jej druga nazwa – Szewska^[5].
• W czasie pokoju Baszta Szewska mogła spełniać funkcję hejnalicy, z której rozlegał się przykładowo sygnał alarmu przeciwpożarowego czy trębacza, codziennie rano nawołującego do otwierania bram miejskich. Mogła – tak wynika z wilkierza z 1643 roku – być więzieniem i wartownią nocnej straży miejskiej^[5].
• Utrzymuje się, że w Baszcie Gdańskiej przez pewien czas przechowywano skarbiec magistratu oraz kościoła św. Mateusza^[5].
• W związku ze zniszczeniami kościoła św. Mateusza w wojnie ze Szwedami, Baszta Gdańska stała się katolicką “Kaplicą na Bramie” pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny^[5].
• W Baszcie Szewskiej więziono po 22 lutym do drugiej połowy marca 1846 roku kilkunastu uczestników zbrojnego marszu na garnizon pruski w Starogardzie, w tym Floriana Ceynowę^[5].
• Utrata funkcji obronnych przez Basztę Szewską w I połowie XIX wieku doprowadziła do tego, że w latach 1847-1912 przeszła ona jako mieszkanie w ręce prywatne^[5].
• W dniu 12 września 1939 roku Baszta Szewska stała się filią starogardzkiego więzienia sądowego^[5].
• W nocy z 10 na 11 listopada 1939 roku w Baszcie Szewskiej zgwałcono, a następnie zamordowano kilkanaście młodych Polek^[5].