Augustianie kłodzcy

Augustianie kłodzcy – zakon kanoników regularnych św. Augustyna CRSA działający na terenie Kłodzka w latach 1349–1595. Zostali oni sprowadzeni do miasta przez arcybiskupa praskiego Arnoszta z Pardubic, który ufundował zakonnikom kolegiatę i klasztor na południowo-zachodnim stoku Góry Fortecznej, poniżej zamku, wydzielając równocześnie osobną parafię.

Augustianie odegrali istotną rolę odegrali dla kultury Kłodzka^[1].

Wraz ze zdominowaniem przez protestantów hrabstwa kłodzkiego w XVI wieku na prośbę ostatniego przeora augustianów – Christopha Kirmesera(inne języki), papież Klemens VIII rozwiązał zgromadzenie w Kłodzku i przekazał wszystkie jego dobra jezuitom^[1].

Dzieje kłodzkich augustianów zostały spisane przez jednego z członków tego zgromadzenia – Michaela Czacheritza(inne języki) w dziele Kronika klasztoru kanoników regularnych w Kłodzku(inne języki), które było kontynuowane także po jego śmierci w 1489 roku. Oryginał łaciński tego manuskryptu został odnaleziony w NRD i wraz z wieloma innymi archiwaliami w 1980 roku powrócił do Archiwum Państwowego we Wrocławiu. Opracowany przez prof. Wojciecha Mrozowicza, w 2003 roku został wydany drukiem^[2][3].

Arnoszt z Pardubic, późniejszy pierwszy arcybiskup praski, spędził swoje dzieciństwo w Kłodzku, gdzie jego ojciec, będący namiestnikiem ziemi kłodzkiej, wysłał go do miejscowej szkoły joannitów. Jak wspominał w swoich późniejszych wspomnieniach, w Kłodzku doznał objawienia maryjnego, które stało się dla niego w późniejszym okresie inspiracją do zakładania klasztorów oraz akcji dobroczynnych. Faworyzował przy tym zakony zdecentralizowane, głównie augustianów^[4]. Kłodzko zostało ogłoszone świętym miejscem Matki Bożej, a lokacja klasztoru augustianów w tym mieście miała miejsce 25 marca 1349 roku w dniu objawienia Maryi^[5]. Materialna część tej fundacji została zrealizowana rok później. 5 lutego 1350 roku starosta kłodzki Albert von Crenwicz zatwierdził kupno dóbr przez Arnoszta, które ten ostatni razem ze swoimi braćmi, przeznaczył na lokacje. Za 718 marek zakupił od braci Renza i Mikołaja von Glaubitzów dobra ziemskie w Szalejowie Dolnym, w Starkowie i w Żelaźnie^[6]. Rody szlacheckie ziemi kłodzkiej zatwierdziły tę decyzję, natomiast nie pogodzili się z nią przyszli poddani, zwłaszcza wolni sędziowie, którzy zostali zmuszeni przez cesarza Karola IV Luksemburskiego do okazania posłuszeństwa. Ostatecznie cesarz złotą bullą z 23 października 1350 roku postanowił, że dobra sędziowskie będą podlegać jurysdykcji klasztoru augustianów^[7].

Arnoszt i jego bracia ufundowali na kłodzkim Wzgórzu Fortecznym klasztor i kolegiatę, której arcybiskup podarował jeden z najsłynniejszych obrazów tamtych czasów – Madonnę Kłodzką. Osiedlenie się augustianów w Kłodzku wpłynęło pozytywnie na rozwój literatury w mieście, a samo Kłodzko zyskało rangę ośrodka ponadregionalnego. Miejscowi mnisi byli powoływani na kierownicze stanowiska w innych klasztorach. W 2. połowie XIV wieku w skryptorium kłodzkich augustianów powstała być może jedna z części Psałterza floriańskiego^[8].

W 1365 roku kolejny arcybiskup praski, Jan Očko z Vlašimi zezwolił kłodzkim augustianom na otworzenie szkoły dla szesnaściorga dzieci obywateli Kłodzka. Dzięki tym działaniom podniósł się poziom wykształcenia w mieście, ale nowa instytucja stała się przyczyną konfliktów między augustianami a joannitami, którzy do tej pory posiadali monopol na edukację w Kłodzku. Augustianie uważani byli za zakon reformatorski, przez co byli wspierani przez Kościół oraz właścicieli ziemskich^[9].

Na początku XV wieku zaognieniu uległ konflikt joannicko-augustiański, którego bezpośrednim impulsem była decyzja króla Wacława IV z 1412 roku. Ustalił on w porozumieniu z arcybiskupem Zygmuntem Albíkiem z Uničova podwyższenie liczby uczniów w szkole augustianów do dwudziestu czterech. Ostatecznie dzięki wsparciu kłodzkiego starosty, Hynka Krušiny z Lichtenburka, konflikt wygrali augustianie. W czasie wojen husyckich klasztor wymagał sporych zmian w tym dotyczących czasu modlitwy oraz ubrania, których podjął się przeor Michael Czacheritz. W 1477 roku hrabia kłodzki Henryk I Starszy z Podiebradów i jego żona Urszula Brandenburska(inne języki) sfinansowali remont kompleksu klasztornego, który znacznie ucierpiał podczas wojen husyckich. Zbudowano także w tym czasie duży refektarz^[10].

Wraz z rozwojem reformacji w hrabstwie kłodzkim zakony katolickie podupadły, w tym augustianie. Sytuacja była na tyle dramatyczna, że w 1578 roku arcybiskup praski odwołał przeora Andreasa Pfeiffera^[11]. Zmieniło się to w 2. połowie XVI wieku, kiedy na przeora zakonu powołano Christopha Kirmesera, niebędącego augustianinem, ale uchodzącego za osobę zdolną do przeprowadzenia kontrreformacji w Kłodzczyźnie. Jednak zdecydowany opór mieszczan oraz nieprzychylna postawa rady miejskiej wobec katolików, spowodowała, że w 1595 roku papież Klemens VIII rozwiązał zgromadzenie w Kłodzku i przekazał obiekty należące do augustianów jezuitom kłodzkim^[12].

• 1350–1382: Johannes I
• 1382–1396: Johannes II
• 1496-1403: Petrus
• 1403–1413: Augustinus Liebstein
• 1413–1435: Lukas
• 1435–1453: Heinrich Foytisdorf
• 1453–1455: Jakobus
• 1455–1489: Michael Czacheritz
• 1489–1504: Benedikt Polkenhayn
• 1491–1504: Georg Beyer
• 1504–1521: Paulus Osbrand
• 1521–1522: Johannes III Valerius
• 1522–ok. 1531: Johannes IV Forchundt
• 1533–1536: Valentin Kern
• 1538–1541: Franziskus Schrecker
• 1541–1542: Johannes IV Forchundt
• 1543–1545: Martin Klingke
• 1568–1578: Andreas Johannes Pfeifer
• 1578–1583: Johannes VI Rutheni
• 1583/84–1595 Christoph Kirmeser

• Mrozowicz W., Kronika klasztoru kanoników regularnych w Kłodzku, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2001.
• Herzig A., Ruchniewicz M., Dzieje Ziemi Kłodzkiej, Dobu Verlag, Oficyna Wydawnicza „Atut”, Hamburg-Wrocław 2006.
• Gładkiewicz R., Kłodzko. Dzieje miasta, Muzeum Ziei Kłodzkiej, Kłodzko 1998.
• Popularna Encyklopedia Ziemi Kłodzkiej, pod red. J. Laski i M. Kowalcze.
• Kögler J., Die Chroniken der Grafschaft Glatz, nowe wydanie opracowane przez D. Pohla, t. 2: Die Pfarrei- und Stadtchroniken von Glatz–Habelschwerdt–Reinerz mit den zugehörigen Dörfern, Pohl, Modautal 1993, s. 89–103.
• Tschitschke M., Der letzte Propst der Arnestinischen Stiftung, „Glatzer Heimatblätter”, t. 12, 1926, s. 113–125.