Aparat radzieckich organów bezpieczeństwa publicznego w PRL

Aparat radzieckich organów bezpieczeństwa publicznego w PRL – działająca w latach 1945–1971 w Polsce, struktura organizacyjna organów bezpieczeństwa państwowego ZSRR.

Organy bezpieczeństwa publicznego PRL znajdowały się pod całkowitą kontrolą NKWD^[1]. Pierwszym głównym radzieckim doradcą przy MBP był twórca polskich i wschodnioniemieckich organów bezpieczeństwa,

• 6 marca – 27 kwietnia 1945 – komisarz Bezpieczeństwa Państwowego II rangi – a od 9 lipca 1945 gen. płk Iwan Sierow (Иван Александрович Серов), który zajmował oficjalnie stanowisko Doradcy NKWD ZSRR przy MBP Polski, kolejnym
• 27 kwietnia 1945 – 13 maja 1946^[2] – gen. por. Nikołaj Sieliwanowski (Николай Николаевич Селивановский).

Od czasu opuszczenia stanowiska przez Sieliwanowskiego, jego obowiązki pełnił płk Dawydow. Było to związane z przemianami, zachodzącymi w radzieckich organach bezpieczeństwa. Wychodząc ze struktur wojennych, tworzyły one w krajach „demokracji ludowej” instytucje przynajmniej formalnie współdziałające, nie zaś kierujące narodowymi służbami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo państwa. Tak zwany „aparat doradcy MGB przy Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego RP/PRL” (Аппарат советника МГБ при МОБ ПНР) został wydzielony z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych ZSRR i przekazany do Polski 20 sierpnia 1946 zgodnie z postanowieniem Biura Politycznego Komitetu Centralnego WKP(b) Nr P59/39; na czele aparatu stali Starsi Doradcy:

• 1 października 1946^[2] – 17 marca 1950 – płk Siemion Dawydow (Семен Прохорович Давыдов)
• 17 marca 1950 – marzec 1953^[3] – płk Michaił Biezborodow (Михаил Сергеевич Безбородов)

W marcu 1953 wymienioną strukturę zastąpiono „aparatem starszego doradcy MGB przy Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego Polski” (Аппарат старшего советника МГБ СССР при МОБ Польши); na jego czele stali Starsi Doradcy:

• marzec – 10 czerwca 1953 – płk Bezpieczeństwa Państwowego Michaił Biezborodow (Михаил Сергеевич Безбородов)
• 10 czerwca – 20 lipca 1953 – gen. por. Nikołaj Kowalczuk (Николай Кузьмич Ковальчук)
• 20 lipca 1953 – marzec 1954^[4] – płk Bezpieczeństwa Państwowego Sierafim Lialin (Серафим Николаевич Лялин)

Struktura „aparatu starszego doradcy”, personel i jego rozmieszczenie zostały określone rozkazami Ministerstwa Spraw Wewnętrznych ZSRR Nr 00350 z 10 czerwca 1953 i Nr 00592 z 30 lipca 1953. Od 10 czerwca 1953 „aparat” posiadał 47 etatów, od 30 lipca 1953 – 51.

Oficjalny doradca NKWD został oddelegowany także do Ministerstwa Administracji Publicznej.

Kolejni doradcy to:

• wrzesień 1954 – kwiecień 1959 – płk Gieorgij Jewdokimienko (Георгий Степанович Евдокименко)
• sierpień 1962 – kwiecień 1968 – płk. Jelisiej Sinicyn (Синицын Елисей Тихонович)
• 1968–1971 [1973] – gen. mjr Jakow Skomorochin (Скоморохин Яков Павлович)

Aparat radzieckich organów bezpieczeństwa publicznego w PRL funkcjonował i w kolejnych latach, również po 1990, w latach 1971–1993 pod nazwą Grupy „Narew” KGB w Warszawie:

• gen. por. Witalij Pawłow (27 kwietnia 1973 – październik 1984);
• gen. mjr Wasilij Dożdaliew (1984 – 1985);
• gen. mjr Anatolij Kiriejew (1987 – 1990).

• Pierwsza siedziba NKWD (w okresie 1944–1945), mieściła się w Warszawie, w kilku dotychczasowych obiektach mieszkalnych zlokalizowanych przy ul. Strzeleckiej, m.in. pion śledczy w budynku z końca lat 30. przy ul. Strzeleckiej 8 (wł. hr. Zbigniew Jórski), wcześniej adres ul. Środkowa 13, w której następnie zajmował pomieszczenia Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. Sztab NKWD ulokowano przy ul. Strzeleckiej 40, lokalną (wojewódzką) grupę operacyjną kontrwywiadu (płk. Michajłow) przy ul. Strzeleckiej 10^[5].
• Druga siedziba (1945–1946) – w budynku d. Domu Akademickiego Studentów Żydów (wybudowanym w latach 1924–1926) przy ul. Sierakowskiego 7, w którym w latach 1941–1944 funkcjonował Szpital Praski, zaś po NKWD pomieszczono Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego (1946–1954), Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, akademik Wyższej Szkoły Oficerskiej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, obecnie hotel i agenda Centralnego Biura Śledczego Policji.

• Ambasada Rosji w Polsce
• Północna Grupa Wojsk
• Grupa „Narew” KGB w Warszawie

• Próba dokonania bilansu współpracy KGB – SB w latach 1970 – 1990. Cz. I, Przegląd Bezpieczeństwa Publicznego, nr 3/2010 [1]
• Н. В. Петров: Кто руководил органами госбезопасности, 1941 – 1954: Справочник, О-во "Мемориал", "Звенья" Moskwa 2010, 1008 s.