Aleksander Tomaszewski (kapitan)

Ten artykuł dotyczy oficera Armii Krajowej. Zobacz też: Inne osoby o tym imieniu i nazwisku.

Aleksander Tomaszewski

Tomasz Aleksandrowski
Al, Bończa

Zdjęcie sygnalityczne wykonane w MBP w 1948 roku
kapitan piechoty
Data i miejsce urodzenia	12 grudnia 1904 Wilno
Data i miejsce śmierci	13 czerwca 1949 Warszawa
Przebieg służby
Lata służby	1926–1948
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Armia Krajowa
Jednostki	Okręg Wilno AK
Stanowiska	dowódca kompanii
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa kampania wrześniowa działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce
Późniejsza praca	ogrodnik
Odznaczenia

Aleksander Tomaszewski ps. „Al”, „Bończa”, nazwisko konspiracyjne Tomasz Aleksandrowski (ur. 12 grudnia 1904 w Wilnie, zm. 13 czerwca 1949 w Warszawie) – kapitan piechoty Wojska Polskiego, oficer Okręgu Wileńskiego AK.

W 1926 roku został powołany do służby wojskowej w 86 pułku piechoty w Mołodecznie. W 1932 roku ukończył Szkołę Podchorążych dla Podoficerów w Bydgoszczy. 7 sierpnia 1932 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki mianował go podporucznikiem ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1932 roku i 209. lokatą w korpusie oficerów piechoty, a Minister Spraw Wojskowych wcielił do 5 pułku piechoty Legionów w Wilnie. Z dniem 1 września 1932 roku został wyznaczony na stanowisko dowódcy plutonu^[1]. 1 marca 1935 roku został awansowany na porucznika ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1935 roku i 193. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[2][3][4]. W marcu 1939 nadal pełnił służbę w 5 pp Leg. na stanowisku dowódcy 2. kompanii karabinów maszynowych^[5].

W kampanii wrześniowej 1939 walczył jako dowódca 2. kompanii karabinów maszynowych 5 pp Leg. Walczył z Niemcami na szlaku bojowym pułku od walk nad Narwią do walk na Lubelszczyźnie. Uniknął niewoli i przedostał się do Wilna. Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Wilna objął funkcję komendanta 1. Rejonu Dzielnicy D oraz komendanta Dzielnicy E Garnizonu Miasta Wilna w późniejszych strukturach ZWZ-AK Okręgu Wilno AK. Zreorganizował łączność, zabezpieczył archiwa oraz magazyny broni i amunicji. 11 listopada 1943 roku awansował na kapitana. Walczył też jako dowódca kompanii AK^[6]: w lipcu 1944 roku brał udział w walkach z Niemcami o Wilno.

Po zakończeniu wojny, pod koniec 1945 roku przesiedlił się na Ziemie Odzyskane, początkowo mieszkał w Jeleniej Górze, później we Wrocławiu. Nawiązał kontakt z ppłk. Antonim Olechnowiczem, pozostał w konspiracji. Oficjalnie był zatrudniony jako ogrodnik. Pracował w Ośrodku Mobilizacyjnym Wileńskiego Okręgu AK, w którym prowadził legalizacje i wywiad wojskowy. Utrzymywał łączność z grupami młodzieżowymi działającymi na Dolnym Śląsku, Gdańsku i Łodzi. Od marca 1947 roku należał do ścisłego sztabu Komendy Okręgu Wileńskiego AK. Kierował działalnością wywiadowczą oraz kontrwywiadowczą prowadzoną przez żołnierzy AK. Jego mieszkanie we Wrocławiu było lokalem kontaktowym i miejscem przechowywania części archiwaliów konspiracji wileńskiej.

Został aresztowany 26 czerwca 1948 roku wraz z ppłk. Olechnowiczem przez funkcjonariuszy WUBP w swoim mieszkaniu we Wrocławiu w wyniku ogólnopolskiej operacji MBP o kryptonimie „Akcja X”, skierowanej przeciwko żołnierzom polskiego podziemia niepodległościowego z Wileńszczyzny. Na początku lipca 1948 roku przewieziono go do więzienia na Mokotowie. Został skazany na karę śmierci 20 stycznia 1949 roku wyrokiem WSR w Warszawie pod przewodnictwem mjra Józefa Badeckiego. Prezydent Bolesław Bierut decyzją z dnia 3 czerwca 1949 roku nie skorzystał z prawa łaski. Wyrok wykonano 13 czerwca 1949 roku tymże więzieniu.

Postanowieniem z 13 września 1991 roku Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego w Warszawie uznał wyrok WSR w Warszawie skazujący Aleksandra Tomaszewskiego za nieważny.

Szczątki por. Aleksandra Tomaszewskiego odnaleziono 20 maja 2013 roku w kwaterze „Ł” Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie. 28 września 2014 roku, podczas uroczystości w Pałacu Prezydenckim z udziałem Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego, Instytut Pamięci Narodowej ogłosił, że udało się ustalić tożsamość kpt. Tomaszewskiego wśród szczątków odkrytych w Kwaterze na Łączce. Notę potwierdzającą identyfikację Aleksandra Tomaszewskiego odebrała jego córka Anna Lipińska.

Był odznaczony Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[6].

Był synem Albina i Marii z domu Romanowskiej. Jego żona Wilhelmina została skazana przez WSR we Wrocławiu na karę 5 lat więzienia, została zwolniona z Zakładu Karnego Bydgoszcz-Fordon 21 marca 1953 roku. Byli więzieni także jego dwaj bracia Romuald i Ludwik.

Aleksander Tomaszewski miał córkę Annę.

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
• Biogram Aleksandra Tomaszewskiego na stronie IPN. [dostęp 2015-02-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-21)].
• Biogram Aleksandra Tomaszewskiego w zestawieniu obrońców Warszawy i Modlina w 1939 roku. www.stankiewicze.com. [dostęp 2015-02-21].