Aleksander Aleksy

Aleksander Aleksy
Alekso

Data i miejsce urodzenia	16 grudnia 1905 Charków
Data i miejsce śmierci	14 listopada 1977 Lublin
Zawód	aktor, reżyser
Współmałżonek	Maria Wanda Alekso
Lata aktywności	1925–1977
Odznaczenia

Aleksander Aleksy, ps. Alekso (ur. 16 grudnia 1905 w Charkowie, zm. 14 listopada 1977 w Lublinie) – polski aktor, reżyser, tłumacz, pianista, kompozytor, autor tekstów^[1].

Był synem Józefa i Konstancji Alekso, mężem Marii Wandy Alekso z Mierzejewskich. Uczył się w Gimnazjum św. Katarzyny w Petersburgu i na wieczorowych kursach maturalnych w Wilnie. W 1922 był słuchaczem Wileńskiej Szkoły Dramatycznej. Jako uczeń występował w wileńskim Teatrze Powszechnym im. Syrokomli oraz w Teatrze Wielkim. Potem wyjechał do Lwowa, gdzie został słuchaczem Szkoły Dramatycznej F. Frączkowskiego i ukończył ją w 1925 Występował tam równocześnie w Teatrze Bagatela i Wielkim. W 1925, po zdaniu egzaminu ZASP-u, był aktorem w Grodnie. W drugiej połowie 1926 występował w Teatrze Polskim w Kaliszu. Od 1927 występował w Teatrze Miejskim w Toruniu. W 1928 powrócił do Grodna i zaangażował się do Teatru Miejskiego. W latach 1929–1931 występował w Łodzi w Teatrze Popularnym i Teatrze Dobry Wieczór. W latach 1931–1938 prowadził własne imprezy objazdowe, a także grywał m.in. we Lwowie, Wilnie, Bydgoszczy, Poznaniu, Katowicach, Grodnie. Występował sporadycznie w Warszawie. W sezonie 1938/39 grał w Teatrze Malickiej.

Podczas II wojny światowej przebywał w Łodzi. W 1941 aresztowany przez gestapo, następne dwa lata był więziony. 19 I 1945, po wkroczeniu Armii Czerwonej, ponownie aresztowany, trzy lata przebywał w ZSRR.

Od stycznia 1948 należał do zespołu Teatru Miejskiego w Kaliszu^[2] gdzie wyreżyserował "Dom pod Oświęcimiem". W latach 1948–1949 był aktorem teatrów we Wrocławiu. Od sezonu 1950 wrócił do Kalisza. Był tam jednym z kierowników artystycznych teatru. Wyreżyserował wtedy "Niemców" oraz "Odwety".

W czerwcu 1952 przybył do Lublina, by objąć rolę Podstolego ("Zbiegowie") po nagle zmarłym Jerzym Rygierze. Od 1953 do końca życia był aktorem Teatrze im. Osterwy w Lublinie (od 1973 jako emeryt). W Teatrze lubelskim oprócz występów scenicznych, zajmował się też reżyserią. Wystawił m.in. "Dramat księżycowy" (1956), "Maskaradę" M. Lermontowa (1962), "Damy i huzary" (1965), "Pożądanie w cieniu wiązów" (1972).

Gościnnie reżyserował spektakle w innych teatrach m.in. "Wesołą wdówkę" w Teatrze Muzycznym w Lublinie (1958)," Pannę mężatkę" w Teatrze Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze (1959).

Tłumaczył dramaty z języka rosyjskiego. Często występował w teatrze radiowym. Najpełniejszy rozwój aktorstwa Aleksandra Aleksego przypadł na ostatni okres pracy, kiedy był związany z teatrem lubelskim. Wtedy również odnosił największe sukcesy i był ulubieńcem lubelskiej publiczności zarówno w repertuarze poważnym, jak i komediowym. Zmarł w swoim domu w nocy z 13 na 14 listopada 1977^[3]

1922–1939 Wilno

1. Antek ("Polacy w Ameryce"),
2. Dutkiewicz ("Kościuszko pod Racławicami")

Toruń

1. Rodryg ("Otello"),
2. Kościuszko ("Książę Józef Poniatowski"),
3. Wajda ("Fura słomy"),
4. Janek ("Krakowiacy i Górale"),
5. Grzela ("Szkoła żon")

1948–1977 Wrocław

1. Herbert Price'a ("Pociąg widmo" 1948)
2. Honorowy konsula Chile ("Lew na placu" 1949)

Kalisz

1. Peters ("Niemcy" 1950)
2. Okulicz ("Odwety" 1950)

Lublin

1. Makarenko ("Poemat pedagogiczny", 1952)
2. Szambelan ("Głupi Jakub", 1954)
3. Korbut ("Dom na Twardej", 1954)
4. Wojewoda ("Mazepa" 1955)^[4]
5. Damazy ("Pan Damazy" 1955)
6. Prochor ("Wassa Żeleznowa" 1955)
7. Major ("Fantazy", 1956)
8. Messerschmann ("Zaproszenie do zamku", 1957)
9. Wurm ("Intryga i miłość", 1958)
10. Major ("Panna mężatka" 1958, jubileusz trzydziestopięciolecia pracy aktorskiej)
11. Filip II ("Don Carlos", 1959)
12. Phil Hogan ("Księżyc świeci nieszczęśliwym", 1960)
13. Jaskrowicz ("Grzech", 1963)
14. Wojewoda ("Zaczarowane koło" 1964, Przeniesienie przedstawienia z Teatru im. Osterwy w Lublinie do Teatru Telewizji w ramach I Telewizyjnego Festiwalu Teatrów Dramatycznych)
15. Dyndalski ("Zemsta", 1968)
16. Doktor ("W małym domku" 1969, jubileusz czterdziestopięciolecia pracy aktorskiej)
17. Papież ("Kordian", 1970)
18. Efraim Cabot ("Pożądanie w cieniu wiązów", 1972)
19. Horodniczy ("Rewizor" 1973, jubileusz pięćdziesięciolecia pracy aktorskiej)

1. 1971 - 150 na godzinę – ksiądz; (nie występuje w czołówce)
2. 1960 - Rzeczywistość – starosta
3. 1958 - Dwoje z wielkiej rzeki – Sawczuk

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1964)
• Złoty Krzyż Zasługi (1957)

• Almanach Sceny Polskiej 1977/1978, pod red. K. A. Wysińskiego, W. 1979 s.224–225;
• Szkice i wspomnienia z dziejów lubelskiego teatru, pod red. A. L. Gzelli, L. 1985 s. 355–360
• Kalendarz Lubelski 1967 s. 84-87
• Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900–1980, PWN, Warszawa 1994

• Aleksander Aleksy
  Alekso w bazie IMDb (ang.)
• Aleksander Aleksy
  Alekso w bazie Filmweb
• Aleksander Aleksy
  Alekso w bazie filmpolski.pl
• Aleksander Aleksy, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09] .
• Aleksander Aleksy na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Aleksander Aleksy na zdjęciach w bibliotece Polona