Łotewska wojna o niepodległość
| wojna domowa w Rosji, zachodnia ofensywa Armii Czerwonej | |||
 Brygada Północna Strzelców Łotewskich wkracza do Rygi w 1919 roku | |||
| Czas |
18 listopada 1918 – 11 sierpnia 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Przyczyna |
dążenie Łotyszów do niepodległości, aspiracje Niemców bałtyckich, zachodnia ofensywa Armii Czerwonej | ||
| Wynik |
traktat ryski, niepodległość Łotwy | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
Łotewska wojna o niepodległość (łot. Latvijas brīvības cīņas) – seria konfliktów militarnych, mających na celu utworzenie niepodległego państwa łotewskiego, mająca miejsce w latach 1918–1920 między siłami łotewskimi a radzieckimi, niemieckimi i rosyjskimi, przy wsparciu sił estońskich, brytyjskich i polskich.
Wojna dzieliła się na kilka etapów, w trakcie których zmieniały się jej strony. Pierwszym była ofensywa Rosji Radzieckiej w styczniu 1919 roku, a następnie jej odparcie z pomocą sił niemieckich. Po niemieckim zamachu stanu, kolejnym etapem było wyzwolenie od sił niemieckich z pomocą estońską w czerwcu 1919 roku. Następnie siły łotewskie walczyły z niemiecko-rosyjską ofensywą gen. Bermondta w październiku/listopadzie tego roku. Działania wojenne zakończyło wyzwolenie Łatgalii od bolszewików przez siły polskie i łotewskie w styczniu 1920 roku.
Przebieg konfliktu
[edytuj | edytuj kod]
W wyniku I wojny światowej od 1915 roku Kurlandia i Semigalia, a od początku 1918 roku całość terytorium Łotwy znalazły się pod okupacją niemiecką. Po klęsce Cesarstwa Niemieckiego w I wojnie światowej i podpisaniu przez nie rozejmu, Republika Łotewska proklamowała niepodległość 18 listopada 1918 roku w Rydze[1]. Premierem nowego państwa został Kārlis Ulmanis. W odpowiedzi miejscowi komuniści wszczęli zamieszki i proklamowali Łotewską Socjalistyczną Republikę Radziecką, której na pomoc ruszyła Rosja Radziecka[1]. Na początku stycznia 1919 rosyjska Armia Czerwona w ramach zachodniej ofensywy wkroczyła na terytorium Łotwy i zdobyła Rygę, w której ustanowiono władzę rad narodowych. Większość terytorium Łotwy została do lutego zajęta, a rząd Ulmanisa schronił się w Lipawie na jej zachodnim krańcu[1].
Główny ciężar walk z bolszewikami przejęła Bałtycka Landeswehra (obrona krajowa), sformowana na terytorium Łotwy z dominującym udziałem miejscowych Niemców i pomocą pozostających tam nadal wojsk niemieckich Ober-Ostu oraz udziałem białych sił rosyjskich[1]. Wiosną 1919 roku składała się z pięciu batalionów, w tym trzech niemieckich, jednego rosyjskiego i jednego łotewskiego[1]. Rząd łotewski wkrótce utracił nad nią kontrolę na rzecz niemieckiego dowództwa gen. von der Goltza. W kwietniu 1919 r. jednostki niemieckie wyparły Armię Czerwoną z Kurlandii[2].
16 kwietnia 1919 roku von der Goltz przeprowadził za jej pomocą zamach stanu, obalając Ulmanisa i tworząc rząd mniejszości niemieckiej na Łotwie[1]. Należy zaznaczyć, że jeszcze pod koniec I wojny światowej Niemcy, stanowiący ok. 10% ludności, lecz obejmujący najbogatszą warstwę posiadaczy ziemskich, chcieli stworzyć na Łotwie niemieckie państwo lub wręcz przyłączyć ją do Niemiec, czego efektem było krótko istniejące Zjednoczone Księstwo Bałtyckie, obejmujące też ziemie Estonii[3]. W końcu maja 1919 r. jednostki niemieckie za zgodą Ententy odbiły Rygę z rąk Łotewskiej SRR[4].
W następstwie zamachu stanu, Północna Brygada Łotewska skoncentrowała się w sąsiedniej Estonii, również toczącej wojnę z bolszewikami, mając na celu wyzwolenie Łotwy[5]. Siły łotewskie brały też udział w ofensywie estońskiej przeciw bolszewikom, która doprowadziła do zdobycia Pskowa w maju[5]. W czerwcu 1919 roku von der Goltz zaatakował wobec tego Estonię, lecz oddziały niemieckie zostały odparte przez armię estońską pod Cēsis[1].
Przy wsparciu brytyjsko-francuskich okrętów, oddziały łotewskie i estońskie przejęły następnie 6 lipca 1919 roku kontrolę nad Rygą, a Bałtycka Landeswehra została rozwiązana[1].
Zagrożenie bolszewickie zostało tymczasowo odsunięte, lecz ponowną próbę przejęcia władzy na Łotwie podjęli Niemcy z pomocą rosyjskiej białej Zachodniej Armii Ochotniczej Pawła Bermondta-Awałowa, zasilonej ok. 50 tysiącami niemieckich żołnierzy[1]. Armia ta miała być użyta na froncie antybolszewickim w ramach ofensywy na Piotrogród, lecz jej dowódca zaczął zamiast tego działać w interesie niemieckim. 7 października armia ta uderzyła na Rygę i następnego dnia powołała rząd z miejscowych Niemców[1]. Ponownie siły łotewskie, przy wsparciu okrętów brytyjsko-francuskich i estońskich pociągów pancernych zdołały 16 października zmusić siły rosyjsko-niemieckie do wycofania się i ewakuacji do Prus Wschodnich[1].
Próby zajęcia Łotwy podjęła więc po raz kolejny Rosja Radziecka. W tej sytuacji delegacja łotewska zwróciła się do rządu polskiego o pomoc, podpisując z nim 30 grudnia 1919 roku układ o pomocy wojskowej, rozszerzony 16 stycznia 1920 roku[6]. W interesie Polski było powstanie niepodległej Łotwy, niezwiązanej z Niemcami ani Rosją radziecką. Porozumienia te były podstawą do wspólnych polsko-łotewskich działań militarnych przeciwko bolszewikom w ramach tzw. operacji „Zima”, rozpoczętej 3 stycznia 1920 roku[7]. Wojska polsko-łotewskie w liczbie 20 000 żołnierzy (z czego 12 000 polskich), dowodzone przez gen. Edwarda Śmigłego-Rydza, prowadziły walki podczas 30-stopniowych mrozów. W walkach wzięła udział m.in. polska 3 Dywizja Piechoty Legionów, wsparta 25 czołgami Renault FT[7]. Sprzymierzone wojska w ciągu stycznia opanowały cały teren Łatgalii (Inflant Polskich), wygrywając bitwę pod Dyneburgiem we wschodniej Łotwie i zmuszając Rosję Radziecką do zawieszenia broni. Zajęta została ostatecznie baza terytorialna Łotewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, która uległa likwidacji wiosną 1920 roku[7]. W traktacie pokojowym, podpisanym w Rydze 11 sierpnia 1920 roku, Rosja Radziecka uznała niepodległość Łotwy.
-
Marzec 1919: po radzieckiej ofensywie większość Łotwy jest pod kontrolą radziecką (różowy), siły łotewskie pozostają wokół Lipawy (pomarańczowy) -
Kwiecień 1919: niemiecko-łotewskie siły (pomarańczowy) odzyskują Kurlandię -
Czerwiec 1919: siły estońsko-łotewskie (fioletowy) zajmują północną część kraju i zwyciężają Niemców pod Cēsis -
Listopad: Łotewska armia (żółty) wypiera niemiecko-rosyjską armię Bermondta. Od południa podchodzi Wojsko Polskie (niebieski)
W 1940, w czasie II wojny światowej, po zajęciu Łotwy przez wojska radzieckie, kraj ten został jedną z republik radzieckich.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k Pawłowski 2018 ↓, s. 10.
- ↑ Paluszyński 1999 ↓, s. 164.
- ↑ Pawłowski 2018 ↓, s. 6–7.
- ↑ Paluszyński 1999 ↓, s. 186 i 190.
- ↑ a b Pawłowski 2018 ↓, s. 9.
- ↑ „Polacy w walce o wolność 1904–1922”, Bellona, Warszawa 2008, ISBN 978-83-11-11312-1.
- ↑ a b c Pawłowski 2018 ↓, s. 10–11.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Tomasz Paluszyński, Walka o niepodległość Łotwy 1914–1921, Warszawa: Bellona, 1999, ISBN 83-11-08959-0, OCLC 830259525.
- Tymoteusz Pawłowski. Bałtycki kocioł: Estonia, Łotwa i Litwa w latach 1917–1923. „Wojsko i Technika – Historia”. 1/2018. IV (15), styczeń – luty 2018. Warszawa. ISSN 2450-2480.