Akinakes
Akinakes (gr. ἀκινάκης) lub akinaka (pers. akīnakah) – scytyjski sztylet lub krótki miecz, od VIII wieku p.n.e. charakterystyczny dla kultury Scytów[1], a następnie przejęty przez Persów.
Pochodzenie
Przez autorów antycznych uważany za broń pochodzenia perskiego[2], która z czasem przyjęła się u innych ludów. Jako broń krótka różnił się od rzymskiej zakrzywionej siki zarówno kształtem, jak i sposobem noszenia (przy prawym boku, jak ukazują to m.in. postacie z płaskorzeźbionych fryzów w Persepolis)). Wykonane ze złota akinaki zasadniczo przynależne były perskiej arystokracji; niekiedy stanowiły królewską nagrodę jako wyraz uznania – np. należący do Mardoniusza i zdobyty jako łup wojenny pod Platejami[3].
Opis
Długość jego wynosiła 30–50 cm. O prostej głowni zakończonej sztychem, obosieczny, służył zarówno do kłucia, jak i cięcia. Wykonany był wyłącznie z żelaza lub też inkrustowano go złotem, podobnie jak pochwę okładaną wytłaczanymi (reliefowymi) zdobieniami z cienkiej blachy złotej lub srebrnej. Tak bogato zdobione miecze spotykane są w grobowcach władców lub członków arystokracji plemiennej – jak np. znalezione w kurhanie Litym (Miełgunowskim) czy Tołstaja Mogiła[4].
Zdobnictwo i stylistyka
Istniały różne odmiany tej broni różniące się wyglądem zewnętrznym. Największe zróżnicowanie wykazują rękojeści mieczy, ale także głowice, jelce oraz pochwy. We wczesnym okresie zdobienia mieczy i pochew zdradzały cechy wschodnie (z Asyrii lub Urartu), a w późniejszym – greckie, i łączone były z lokalnymi, scytyjskimi motywami zwierzęcymi, charakterystycznymi dla stylu zoomorficznego sztuki Scytów[5]. Wśród wyjątkowych znalezisk z naszych ziem typowym przykładem jest okładzina pochwy miecza należąca do skarbu z Witaszkowa[6]. Istnieją przekonujące dowody na to, że greccy rzemieślnicy (zwłaszcza warsztaty w krymskim Pantikapajon) wykonywali te apliki na zamówienie Scytów, niejednokrotnie zdobiąc je nawet scenami walk Greków ze Scytami[7]. Na ogół pochodzą z IV wieku p.n.e.
Według scytyjskich wierzeń zdobnictwo miało wpływ na spotęgowaną siłę broni. Stąd częstymi motywami były wyobrażenia dzikich, drapieżnych zwierząt: orła, gryfa, ich szponów, pazurów i oczu, a także pędzącego jelenia. Wizerunki te miały zapewnić wojownikowi szybkość, siłę, zręczność i celność. Herodot podaje, że broń ta była przedmiotem czci religijnej wśród Scytów i ludów sąsiednich[8].
Przypisy
- ↑ Encyklopedia wojskowa, Warszawa 2007, t. 1, s. 9.
- ↑ Dlatego np. Horacy mówi o medyjskim (Medus acinaces) – Pieśni I 27,5).
- ↑ A Dictionary of Greek and Roman Antiquities, dz. cyt..
- ↑ Zbigniew Bukowski, Krzysztof Dąbrowski: Świt kultury europejskiej, b. m. 1972, s. 180, 187.
- ↑ Por. Złoto scytyjskie, Muzeum Narodowe, Warszawa 1976, s. 50 (nr katalogowy 136).
- ↑ Zygmunt Traczyk: Ziemia Gubińska 1939-1949, Gubin 2011, s. 341; J. Kostrzewski, W. Chmielewski, K. Jażdżewski: Pradzieje Polski, Wrocław 1965, ryc. 79:3.
- ↑ Złoto scytyjskie, dz. cyt., s. 14; np. z kurhanu Czortomłyk – por. nr katalogowy 40 (s. 31).
- ↑ Dzieje IV, 62.
Galeria
-
Akinakes przy pasie wojownika scytyjskiego z VII-VI wieku p.n.e. -
Dariusz I Wielki z akinakesem w lewej ręce -
Akinakes u pasa wojownika perskiego
Bibliografia
- Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1981. ISBN 83-11-06559-4.
- Aleksiej Smirnow: Scytowie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974.
- James Yates, William Wayte: Acinaces. W: A Dictionary of Greek and Roman Antiquities. William Smith (red.). London: J. Murray, 1890, s. 6.
Linki zewnętrzne
- Inga W. Dubynina – „Scytyjska ballada” (ros.) [dostęp 2014-12-10]