Narodowe Siły Zbrojne

NSZ – oznaczenie literowe powiatu szczycieńskiego na tablicach rejestracyjnych pojazdów w Polsce

Narodowe Siły Zbrojne (NSZ) – polska konspiracyjna organizacja wojskowa działająca podczas II wojny światowej i w okresie powojennym o charakterze nacjonalistycznym. Po Armii Krajowej i Batalionach Chłopskich była to największa formacja polityczno-wojskowa podczas okupacji. Narodowe Siły Zbrojne w czasie okupacji liczyły według różnych danych od 80 tys.^[1] (w październiku 1943 72,5 tys.^[2][3]) do 100 tys.^[4] ludzi. Organizacja walczyła z Niemcami (choć od końca 1943 r. nie podejmowała już działań zaczepnych przeciwko nim^[5]) i zwalczała partyzantkę komunistyczną (Gwardię Ludową/Armię Ludową i partyzantkę sowiecką, traktując je jako bandyckie) oraz bandy rabunkowe^[6].

Narodowe Siły Zbrojne powstały formalnie 20 września 1942, gdyż tego dnia został wydany przez pierwszego komendanta głównego NSZ, płk. Ignacego Oziewicza ps. „Czesław”, Rozkaz nr 1/42, w którym zawiadamiał o objęciu powyższej funkcji. Faktycznie proces formowania NSZ rozpoczął się od lipca 1942 r., kiedy nastąpił rozłam w Narodowej Organizacji Wojskowej i Stronnictwie Narodowym na tle scalenia NOW z Armią Krajową. NSZ zostały utworzone w wyniku połączenia Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy i części NOW, która nie podporządkowała się umowie scaleniowej z AK. Ponadto w skład NSZ weszło także szereg mniejszych organizacji o charakterze narodowym, jak: Narodowo-Ludowa Organizacja Wojskowa, Polski Obóz Narodowo-Syndykalistyczny, Zakon Odrodzenia Polski, Zbrojne Pogotowie Narodu, Legion Unii Narodów Słowiańskich, Narodowa Konspiracja Niepodległości oraz częściowo: Konfederacja Zbrojna, Organizacja Wojskowa "Wilki", Bojowa Organizacja "Wschód", Polska Organizacja Zbrojna, Polskie Wojska Unijne, Korpus Obrońców Polski, Załoga Partyzantów Wojskowych, Związek Kobiet Czynu, Młody Nurt. Do NSZ przeszła również część lokalnych struktur AK, zwłaszcza na północnym Mazowszu i w Białostockiem^{[potrzebny przypis]}. Z AK pochodziła też część wyższej kadry oficerskiej NSZ, np. kolejni komendanci główni NSZ płk dypl. Tadeusz Kurcyusz ps. „Żegota”, „Morski” i mjr/płk NSZ Stanisław Nakoniecznikow-Klukowski (Nakoniecznikoff-Klukowski) ps. „Kmicic”.

Polityczne zwierzchnictwo nad NSZ sprawowała Grupa „Szańca” poprzez Tymczasową Narodową Radę Polityczną, w skład której wchodzili też rozłamowcy z NOW. Grupa Szańca utworzyła również Służbę Cywilną Narodu, która odgrywała rolę podziemnego zalążka cywilnej administracji państwowej. Struktura organizacyjna NSZ uwzględniała przedwojenny podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej, chociaż obejmowała także tereny należące przed 1939 r. do Niemiec. Całość podległego obszaru dzieliła się na 6 Inspektoratów. Obejmowały one po kilka Okręgów (ogółem 17), te zaś podzielone były na Obwody (z uwagi na rozległość terenu lub problemy z łącznością istniały w niektórych przypadkach Podokręgi). Najmniejszymi komórkami terenowymi były Powiaty i Placówki. Na szczeblu Okręgów i Powiatów istniały komendy na czele z komendantami okręgowymi i powiatowymi. Podobny podział terytorialny posiadała AK.

Główne cele programowe NSZ zostały sformułowane w Deklaracji Narodowych Sił Zbrojnych z lutego 1943. Należały do nich przede wszystkim: walka o niepodległość Polski i jej odbudowę z granicą wschodnią sprzed 1939 (ustaloną na mocy traktatu ryskiego z 1921), a zachodnią na linii rzek Odry i Nysy Łużyckiej (tzw. koncepcja marszu na zachód), przebudowa systemu sprawowania władzy (wzmocnienie pozycji prezydenta i senatu w celu przeciwdziałania chaosowi parlamentarnemu), decentralizacja organów administracji w celu rozwinięcia samorządów, wzmocnienie pozycji rodziny w społeczeństwie, a także edukacja oparta na katolickich zasadach etycznych, utworzenie tzw. Katolickiego Państwa Polskiego, armii narodowej do obrony wspólnoty narodowej przed totalizmami niemieckim i sowieckim i katolickiego państwa wyznaniowego^[7] oraz ograniczona reforma rolna i oparcie gospodarki państwa na własności prywatnej. NSZ cechował zdecydowanie wrogi stosunek do podziemia komunistycznego. Narodowe Siły Zbrojne występowały zarówno przeciwko hitlerowskim Niemcom, jak też ZSRR, który po klęsce wojsk niemieckich pod Stalingradem został uznany za wroga nr 1. Oficjalnie stwierdzał to rozkaz nr 3 z lutego 1944. Organizacja ta była zarazem przeciwko idei AK zorganizowania powszechnego powstania antyniemieckiego. Jednocześnie NSZ uznawała Polski Rząd na Uchodźstwie z siedzibą w Londynie^[8][9]. W pracy ideowo-wychowawczej i propagandzie (wydawano ok. 70 własnych czasopism) żołnierzom wpajano ducha walki o niepodległość Polski, eksponowano nacjonalizm i wiarę katolicką, potępiano komunizm, atakowano tzw. partyjniactwo i wpływy dawnych piłsudczyków w AK, przeciwstawiano się dotychczasowej roli Żydów w społeczeństwie i postulowano jej ograniczenie w przyszłej Polsce^[10].

Utworzenie NSZ zostało wrogo przyjęte przez czynniki oficjalne w kraju, gdyż komplikowało prowadzoną przez AK akcję scaleniową. 11 kwietnia 1943 r. w oficjalnym piśmie Komendy Głównej AK, „Biuletynie Informacyjnym”, ukazał się artykuł pt. „Warcholstwo”, w którym delegat rządu na Kraj, Jan Piekałkiewicz, potępił powstanie NSZ. Pomimo tego wkrótce rozpoczęły się rozmowy pomiędzy obiema organizacjami w sprawie podjęcia współpracy wojskowej. Komendant główny NSZ, płk I. Oziewicz był zwolennikiem takiego współdziałania, ale pod warunkiem zachowania autonomii wewnętrznej przez NSZ. Natomiast komendant główny AK, gen. Stefan Rowecki ps. „Grot”, żądał całkowitego podporządkowania NSZ dowodzonej przez siebie organizacji. Rozmowy zostały przerwane z powodu aresztowania przez Niemców na pocz. czerwca 1943 r. płk. I. Oziewicza, a następnie gen. S. Roweckiego.

Nowym komendantem głównym NSZ w lipcu 1943 r. został mianowany płk dypl. Tadeusz Kurcyusz. Był on związany z Grupą „Szańca”, czyli politykami wywodzącymi się z przedwojennego Obozu Narodowo-Radykalnego „ABC”, którzy zajmowali nieprzejednane stanowisko w sprawie scalenia z AK. W ich opinii współpraca wojskowa mogła się odbywać tylko na zasadzie równorzędności obu organizacji.

Od jesieni 1943 r. rozpoczęła się kolejna runda rozmów scaleniowych. Strona NSZ-owska przygotowała pisma do Naczelnego Wodza i prezesa Rady Ministrów w Londynie, aby przejęli sprawy scaleniowe w swoje ręce. Przedstawiciele AK odmówili jednak ich przesłania. Nowy komendant główny AK, gen. Tadeusz Komorowski ps. „Bór”, wobec przedłużania się pertraktacji polecił je przerwać (co nastąpiło 1 października 1943 r.), wyznaczając jednocześnie dzień 15 października jako ostateczny termin podporządkowania się NSZ. Ponieważ żądanie to zostało zdecydowanie odrzucone przez KG NSZ, gen. T. Komorowski wydał 9 listopada 1943 r. rozkaz nr 122 potępiający NSZ. Wobec impasu w rozmowach, KG NSZ postanowiła wysłać do Londynu swoich przedstawicieli (politycznego i wojskowego), aby nawiązać bezpośredni kontakt z naczelnymi władzami państwowymi. W tym celu na jesieni 1943 r. zostali wysłani: Tadeusz Salski, przedstawiciel TNRP i kpt. dypl./mjr NSZ Stanisław Żochowski ps. „Bohdan”, „Brodzic”, „Strzała”, szef sztabu KG NSZ. W rezultacie naczelny wódz, gen. Kazimierz Sosnkowski, przesłał 20 stycznia 1944 r. komendantowi głównemu AK wytyczne dotyczące włączenia NSZ do AK, które pozwalały NSZ zachować dużą samodzielność. Zostały one jednak odrzucone przez gen. T. Komorowskiego.

Tymczasem od pocz. stycznia 1944 r. rozmowy scaleniowe z przedstawicielami AK podjął sekretarz generalny TNRP Zbigniew Stypułkowski. Na ich przyspieszenie wpływ miała zapewne komplikująca się sytuacja polityczna Polski wobec wkroczenia na jej ziemie Armii Czerwonej. W rezultacie 7 marca 1944 r. nastąpiło podpisanie umowy scaleniowej. Na jej mocy oddziały NSZ miały pozostać jako zwarte jednostki w składzie oddziałów partyzanckich AK. 31 marca 1944 r. gen. T. Komorowski wydał rozkaz w sprawie przeprowadzenia scalenia, który zawierał m.in. zatwierdzenie płk. dypl. T. Kurcyusza jako komendanta głównego NSZ oraz mianowanie go pełnomocnikiem komendanta głównego AK ds. scalenia NSZ.

Przez okres półtora miesiąca umowa scaleniowa była przestrzegana. Członkowie Grupy „Szańca” nie zamierzali jednak doprowadzić do utraty zwierzchnictwa nad NSZ. Wykorzystali w tym celu nagłą śmierć płk. dypl. T. Kurcyusza w nocy z 22 na 23 kwietnia 1944 Doszło wówczas do tzw. „wewnętrznego zamachu stanu”. Członkowie TNRP reprezentujący Grupę „Szańca” wydali fikcyjne, antydatowane rozkazy rzekomo podpisane przez płk. dypl. T. Kurcyusza, mianujące mjr./ppłk. NSZ Stanisława Nakoniecznikowa (Nakoniecznikoff-Klukowskiego), dotychczasowego komendanta Okręgów NSZ Północne Mazowsze i Białystok, najpierw z dniem 21 kwietnia 1944 pierwszym z-cą komendanta głównego NSZ, a następnie z dniem 22 kwietnia p.o. komendanta głównego NSZ. Podjęto także inne działania. 21 kwietnia z funkcji szefa sztabu KG NSZ został usunięty płk dypl. Wacław Świeciński ps. „Tuwar”. Jednocześnie przedstawiciele Grupy „Szańca” ogłosili rozwiązanie TNRP, a na jej miejsce utworzenie Rady Politycznej NSZ, do której weszli tylko oni.

Tymczasem komendant główny AK, gen. T. Komorowski, realizując umowę scaleniową, wyznaczył 2 maja 1944 według hierarchii funkcyjnej w KG NSZ płk. dypl. W. Świecińskiego na stanowisko swojego pełnomocnika ds. scalenia NSZ. Po jego natychmiastowej rezygnacji na powyższe stanowisko został mianowany 5 czerwca dotychczasowy zastępca płk. W. Świecińskiego, ppłk Albin Walenty Rak ps. „Lesiński”, który ją przyjął. W rezultacie rozłam w NSZ stał się faktem. Odtąd funkcjonowały dwie odrębne organizacje używające tej samej nazwy NSZ: NSZ-AK, które podporządkowały się AK oraz NSZ-ZJ, które zachowały niezależność organizacyjno-wojskową. Wewnątrz organizacji doszło do porachunków między zwolennikami połączenia z AK i przeciwnikami tej koncepcji. Rozłam spowodował także dezintegrację Służby Cywilnej Narodu. Akcja scaleniowa trwała do końca lata 1944 i zakończyła się przejściem do AK większości żołnierzy dawnej NOW. Grupa „Kmicica” wyznaczyła nagrodę za ujęcie „Lesińskiego”, a utworzony przez nią samozwańczy sąd skazał go na karę śmierci. 15 czerwca 1944 został on zatrzymany przez bojówkę „Kmicica” i wymuszono na nim podpisanie rezygnacji ze stanowiska komendanta głównego NSZ-AK, odwołanie uprzednio wydanych przez siebie rozkazów i podporządkowanie się „Kmicicowi”. Po wypuszczeniu na wolność, natychmiast odwołał on jednak wymuszone przyrzeczenie. Oba odłamu NSZ rozpoczęły walkę między sobą za pomocą pogróżek, deklaracji i wyroków śmierci, z których część wykonano^[11][12]. Wśród ofiar znajdowali się m.in.: szef wywiadu w Komendzie Okręgu VIII Częstochowa NSZ-AK, kpt. Stanisław Żak ps. „Stach Częstochowski”, szef Wydziału I Organizacyjnego sztabu KG NSZ-AK ppor. Władysław Pacholczyk, czy szef Wydziału II Wywiadowczego ppor. Wiktor Gostomski ps. „Nałęcz”, „Hubert”, „Witold”. Komendant główny AK, gen. T. Komorowski, poinformował 12 czerwca 1944 naczelnego wodza o zerwaniu scalenia przez NSZ, przez co zostały one napiętnowane przez najwyższe władze wojskowe (gen. K. Sosnkowski) i cywilne (wicepremier Jan Kwapiński).

Komenda Główna NSZ i ich władze polityczne występowały przeciwko powstaniu w Warszawie, jako koncepcji bez szans na zwycięstwo. Jednakże po jego wybuchu, wszystkie oddziały, jakie udało się sformować, wzięły w nim udział. NSZ niescalone oficjalnie zadeklarowało akces do powstania 7 sierpnia. Podczas walk doszło do porozumienia obu odłamów NSZ i oddziały NSZ-ZJ dowodzone przez por. „Mikołaja” Kozłowskiego podporządkowały się operacyjnie dowództwu Okręgu Warszawa-miasto NSZ-AK na czele z płk. Spirydionem Koiszewskim ps. „Topór”. Dalsze plany współpracy przewidywały nawet powołanie dwóch dywizji NSZ, oddzielnie dla obu odłamów, w skład których mieli wejść wszyscy żołnierze NSZ walczący w powstaniu warszawskim, ale coraz gorsza sytuacja militarna uniemożliwiła ich realizację.

Największą zwartą jednostką NSZ, walczącą w powstaniu, była Brygada Dyspozycyjno-Zmotoryzowana „Koło” (zwana też Grupą „Koło” – dowódca ppłk Zygmunt Reliszko ps. „Bolesław Kołodziejski”), która podporządkowała się dowództwu obrony Starego Miasta. Była ona tylko częściowo uzbrojona, a jej nieuzbrojona większość działała w akcjach sapersko-minerskich, transportowych, czy przy gaszeniu pożarów i odgrzebywaniu zasypanych. Z innych jednostek NSZ walczyły również elementy Pułku im. gen. W. Sikorskiego (przed powstaniem liczył ok. 200 ludzi, rozwiązanego w momencie wybuchu powstania) w składzie zgrupowania AK „Harnaś”, oraz prawdopodobnie Pułk im. gen. J. H. Dąbrowskiego. Najsilniejszym walczącym w powstaniu uzbrojonym i zwartym oddziałem NSZ była sformowana 6 sierpnia Kompania NSZ "Warszawianka" (dowódca – kpt. Piotr Zacharewicz ps. „Zawadzki”), w dniu utworzenia liczyła ok. 80 żołnierzy. Wchodziła w skład zgrupowania AK „Chrobry II”; w momencie zakończenia walk liczyła ok. 170 żołnierzy. Ponadto występowały pojedyncze drużyny i plutony NSZ w ramach większych zgrupowań AK. Ogółem w powstaniu wzięło udział – według różnych źródeł – od 740^[13] do ok. 2 tys.^[2] żołnierzy NSZ obu odłamów lub 3,5 tys^[14].

Narodowe Siły Zbrojne oskarżane były o mordowanie Żydów w trakcie walk. Samuel Willenberg pisze, że był ostrzegany przed członkami NSZ chcącymi go rozstrzelać za pochodzenie żydowskie^[15]. Chaim Goldstein, uciekinier z getta opisuje dwa bezkarne morderstwa na Żydach, których był naocznym świadkiem: pierwsze wydarzyło się na Mławskiej kiedy oddział w pasiakach odpoczywał, a jeden z jego członków został zastrzelony z bliskiej odległości, drugi miał miejsce podczas sprawdzania strat po ataku na barykadę u zbiegu Miodowej i Długiej kiedy oddział został ostrzelany i zginęło dwóch jego członków, żołnierze NSZ mieli krzyczeć "Nam nie potrzeba walczących Żydów! Wszystkich należy zabić! Śmierć Żydom!"^[16]. Bronisław Anlen pisze o zaimprowizowanej "rozprawie", którą przeprowadzili członkowie NSZ nad uciekinierem i uciekinierką z Gęsiówki, którym postawiono zarzut szpiegostwa w oparciu o kartkę na zakup w niemieckim sklepie znalezioną u kobiety, oboje zostali rozstrzelani^[17].

 Osobny artykuł: Narodowe Siły Zbrojne po 1944 roku.

Wybuch powstania warszawskiego 1 sierpnia 1944 poważnie skomplikował sytuację wewnętrzną w ramach NSZ. Wprawdzie KG NSZ zdążyła przenieść się do Częstochowy, ale w Warszawie pozostał p.o. komendanta głównego NSZ, mjr/ppłk NSZ S. Nakoniecznikow. Wobec utraty z nim łączności, nowym p.o. komendanta głównego NSZ został mianowany gen. bryg. w stanie spoczynku Tadeusz Jastrzębski ps. „Powała”. Po upadku powstania, w połowie października 1944 dotarł do Częstochowy mjr/ppłk NSZ S. Nakoniecznikow, który wydostał się z miasta wraz z ludnością cywilną, przejmując ponownie pełnioną przez siebie funkcję. Prawdopodobnie próbował wówczas przeforsować pomysł podporządkowania NSZ AK, za co został zastrzelony 18 października przez szefa Oddziału II Wywiadowczego KG NSZ, kpt. NSZ Otmara Wawrzkowicza. Po jego śmierci Rada Polityczna NSZ wydała oświadczenie, jakoby nawiązał on kontakt z Polską Armią Ludową, chcąc podporządkować NSZ komunistycznemu Polskiemu Komitetowi Wyzwolenia Narodowego. Jednocześnie przeprowadzono ogólne zmiany organizacyjne. 9 sierpnia 1944 przestała faktycznie istnieć Rada Polityczna NSZ, przekazując swoje uprawnienia na terenach okupowanych przez Niemców Radzie Politycznej NSZ-Zachód. Wydano również rozkazy utworzenia trzech grup operacyjnych (północnej, środkowej i południowej), które miały objąć wszystkie oddziały NSZ, a następnie ewakuować się na Zachód, na tereny zajęte przez wojska amerykańskie i brytyjskie. Ostatecznie zdołano w Kieleckiem utworzyć jedynie Brygadę Świętokrzyską NSZ.

Na nowego p.o. komendanta głównego NSZ został wybrany 20 października 1944 mjr rez. Zygmunt Broniewski ps. „Bogucki”, dotychczasowy komendant Okręgu III Lubelskiego. Jednocześnie 11 listopada został on mianowany generałem brygady NSZ. Także w listopadzie 1944 większa część oddziałów NSZ została formalnie podporządkowana NOW i została przekształcona w Narodowe Zjednoczenie Wojskowe. NZW liczyła kilkadziesiąt oddziałów (w sumie 2-4 tys. żołnierzy) i prowadziła działania zbrojne przeciw NKWD, KBW, WP, a także z innymi formacjami urzędu bezpieczeństwa i oddziałami UPA^{[potrzebny przypis]}. We wrześniu 1945 powołano Inspektorat Ziem Południowo-Zachodnich, składający się z trzech okręgów – Górny Śląsk, Śląsk Opolski i Dolny Śląsk. Wyznaczono komendanta Okręgu Śląsk Opolski – został nim Stanisław Miodoński „Sokół”. W 1947 doszło do rozbicia większości grup NZW, nieliczne oddziały prowadziły działalność do połowy lat 50. w konspiracji.

Według dekretu Prezydenta RP na Wychodźstwie Kazimierza Sabbata, wydanego 1 stycznia 1988, żołnierze NSZ „spełnili swój obowiązek narodowy i żołnierski wobec Rzeczypospolitej Polskiej”^[18][19].

W lipcu 1943 w obliczu nasilenia się działań komunistycznego podziemia wspieranego przez Związek Radziecki niektóre oddziały NSZ na własną rękę podjęły walki z Gwardią Ludową. Strategia stosowana przez ZSRR polegała na działaniach obliczonych na sianie chaosu i dezorganizowanie życia ludności. Pisma podziemne związane z NSZ ostrzegały przed przygotowywanym przez PPR, na rozkaz Moskwy, przedwczesnym wybuchem powstania antyniemieckiego, które skończyłoby się w ocenie władz Polskiego Państwa Podziemnego^{[potrzebny przypis]} ogromną rzezią polskiej ludności, co ułatwiłoby podporządkowanie Polski przez komunistów.

Pierwszy przypadek likwidacji oddziału Gwardii Ludowej miał miejsce 22 lipca 1943 na Kielecczyźnie i dotyczył złożonego głównie z Żydów oddziału GL im. Ludwika Waryńskiego znanego pod nazwą „Lwy”, od pseudonimu jego dowódcy Izraela „Lwa” Ajzenmana. Grupa ta była odpowiedzialna za napad na miasteczko Drzewica, rabunek i zamordowanie niewinnych cywili oraz członków NSZ (22 stycznia 1943)^[20].

 Osobny artykuł: Mord w Drzewicy.

W czasie akcji oddziału Akcji Specjalnej NSZ „Sosna” pojmano i z wyroku sądu polowego rozstrzelano w pobliskim lesie siedmiu spośród gwardzistów^[21][22]. Dowódcą oddziału „Sosna” był Hubert Jura ps. „Tom”, który niedługo później nawiązał, w celu walki z ugrupowaniami komunistycznymi, kontakty z szefem radomskiego gestapo Hauptsturmführerem SS Paulem Fuschem^[23][21]. Założył też organizację Toma – grupę wywiadowczą kolaborującą z Niemcami^[21], za co został w lecie 1944, wyrokiem Komendy Głównej NSZ^[24], skazany na karę śmierci i ścigany przez NSZ oraz AK^[25]. Po sformowaniu Brygady Świętokrzyskiej (nie podlegającej wówczas komendzie głównej NSZ, a jedynie odłamowi NSZ-ZJ), pełnił w niej funkcję oficera do zadań specjalnych. Także według raportów Armii Krajowej NSZ miało donosić na oddziały partyzanckie GL-AL funkcjonariuszom gestapo^[26].

Drugie, najbardziej znane wydarzenie, miało miejsce 9 sierpnia 1943 koło wsi Borów na Lubelszczyźnie. Oddział Narodowych Sił Zbrojnych pod dowództwem Leonarda Zub-Zdanowicza pojmał i rozstrzelał 26-30 żołnierzy Gwardii Ludowej. Przedtem oddziały spotykały się, a do pojmania żołnierzy GL doszło w czasie jednego ze spotkań^[27]. Według Piotra Gontarczyka oddział NSZ „rozbił grupę komunistyczną składającą się ze zbitek kilku oddziałów rabunkowych i partyzanckich, ludzi doskonale znanych w terenie. Znaleziono przy nich furę ze zrabowanym mieniem. Zanim ich rozstrzelano, ściągnięto ludzi z lokalnych placówek AK, którzy rozpoznali ich jako zwykłych przestępców i morderców znanych w okolicy. Zostali rozstrzelani za bandytyzm”^[28]. Według meldunku dowódcy Armii Krajowej Tadeusza „Bora” Komorowskiego: „zostało ustalone, że wymordowania 26 ludzi oddziałów partyzanckiego Armii Ludowej dokonali dowódcy z oddziałów Narodowych Sił Zbrojnych, wybijając upojonych alkoholem na przyjęciu”, a „Bór” stwierdził, że Armia Krajowa nie ma nic wspólnego ze zbrodnią^[27].

 Osobny artykuł: Mord pod Borowem.

W tym okresie przeprowadzono także kilka innych akcji przeciwko GL, zwłaszcza w Okręgu Kieleckim (oddziały AS „Sosna” przemianowane na „Las 1" i „Las 2" – od grudnia 1943 do lutego 1944). Na skutek sprzeciwów TNRP, prowadzącej wówczas ostateczne rozmowy scaleniowe z AK, działania przeciwko partyzantce komunistycznej ograniczono na pewien czas i zostały wznowione dopiero latem 1944 r. przez niescaloną cześć NSZ.

12 stycznia 1944 roku Komendant Główny Armii Krajowej wydał rozkaz nr 126, zapowiadający wsparcie Armii Czerwonej w walce z Niemcami w miarę naszych sił i interesów państwowych. Odmienne było stanowisko komendanta Narodowych Sił Zbrojnych, który w rozkazie nr 3 z 15 stycznia 1944 stwierdził, że Armia Czerwona musi być traktowana jako wojsko wrogie, a dążenie do normalizacji stosunków z rządem ZSRR ani ewentualne osiągnięcie porozumienia nie może powstrzymać bezwzględnej walki z komunizmem i rozkładową akcją agentur bolszewickich na ziemiach polskich^[29].

19 stycznia 1944 we wsi Pardołów (powiat konecki) NSZ-owcy zabili 10 lub 11 domniemanych członków PPR-AL^[30][31][32]. W rejonie radomskim w 1944 roku oddział NSZ podszywający się pod AK miał atakować oddziały Armii Ludowej. W odpowiedzi na ataki żołnierze podziemia komunistycznego pojmali 10 zakładników działaczy AK, autor meldunku AK informuje o tym, że komuniści zastrzelili jednego z zakładników, jednak po zdemaskowaniu oddziału NSZ uwolnili wszystkich AK-owców^[33].

Silne walki z AL prowadziła Brygada Świętokrzyska NSZ pod wsią Rząbiec w powiecie włoszczowskim stoczona we wrześniu 1944. Brygada Świętokrzyska została zaalarmowana przez członka NSZ z 9-osobowego patrolu, który wcześniej został zaatakowany przez oddział AL. Zatrzymanych przez AL członków patrolu NSZ poddano torturom, lecz jednemu z nich udało się zbiec i powiadomić Brygadę. Zaatakowała ona oddział Armii Ludowej im. Bartosza Głowackiego i oddział partyzantki sowieckiej. Sowietów zrzucono z radzieckich samolotów na spadochronach w nocy z 27 na 28 lipca 1944 w okolicy stacji kolejowej „Tunel”. Grupa radziecka podlegała organom bezpieczeństwa państwowego ZSRR i składała się z agentów NKWD oraz NKGB. Początkowo składała się z 11-osobowej grupy desantowej „Szturm”, która zwiększyła swoją liczebność do kilkudziesięciu ludzi, za pomocą uciekinierów zwerbowanych głównie z niemieckich Legionów Wschodnich^[34]. Była to największa bitwa między partyzantką polską, a komunistyczną podczas całej II wojny światowej – wzięło w niej udział niemal 1 tys. ludzi z obu stron, w tym około 700 żołnierzy NSZ. Komuniści zostali rozbici, a części z nich udało się uciec^[35]. Według AL, w potyczce zginęło 16, a 32 pozostałych członków AL i 73 partyzantów radzieckich dostało się do niewoli. Część członków AL zwolniono, a kilkunastu z nich wstąpiło do Brygady Świętokrzyskiej^[34]. Według wersji NSZ, wśród jeńców radzieckich doszło później do buntu. W czasie jego tłumienia zginęło 3 żołnierzy NSZ, 3 zostało ciężko rannych, a 67 partyzantów radzieckich zostało zabitych. Z kolei według historyków okresu PRL, pięciu oficerów sowieckich rzekomo przekazano do Gestapo, a pozostałych jeńców radzieckich i 4 z AL miano rozstrzelać.

Szablon:POV

Od końca 1943 roku NSZ występowały zarówno przeciwko oddziałom komunistycznym jak i członkom AK. Oddziały NSZ dążyły do rozbicia AK i usiłowały rozpętać w kraju wojnę domową^[36].

Raporty Armii Krajowej z Białegostoku informowały o wyrokach NSZ na żołnierzy AK^[37]. Poza Białymstokiem oddziały NSZ miały podszywać się pod AK i anonimowo terroryzować miejscową ludność. W rejonie radomskim oddział NSZ podszywający się pod AK atakował oddziały GL-AL, w odwecie żołnierze podziemia komunistycznego pojmali 10 zakładników z AK, autor meldunku informuje o tym że komuniści zastrzelili jednego z zakładników jednak po zdemaskowaniu oddziału NSZ uwolnili wszystkich AK-owców^[38]. Josef Kermisz w „Polish-Jewish Relations During the Second World War” informuje o zabójstwach dokonywanych przez NSZ na żołnierzy AK pochodzenia żydowskiego i działaczy demokratycznych związanych z AK^[39].

Udokumentowano 6 przypadków zabójstw dokonanych przez członków NSZ na członkach GL-WRN. W 1943 roku w Makocicach w powiecie Miechów zamordowano Stanisława Nogę, a innego żołnierza spalono żywcem w Soborzycach. Zabici zostali również: przewodniczący rady WRN w Dąbrowie Antonii Ogiński, Zygmunt Łęgowik „Brzeszczot” i Stefan Mirowski „Mściciel”, a Wilhelm Nyderek został rozstrzelany przez Niemców po donosie ze strony członków NSZ^[40]. Stanisław Kowalczyk żołnierz GL WRN w regionach Zagłebia, Tarnowa i Miechowskiego w swoich wspomnieniach pisał m.in. Należy bowiem przypomnieć, że przeciwko nam występowali nie tylko okupanci, ale także NSZ, które w powiecie miechowskim mordowały naszych ludzi, pepesowców i ukrywających się Żydów., informował o napadzie na jego oddział sił SS, wywiad GL WRN miał ustalić że za donosem stać miał NSZ a członkowie żołnierze NSZ mieli pod koniec 1943 roku zaatakować odprawę komendantów Gwardii Ludowej WRN w Szczytnikach, żądając wskazania ukrywanych przez socjalistów Żydów i komunistów^[41].

Po akcji scaleniowej dowódca AK Bór – Komorowski 22 maja 1944 r. depeszował do Londynu :"Wejście NSZ do AK traktowane jest jako realizacja niezbędnej jednolitości wojska. Głosy krytyczne, szczególnie Stronnictwa Ludowego, wyrażają zastrzeżenia, podnosząc ,że oddziały NSZ współdziałały z Niemcami w walce z komuną i tępiły Żydów, a nieraz czynnie występowały przeciw lewicowym działaczom. Lewica obawia się wzmocnienia żywiołów prawicowych w wojsku, zaś bataliony chłopskie odnoszą się do NSZ wrogo za liczne wypadki represji wobec chłopów. Komuna uważa podporządkowanie za dowód reakcyjności AK."^[42]

Po klęsce armii niemieckiej pod Stalingradem i Kurskiem (co spowodowało, że dowództwo NSZ za największe zagrożenie dla Polski uważało Sowietów, a nie Niemców, których przegrana była zdaniem dowództwa NSZ tylko kwestią czasu) oraz w obawie przed nadciągającą Armią Czerwoną, w 2 połowie 1943 niektóre oddziały partyzanckie NSZ zaczęły zawierać z niemieckimi władzami policyjnymi lub wojskowymi taktyczne porozumienia o charakterze lokalnym. Doszło do nich na terenie Okręgu Lubelskiego, a w Okręgu Kielecko-Radomskim skontaktowano się z Hauptsturmführerem SS Paulem Fuchsem, szefem Gestapo w dystrykcie Radom. Pośrednikiem w nich była Organizacja „Toma”, na czele której stał Hubert Jura ps. „Tom”. Wszystko to doprowadziło do wydania przez komendanta głównego NSZ, płk. dypl. Tadeusza Kurcyusza „Rozkazu nr 6", zabraniającego jakichkolwiek kontaktów z Niemcami. 26 sierpnia 1943 oddział NSZ plut. Tomasza Wójcika Tarzana zabił gen. Kurta Rennera, który był najwyższym stopniem niemiecki oficerem zlikwidowanym przez polskie podziemie^[43].

Na początku 1944, wskutek szybkich postępów Armii Czerwonej i wiążącego się z nimi zagrożenia sowieckiego, KG NSZ opracowała wytyczne operacyjne, zgodnie z którymi należało przerzucić wszystkie siły NSZ na tereny zajęte przez aliantów zachodnich, unikając walk zarówno z Sowietami, jak też Niemcami. W tym celu planowano utworzyć 3 grupy operacyjne (GO z ziem południowo-wschodnich, GO z ziem centralnych oraz GO z ziem północno-wschodnich). W rezultacie udało się jedynie na Kielecczyźnie w czerwcu 1944 r. przeprowadzić koncentrację lokalnych oddziałów NSZ, która objęła oddziały „Bema” i „Dymszy” z Okręgu Kieleckiego, „Żbika” i „Łosia” z Okręgu Częstochowskiego oraz „Stepa” z Okręgu Lubelskiego. Rozkazem komendanta Okręgu Kieleckiego oddziały te zostały połączone w 202 pp i 204 pp NSZ. W sierpniu 1944 r. oba pułki utworzyły Brygadę Świętokrzyską NSZ – największy zwarty oddział NSZ istniejący podczas okupacji. Uznanie przez NSZ ZSRR za głównego wroga, jak też zamiary ewakuacji oddziałów na Zachód, musiały w końcu doprowadzić do pewnego zbliżenia z Niemcami. Od lata 1944 – wobec zajmowania ziem polskich przez Armię Czerwoną – ożywiły się kontakty taktyczne i wywiadowcze z Niemcami. Pośredniczyła w nich szpiegowska organizacja Toma. Od początku stycznia 1945, w obliczu zbliżania się sowietów, Brygada, po zawarciu porozumienia z Niemcami dotyczącego zaprzestania z nimi walki w celu bezpiecznego opuszczenia terenów zagrożonych przez wojska sowieckie, zaczęła wycofywać się na obszar Protektoratu Czech i Moraw, na tereny, do których zbliżały się wojska amerykańskie.

Na jesieni 1944 roku Leopold Okulicki w swoim meldunku do prezydenta na uchodźstwie pisał Należy się przeciwstawić w propagandzie próbom NSZ współpracy z Niemcami^[44], a jeden z dowódców AK „Mieczysław” meldował: Działalność NSZ. D-cy kontaktują się i współpracują z Gestapo., (...) Wyraźna współpraca z Niemcami czy W dniu 22.XI. W czasie przemarszu NSZ przez m. Oleszno, Niemcy ściągnęli posterunki. Rannych NSZ Niemcy proponują odstawić do szpitali niemieckich. Notowane są kontakty w Gestapo^[45]. O współdziałaniu NSZ i niemieckiego gestapo, wermachtu oraz żandarmerii w zabijaniu Żydów pisze Josef Kermisz w „Polish-Jewish Relations During the Second World War”^[46]. O podobnej współpracy polegającej na zabijaniu Żydów i komunistycznych partyzantów pisze też Halina Lerska^[47].

Według raportów AK, Narodowe Siły Zbrojne donosiły funkcjonariuszom gestapo na oddziały partyzanckie GL-AL^[48]. Historyk Norman Davies w książce „Europa” określił NSZ jako „na wpół faszystowskie (choć zajadle antyniemieckie)”^[49].

Wysuwa się zarzuty, że mające swoje polityczne korzenie w ruchach narodowo – nacjonalistycznych (m.in. ONR i RNR „Falanga”) Narodowe Siły Zbrojne miały negatywny stosunek do ludności pochodzenia żydowskiego^[50]. Encyklopedia Holokaustu podaje że setki polskich Żydów zostało zamordowanych przez żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych^[51]. W 1986 Israel Gutman, ówczesny dyrektora Ośrodka Badawczo-Naukowego Yad Vashem, wydał wspólnie z Shmuelem Krakowskim pracę w której podaje, że udokumentowano 120 przypadków zabójstw Żydów przez żołnierzy podziemia, z czego tylko jeden przypadek można przypisać żołnierzom NSZ, a pozostałe AK^[52], jednak z powojennych relacji ocalałych Żydów ze wsi Zakrzówek wynika, że i ten mord nie został popełniony przez żołnierzy NSZ, a przez Niemców^[53].

Krystyna Kersten stwierdziła: „Czy NSZ mordowały Żydów? Z tego, co dziś wiadomo, w czasie wojny, a także i po jej zakończeniu, zabijanie Żydów jako Żydów nie leżało w ich programie... Istnieje niewątpliwie związek między ideologią antysemicką a czynem, ale to nie wystarczy, by uznać NSZ jako organizację programowo mordującą Żydów”^[54]. Z Gutmanem nie zgodził się również Jerzy Ślaski, ponieważ według jego badań żaden z powojennych zarzutów o mordowanie Żydów nie został udokumentowany. Nigdzie nie powiedziano, gdzie i kiedy do tych mordów doszło, ani kto padł ich ofiarą. Dodał również, że „kolejnym zarzutem wysuwanym wobec NSZ jest to, że mordowały one Żydów. Z pewnością, jak cały obóz narodowy, miały do nich stosunek negatywny. Uważały jednak – identycznie jak czołowi działacze SN – że realizowana przez hitlerowców eksterminacja ludności żydowskiej nakazuje rozwiązanie problemu odłożyć na okres powojenny, a jednocześnie pomagać obywatelom polskim pochodzenia żydowskiego^[55]. Marek Jan Chodakiewicz napisał, że z „dostępnych dokumentów wojskowych tworzonych przez NSZ po 1944 r. wynika, że tak zwany problem żydowski nigdy nie pojawił się w instrukcjach polowych i rozkazach skierowanych do partyzantów. Zawodowi oficerowie, w przeciwieństwie do ideologów, mieli dwóch wrogów: Niemców i Sowietów”^[56]. Edward Kemnitz ps. „Szczeciński”, komendant Okręgu Pomorskiego NSZ, został odznaczony Medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata przez instytut Yad Vashem za ratowanie Żydów z Holocaustu z narażeniem własnego życia^[57][58][59]. Było wielu Żydów służących w oddziałach NSZ, np. Eljahu (Aleksander) Szandcer („Dzik”) – uciekinier z getta Jerzy Żmigryder-Konopka („Poręba”) i podchorąży Natanson^[60], a Edward Kossoy oblicza, że w samym tylko powstaniu warszawskim w szeregach NSZ walczyło 360 Żydów^[61].

Alina Cała uważa że członkowie NSZ zabili wielu ukrywających się Żydów. Tezę tą zdecydowanie odrzuca Piotr Gontarczyk, stwierdzając, że należałoby najpierw „napisać na ten temat solidny artykuł naukowy. Póki on nie powstanie, będę twierdził, że to informacje nieudokumentowane – dalekie echo propagandy z czasów PRL”^[57], a sam Feliks Pisarewski-Parry, który został odbity przez oddział NSZ pod dowództwem kapitana Piotra Zacharewicza z transportu na Pawiak, a następnie pozostał w NSZ jako oficer wywiadu, swoje przeżycia opisał w książce Orły I Reszki^[62]: „Prawdziwy szok nastąpił w chwilę później, gdy dowiedziałem się, że organizacja „Pietii” wchodzi w skład NSZ-u! NSZ co prawda wkrótce scaliły się z AK, ale to nie zmienia faktu. Byłem chyba jedynym Żydem w szeregach NSZ i do tego przez NSZ odbity! Potem przekonałem się, że wielu członków NSZ nie miało pojęcia o ideologicznych założeniach swojej organizacji. Śmiem zaryzykować twierdzenie, że przynajmniej 50 procent bojowników o Polskę nie znało politycznych ambicji ani przynależności partyjnej swych dowódców. Udział w jednostce organizacyjnej w przeważającej części był kwestią osobistych kontaktów, przypadku lub zbiegu okoliczności. Wielu bezimiennych bohaterów nie zrozumiałoby nigdy labiryntu układów personalnych i struktur organizacyjnych w podziemiu”^[63].

Według raportów podziemnej Gwardii Ludowej WRN NSZ mordowało zbiegłych Żydów na terenie powiatu Miechów i zaatakowało oddział WRN ukrywający zbiegłych Żydów domagających się ich wydania^[64]. Tadeusz Komorowski „Bór” w jednym z raportów wspomniał o pomocy NSZ Niemcom przy zabójstwach Żydów, Oddziały NSZ mimo zakazu napadają sowieckie oddziały part. W łukowskim NSZ zabiły 11 żołnierzy sow. D-ca mjr Stepanow interweniował 29 maja i kmdta Obwodu AK. W powiatach włoszczowskim, pińczowskim i stopnickim, niżsi dowódcy NSZ współpracują z Niemcami przy likwidacji Żydów. NSZ kontynuuje wszędzie napady na PPR i ludzi z lewicy polskiej^[65]. Tadeusz Piotrowski napisał że być może polscy partyzanci którzy zamordowali w marcu 1944 roku 120 Żydów w Worczynie mogli być członkami Narodowych Sił Zbrojnych^[66]. O specjalnej grupie NSZ działającej w Józefowie koło Warszawy zajmującej się tropieniem i zabijaniem Żydów pisze Josef Kermisz i Michael Robert Marrus^[67][68]. Historycy tacy jak Josef Kermisz i Halina Lerska piszą o współdziałaniu NSZ i Niemców (gestapo, wermacht i żandarmeria) w zabijaniu ludności żydowskiej^[69][70]. Alan Levine pisze natomiast o mordach dokonanych przez NSZ na ukrywających się w lasach Żydach^[71].

Leszek Żebrowski twierdzi, że mordowanie Żydów przez NSZ to „kolejny fałszywy mit, który pokutuje od dziesiątków lat i jest uporczywie podtrzymywany. Przede wszystkim NSZ-owcom po wojnie przypisywano liczne zbrodnie, popełnione na ludności żydowskiej przez podziemie komunistyczne. Za te niepopełnione przez nich zbrodnie od 1944 roku skazywano ludzi na kary śmierci i bardzo wysokie kary więzienia. Niektórzy z nich w śledztwach przyznawali się do tych czynów, co okrywa kolejną hańbą stalinowski wymiar (nie)sprawiedliwości. Równocześnie w aktach spraw karnych zachowało się dużo ważnych dowodów pomocy udzielanej Żydom przez to podziemie. Są też NSZ-owcy uhonorowani medalem Yad Vashem. Ale to zagadnienie zawsze było traktowane propagandowo, nie było natomiast obiektywnie badane naukowo. Spotkałem się również z próbami fałszowania dokumentów i zeznań na potrzeby udowodnienia tej haniebnej tezy. Mało kto natomiast wie, że na wszystkich szczeblach pionu wojskowego i cywilnego NSZ można spotkać osoby pochodzenia żydowskiego i nikt ich tam nie prześladował i nie robił wyrzutów. NSZ nie były bowiem organizacją rasistowską, jak twierdzi kłamliwa propaganda, a na płaszczyźnie postaw praktycznych bardzo wielu ludzi z tej organizacji okazywało bezinteresowną pomoc bliźnim, bez względu na ich pochodzenie, przekonania polityczne czy status społeczny”^[72].

Szablon:Źródła

Pion wojskowy NSZ dzielił się na: Oddziały Akcji Specjalnej (AS), Oddziały Dyspozycyjne (OD), Oddziały Partyzanckie (OP) oraz Oddziały Pogotowia Akcji Specjalnej (PAS). Pierwsze oddziały AS zaczęły powstawać już w październiku 1942 r., kiedy komendant główny NSZ, płk I. Oziewicz, wydał rozkaz uruchomienia Akcji Specjalnej nr 1. Na jego mocy miano likwidować „bandy wywrotowe i przestępcze”, a walkę z hitlerowskimi ekspedycjami karnymi podejmować tylko „w przypadku rażącej niesłuszności okupanta” oraz zdobywać środki materialne poprzez napady na okupacyjne urzędy skarbowe, poczty itp. W dokumencie miały się też znajdować wytyczne o likwidacji członków „wrogich nam formacji mniejszościowych”, słowa te jednak w oryginalnym rozkazie nie występują i zostały dopisane^[73], przez niektórych historyków okresu PRL, którzy dokonali falsyfikacji rozkazu płk. I. Oziewicza. W innych rozkazach NSZ występuje z kolei wzmianka o konieczności zwalczania „formacji innych narodowości, wciągniętych pod wpływy niemieckie (...)”, dotyczących grup zbrojnych współpracujących z okupantem niemieckim przeciwko państwu polskiemu i jej obywatelom. Wkrótce potem został wydany rozkaz dotyczący Akcji Specjalnej nr 2, która miała udzielać pomocy wypędzonej przez Niemców ludności z Zamojszczyzny (Zamojszczyzna (1942-1943)). Najwięcej oddziałów partyzanckich NSZ powstało w Okręgach: V Kieleckim (por. „Morskiego”, por. „Bema”, por. „Groźnego” i inne) oraz III Lubelskim (por. „Grota”, por. Henryka Figuro-Podhorskiego ps. „Step”, ppor. Leona Cybulskiego ps. „Znicz”, por. Wacława Piotrowskiego ps. „Cichy” i inne).

Wśród przykładowych walk z Niemcami można wymienić:

• pod koniec 1942 – pod Suchedniowem w Kieleckiem – wysadzenie w powietrze niemieckiego pociągu przewożącego rudę pirytową,
• w poł. stycznia 1943 – uderzenie na niemiecki magazyn broni w Kielcach, w wyniku którego zdobyto kilkanaście ckm-ów i ok. 16 tys. sztuk amunicji,
• w marcu 1943 – rozbicie niemieckiego więzienia oraz posterunku żandarmerii wojskowej w Kraśniku przez pierwszy partyzancki oddział NSZ, zwany „Aleksandrówką”,
• 20 kwietnia 1943 – uderzenie wspólnie z AK na Bank Emisyjny w Częstochowie wykonane przez oddziały „Stepa” i „Zagłoby”,
• w poł. sierpnia 1943 – uderzenie „Aleksandrówki” na bank w Janowie Lubelskim,
• na pocz. września 1943 – bitwa pod Ujściem z niemiecką kompanią żandarmerii wojskowej, która pozwoliła oddziałowi AK w tym czasie rozbić więzienie w Biłgoraju,
• pod koniec 1943 – uderzenie oddziału „Stepa” na kolonię niemiecką w Marianowie, dzięki któremu zdobyto dużo broni i amunicji,
• w kwietniu 1944 – zwycięska walka z Niemcami oddziałów „Stepa” i „Dymszy” pod Michałowicami w Opatowskiem,
• w poł. 1944 – uderzenie oddziału „Stepa” na magazyn wojskowy we Włoszczowie oraz rozbicie niemieckiej kompanii piechoty,
• 26 lipca 1944 – uderzenie na Niemców 204 pp NSZ pod Lubczą w celu pomocy oddziałowi AK; zdobyto broń i samochody ciężarowe,
• 26 lipca 1944 – zwycięska bitwa z oddziałem SS pod Olesznem oddziału „Żbika” i oddziału AK Mieczysława Tarchalskiego ps. „Marcin”.
• 5 maja 1945 – wyzwolenie kobiecego obozu koncentracyjnego w Holiszowie (Czechy).

• płk Ignacy Oziewicz ps. „Czesław” (od 20 września 1942 do pocz. czerwca 1943)
• płk dypl. w st. sp./gen. bryg. NSZ Tadeusz Kurcyusz ps. „Żegota”, „Morski”, „Fiszer”, „gen. Mars” (od 1 sierpnia 1943 do 22/23 kwietnia 1944 – w tym samym okresie był oficerem KG AK^[74])
• mjr/płk NSZ Stanisław Nakoniecznikow (Nakoniecznikoff-Klukowski) ps. „Kmicic”, „Zawisza”, „Kiliński” (od 22 kwietnia do 24 lipca 1944)
• gen. bryg. w st. sp./gen. dyw. NSZ Tadeusz Jastrzębski ps. „Powała” (od 24 lipca do poł. października 1944)
• mjr/płk NSZ Stanisław Nakoniecznikow (Nakoniecznikoff-Klukowski) ps. „Kmicic”, „Zawisza”, „Kiliński” (od poł. października do 18 października 1944)
• mjr rez./gen. bryg. NSZ Zygmunt Broniewski ps. „Bogucki”, „St. Bogucki” (od 20 października 1944 do pocz. sierpnia 1945)
• ppor. rez./ppłk NSZ Stanisław Kasznica ps. „Wąsal”, „Przepona”, „Wąsowski”, „Stanisław Wąsacz” (od sierpnia 1945 do 15 lutego 1947)

Przy Komendancie Głównym NSZ (Dowódcy NSZ) funkcjonował sztab składający się z 6 Oddziałów zorganizowanych w 3 Działy: Dowodzenia, Administracyjny oraz Komendę Główną. Sztabem kierował Szef Sztabu, a na czele poszczególnych Działów stali jego zastępcy. Oddziałami kierowali szefowie oddziałów. Ponadto powołano do życia tzw. Akcję Specjalną w celu wykonywania bieżących zadań o charakterze wojskowym. Zorganizowano również Pomocniczą Służbę Kobiet NSZ.

• Komenda Główna NSZ (Dowództwo NSZ)
• Komendant Główny NSZ (Dowódca NSZ)
• Szef sztabu KG NSZ – mjr dypl./ppłk NSZ Edmund Ludwik Michalski ps. „Kajetan” (od lata 1942 do kwietnia 1943), kpt. dypl./mjr NSZ Stanisław Żochowski ps. „Bohdan”, „Orłowski”, „Strzała”, „Oswald Walter” (od kwietnia do czerwca 1943), ppłk dypl./płk NSZ Wacław Świeciński ps. „Tuwar”, „Brzeski”, „Dzięcioł”, „Ksawery”, „Stwosz”, „Tarzan”, „Tol” (od czerwca 1943 do października 1944)
• Zastępca szefa sztabu KG NSZ – mjr/ppłk NSZ Albin Walenty Rak ps. „Lesiński”, „Karol Lesiński” (od maja 1943 do kwietnia 1944)

• Oddział I Organizacyjny – mjr/ppłk NSZ Tadeusz Danilewicz ps. „Kuba”, „Łoziński” (od lata 1942 do kwietnia 1944), ppor./mjr NSZ Wiktor Radziszewski ps. „Reński”, „Wiktor” (od kwietnia do końca września 1944)
• Oddział II Wywiadowczy (Centrala Służby Wywiadowczej) – ppłk dypl. Wacław Berka ps. „Brodowicz”, „Wacław II” (od lata do grudnia 1942 – część badaczy uważa, że nie pełnił tej funkcji), ppor./mjr NSZ Witold Gostomski ps. „Nałęcz”, „Hubert”, „Witold” (od grudnia 1942 do września 1944), kpt. NSZ Otmar Wawrzkowicz ps. „Oleś”, „Kaczkowski” (od września 1944 do I 1945)
• Oddział III Operacyjno-Wyszkoleniowy – kpt./ppłk NSZ Tadeusz Boguszewski ps. „Wacław III”, „Bielecki”, „Wacław Niekonieczny” (od września 1942 do lipca 1944)
• Oddział IV Kwatermistrzowski – kpt. dypl. Jan Ostrowski
• Oddział V Łączności – NN ps. „Zbigniew Sawicki”
• Oddział VI Oświatowo-Wychowawczy (do września 1943 pod nazwą Szefostwa Służby Oświatowo-Wychowawczej) – ppor. rez./kpt. NSZ Julian Sędek ps. „Juliusz Mac”, „Mickiewicz” (do września 1943 r.), pchor./ppor. NSZ Witold Borowski ps. „Wiktor Brzeziński” (od września 1943)
• Biuro Informacji NSZ – pchor./por. NSZ Mirosław Ostromęcki ps. „Mirski”
• Centralny Wydział Finansowy – kpt./mjr NSZ Jerzy Olgierd Iłłakowicz ps. „Jerzy”, „Michał Zawisza”, „Izydor” (od lata 1942 do stycznia 1945)
• Biuro Fałszerstw – Władysław Weker ps. „Franek”
• Służba Duszpasterstwa – ks. kpt. NSZ Michał Poradowski ps. „Benedykt” (od lata 1942 do 1 lutego 1944), ks. dziekan Piotrowski ps. „Stanisław Chorzemiński”
• Wojskowa Służba Kobiet – kpt. Halina Reszke (od lata 1942 do upadku powstania Warszawskiego)
• Oddział Bojowy przy KG NSZ – por. Tadeusz Siemiątkowski ps. „Mazur” (od lata 1942 do wybuchu powstania warszawskiego)
• Brygada Dyspozycyjna Komendanta Głównego NSZ – kpt./ppłk NSZ Zygmunt Reliszko ps. „Kołodziejski”, „Zygmunt” (od 1943 do upadku powstania warszawskiego)
• Batalion Osłony KG NSZ – kpt. NSZ Mieczysław Dukalski ps. „Mieczysław Pomorski”, „Jacek” (od 1 stycznia do 21 lipca 1944)

Inspektoraty NSZ

• Inspektorat Ziem Zachodnich
• Inspektorat Ziem Centralnych
• Inspektorat Ziem Północnych
• Inspektorat Ziem Południowo-Zachodnich (Okręgi: III, V)
• Inspektorat Ziem Południowo-Wschodnich (Okręgi: IV, VII, XIV) – NN ps. „Zachoszcza”
• Inspektorat Ziem Północno-Wschodnich (Okręgi: XV, XVI, XVII) – nigdy nie został utworzony

Okręgi NSZ

• Okręg I-A (późniejszy I) Warszawa–miasto – por. rez./mjr NSZ Mieczysław Osmólski ps. „Mieczysław”, „Kozłowski” (od lata 1942 r. do wybuchu powstania warszawskiego)
• Okręg I-B (późniejszy VI) Warszawa–powiaty – ppłk pil./płk NSZ Piotr Abakanowicz ps. „Barski”, „Grządziel”, „Grey” (od lata 1942 r. do wybuchu powstania warszawskiego)
• Okręg II Mazowsze Północne – mjr/płk NSZ Stanisław Nakoniecznikow (Nakoniecznikoff-Klukowski) ps. „Kmicic”, „Zawisza”, „Kiliński”, „Gryf” (od września/października 1942 r. do kwietnia 1944 r.), mjr/ppłk NSZ Józef Żbikowski
• Okręg III Lubelski – kpt./mjr NSZ Michał Kłosowski ps. „Rola”, „Stanisław Michałowicz” (od kwietnia 1943 r.), mjr rez./gen. bryg. NSZ Zygmunt Broniewski ps. „Bogucki”, „St. Bogucki” (do czerwca 1944 r.), ppłk dypl. NN ps. „Tur”
• Okręg IVC Rzeszowski – por./rtm. NSZ NN ps. „Florian”, „Chwalibóg”, „Turkus” (od poł. grudnia 1942 r. do poł. lutego 1943 r.), kpt./ mjr NSZ Józef Baran ps. „Lucjan” (od poł. lutego 1943 r.) z obwodami np. Obwód Jasło ZWZ AK, Sanok, Krosno
• Okręg V Kielecki (późniejszy Kielecko-Radomski) – mjr/ppłk NSZ NN ps. „Olgierd Mirski”, „Kordian” (od lata 1942 r.)
• Okręg VI Warszawa – powiaty – ppłk pil./płk NSZ Piotr Abakanowicz ps. „Barski”, „Grządziel”, „Grey” (od czerwca do 18 października 1944 r.)
• Okręg VII Krakowski – kpt./mjr NSZ Piotr Mierosław ps. „Geograf” (do sierpnia 1943 r.), por./kpt. NSZ Julian Sędek ps. „Juliusz Mickiewicz”
• Okręg VIII Częstochowski (Częstochowa – Śląsk) – mjr Stanisław Nowak ps. „Zygmunt” (do grudnia 1943 r.), kpt./mjr NSZ Leon Janik ps. „Janosik” (od grudnia 1943 r. do lutego 1944 r.), mjr/ppłk NSZ NN ps. „Jan Lech” (od lutego do kwietnia 1944 r.), mjr Bolesław Karczewski ps. „Karski” (do września 1944 r.)
• Okręg IX Łódzki – strz./ppor. NSZ Ewaryst Zwierzewicz ps. „Bogumił Bogucki” (od września 1942 r. do marca 1944 r.), NN ps. „Andrzej Burza”
• Okręg X Poznański – por. rez./kpt. NSZ Władysław Rutkowski ps. „Włodzimierz” (do jesieni 1943 r.), ppłk w st. sp./płk NSZ NN ps. „Winiarski Stefan” (prawdopodobnie do grudnia 1944 r.)
• Okręg XI Pomorski
• Okręg XII Podlaski – ppłk Stanisław Miodoński ps. „Sokół”. kpt./mjr NSZ Szczepan Piszczek ps. „Tomasz”
• Okręg XIII Białostocki – mjr/płk NSZ Stanisław Nakoniecznikow (Nakoniecznikoff-Klukowski) ps. „Kmicic”, „Zawisza”, „Kiliński”, „Gryf” (od września/października 1942 r. do kwietnia 1944 r.)
• Okręg XIV Lwowski – Adolf Bańka ps. „Tatrzański”, „Ryszard Brzostowski” (do kwietnia 1943 r., kiedy większość Okręgu podporządkowała się operacyjnie lokalnym strukturom ZWZ-AK), mjr/ppłk NSZ Adam Niedzielski ps. „Zbigniew Zbrowski”, por./mjr NSZ Wojciech Stefankiewicz ps. „Gromski”

• „Szaniec” – główne pismo NSZ
• „Biuletyn Centralny” – główny organ prasowy NSZ przeznaczony dla kierownictwa organizacji, wychodziło w Warszawie od marca 1943 r. do końca lipca 1944 r.
• „Polska Informacja Prasowa” – tygodnik powielany, liczący przeciętnie ok. 30 stron, formatu A4, wewnętrzny biuletyn tajnej Organizacji Wewnętrznej, wydawany od 1940 r. w Warszawie, w 1944 r. nakład liczył 400 egz., docierał tylko do członków OP i Służby Cywilnej Narodu
• „Propaganda Centralna” (potem P.C.) – dwutygodnik powielany o objętości do 30 stron, formatu A4, pismo wewnętrzne, nakład ok. 80 tys. egzemplarzy, ukazywało się od 1942 r.
• „Naród i Wojsko” – red. Lech Neyman ps. „Domarat”
• „Narodowe Siły Zbrojne” – wydawane od 1943 r.
• „Pochodnia” – wydawana od grudnia 1939 r. w Łodzi, od 1940 r. zmieniła tytuł na „Na zachodnim szańcu”, nakład doszedł do 3 tys. egz.
• „Lux Mundi” – jedyne w konspiracji pismo przeznaczone dla kapelanów partyzanckich, red. ks. kpt. NSZ Michał Poradowski ps. „Benedykt”
• „Chrobry Szlak” – wychodziło w Kielcach
• „Szczerbiec” – wychodziło m.in. w Opatowie
• „Aktualne wiadomości z Polski i ze świata” – wychodziło w Wołominie

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wikimedia Commons

Teksty źródłowe w Wikiźródłach

Cytaty w Wikicytatach

• Działalność Narodowych Sił Zbrojnych w Bielsku-Białej
• Krzyż Narodowego Czynu Zbrojnego
• Narodowe Siły Zbrojne po 1944 roku
• Żołnierze wyklęci

• Zbigniew S. Siemaszko, Narodowe Siły Zbrojne, Londyn 1982
• Stanisław Żochowski, O Narodowych Siłach Zbrojnych – NSZ, Lublin 1994
• Narodowe Siły Zbrojne. Dokumenty, struktury, personalia, t. 1 – 3, oprac. Leszek Żebrowski, Warszawa 1994-1996
• Marek J. Chodakiewicz, Piotr Gontarczyk, Leszek Żebrowski „Tajne oblicze GL-AL i PPR. Dokumenty” Burchard Edition, Warszawa, 1999, t. 1-3
• Krzysztof Komorowski, Polityka i walka. Konspiracja zbrojna ruchu narodowego 1939-1945, Warszawa 2000
• Kazimierz Litwiejko, Narodowa Organizacja Wojskowa. Okręg Białystok 1941-1945, Białystok 2001
• Krzysztof Kaczmarski, Podziemie narodowe na Rzeszowszczyźnie 1939-1944, Rzeszów 2003

• Zeszyty do historii Narodowych Sił Zbrojnych, z. 1-4, Chicago 1961-1969, z. 5 Chicago 1990, z. 6 Warszawa 1994.
• Stanisław Jaworski, Związek Jaszczurczy – Narodowe Siły Zbrojne, Chicago 1982.
• Jerzy Pilaciński, Narodowe Siły Zbrojne. Kulisy walki podziemnej 1939-1946, Warszawa 1990.
• Władysław Kołaciński, Między młotem a swastyką, Warszawa 1991.
• Barbara Jachimczak, Losy żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych na Kielecczyźnie, Kielce 1993.
• Tadeusz Tomaszkiewicz, Narodowe Siły Zbrojne. Powiat Węgrów 1942-1950, Warszawa 1993.
• Marek Jan Chodakiewicz, Narodowe Siły Zbrojne. „Ząb” – przeciw dwu wrogom, Warszawa 1994.
• Ludwik Meresta, Księża kapelani Narodowych Sił Zbrojnych na Lubelszczyźnie, Lublin 1994.
• Narodowe Siły Zbrojne. Materiały z sesji naukowej poświęconej historii Narodowych Sił Zbrojnych, Warszawa 25 października 1992 roku, Piotra Szucki (red.), Warszawa 1994.
• Jerzy Nachtman, Narodowe Siły Zbrojne. Konspiracja w Wołominie, Wołomin 1996.
• Kompania „Warszawianka” Narodowych Sił Zbrojnych w powstaniu warszawskim (próba monografii), oprac. Jerzy Rutkowski, Warszawa 1996.
• Bogdan Chrzanowski, Związek Jaszczurczy i Narodowe Siły Zbrojne na Pomorzu 1939-1947. Nieznane karty pomorskiej konspiracji, Toruń 1997.
• Narodowe Siły Zbrojne na Podlasiu. T. 1. Materiały posesyjne, Mariusza Bechta, Leszek Żebrowski (red.), Siedlce 1997.
• Bohdan Szucki, Modlitwa żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, Olsztyn 1998.
• Władysław Marcinkowski „Jaxa”, Wspomnienia 1934-1945, Warszawa 1998.
• Leon Kuśmierczyk, Ludwik Meresta, Kapelani Narodowych Sił Zbrojnych w latach 1939-1944 ze szczególnym uwzględnieniem Lubelszczyzny, Warszawa 2000.
• NSZ. Dokumenty, relacje, wspomnienia, Maciej Szymański, Zbigniew Kuciewicz, Zbigniew Gnat-Wieteska i Jerzego Nachtmana (red.), Warszawa 2000.
• Pamięci Narodowych Sił Zbrojnych we Włoszczowskiem, Włoszczowa 2001.
• Zbigniew Gnat-Wieteska, Symbolika formacji wojskowych obozu narodowego, Warszawa 2001.
• Podziemie zbrojne na Lubelszczyźnie wobec dwóch totalitaryzmów 1939-1956, Sławomir Poleszak, Adam Puławski (red.), Warszawa 2002.
• Marek Jan Chodakiewicz, Narodowe Siły Zbrojne. „Ząb” przeciw dwu wrogom, Warszawa 1999.
• Wojciech Jerzy Muszyński, W walce o Wielką Polskę. Propaganda zaplecza politycznego NSZ 1939-1945, Warszawa 2000.
• Sebastian Bojemski, Poszli w skier powodzi... Narodowe Siły Zbrojne w Powstaniu Warszawskim, Warszawa 2002.
• Wiesław Charczuk, Formacje Zbrojne obozu narodowego na Południowym Podlasiu w latach 1939-1947, Siedlce 2003.
• Narodowe Siły Zbrojne na Podlasiu, t. 3, Mariusz Bechta, Leszek Żebrowski (red.), 2003.
• Rafał Utracki, Contumaces…legio infera. Samodzielny Batalion im. Brygadiera Mączyńskiego Narodowych Sił Zbrojnych. Jeziorna Królewska – Piaseczno i okolice 1939-1945, Biała Podlaska-Warszawa 2004.

• Narodowe Siły Zbrojne – portal Związku Żołnierzy NSZ
• Strona przewodniczącego Związku Żołnierzy i partyzanta NSZ Bohdana Szuckiego
• NSZ w powiecie sierpeckim
• Proces przeciwko członkom NSZ w Warszawie. Polska Kronika Filmowa 1946.