Jump to content

Romantisismo

Di Wikipedia, e ensiklopedia liber
E artíkulo aki ta skirbí na papiamentu. Lo ta apresiá si por mantené e artíkulo aki na estilo di papiamentu.
Romantisismo
E Kanadó riba e Laman di Neblina (rónt 1817) pa Caspar David Friedrich
Informashon básiko
Temporada  rónt 1780–1830
Imágennan riba Wikimedia Commons Wikimedia Commons
[Editá Wikidata] · [Manual]

Romantisismo a aparesé na fin di siglo diesocho i a sigui influensiá movementunan artístiko i intelektual durante henter siglo diesnuebe na Oropa i Merka. El a desaroyá komo un reakshon kontra Iluminashon su énfasis riba rason i òrdu. Alternativamente, romantisismo a priorisá emoshon, imaginashon, i eksperensia personal komo formanan fundamental di komprondé mundu. Ademas, e movementu tabata enkurashá kreatividat individual i e búskeda di libertad personal. E idealnan aki despues a inspirá movementunan di vanguardia (franses:avant-garde) den siglo binti.

Romantisismo tabata un movementu amplio i diverso ku a abarká literatura, músika, arte visual i arkitektura. E movementu tabata oponé e konformashon rígido di neoklasisismo, ku tabata dominá institushonnan akadémiko e tempu ei, i en bes di esei a promové originalidat, inspirashon i imaginashon. Segun ku industrialisashon a progresá, hopi romantisista a buska pa reafirmá e konekshon di individuo ku naturalesa i nostalgia, un pasado idealisá, reflehando un deseo pa kontrarestá kambionan teknológiko i sosial rápido.[1]

Historia

[editá | editá fuente]

Antesesor literario

[editá | editá fuente]

Un prekursor trempan di romantisismo tabata e movementu aleman Sturm und Drang, ku ta nifiká "tormenta i strès". El a surgi den añanan 1760 i a dura te den añanan 1780, e tabata prinsipalmente un movementu literario i musikal ku a influensiá konsenshi artístiko i públiko profundamente. Enfoká riba ekstremonan emoshonal i suphetividat personal, e movementu a tuma su nòmber for di e obra teatral di Friedrich Maximilian Klinger di 1777, Romantisismo.

E figura mas notabel asosiá ku Sturm und Drang tabata e eskritor i diplomátiko aleman, Johann Wolfgang von Goethe. Su novela, E Tristesanan di e Hóben Werther (1774), a bira un sensashon kultural, kontando e storia trágiko di un artista yòn, destruí pa amor sin korespondensia, y finalmente ta kometé suisidio.

Na kuminsamentu di siglo diesnuebe, e poeta britániko Lord Byron a bira un sensashon literario ku Childe Harold's Pilgrimage (1812). Su personahe a inspirá e término den ingles, byronic hero, ku ta deskribí un personahe di malhumor i pashoná ku ta lucha entre birtut i destrukshon propio. E arketipo aki a laga un marka klave den literatura romántiko, el a enkarná e fasinashon di e movementu ku individualismo, konflikto interno i intensidat emoshonal.

Arte visual

[editá | editá fuente]
E Dianan Antiguo for di Oropa un Profesia, kopia B (1794) pa William Blake
Ilustrashon di Blake, Un Negrita Kologá i Horká Bibu na e Ribchinan (1796)
Saturno ku Golos ta Kome su Yu (for di E Pinturanan Pretu) (1820–1823)

Tantu e poeta i artista ingles William Blake komo e pintor spañó Francisco Goya ta konsiderá komo tata di romantisismo pa nan énfasis riba imaginashon, vishon suphetivo i krítika polítiko. Blake, konosí pa su poesia i ilustrashonnan ku tabata deskribí mundunan mítiko yená ku dios i forsanan sobrenatural, tabata kritiká sosiedat industrial i e opreshon di individuonan. Goya, di otro banda, a eksplorá e aspektonan mas skur di naturalesa humano. Su seri di Pinturanan Pretu (1820–1823) a portrètá imágennan di pesadia, revelando e forsanan irashonal i spantoso ku ta hunga den bida i historia humano.

Na Fransia, e pintor Antoine-Jean Gros a influensiá e desaroyo di romantisismo a base di su deskripshonnan dramátiko di e kampañanan militar di Napoleon Bonaparte. Su pintura Bonaparte ta Bishitá e Plaga na Jaffa (1804) a destaká emoshon intenso i sufrimentu humano, inspirando artistanan romántiko despues manera Théodore Géricault i Eugène Delacroix.

E Ponton di Medusa (1818-1819)
Boto di Dante (1822)

Géricault su E Ponton di Medusa (1819) i Delacroix su Boto di Dante (1822) a introdusí romantisismo na un públiko mas amplio. Tur dos obra a kousa kontroversia ora nan a wòrdu eksponé na e Salòn di Paris — di Géricault na 1820 i di Delacroix na 1822 — debí na nan salida for di e estilo neoklásiko faboresé pa e Akademia. Nan deskripshonnan krudo di lucha emoshonal i físiko, huntu ku nan enfoke riba susesonan kontemporáneo, a yuda definí e karakter dramátiko i ekspresivo di romantisismo franses.

Despues di Géricault su morto na 1824, Eugène Delacroix a aparesé komo e figura prinsipal di e movementu romántiko. El a enfatisá e uso di koló den komposishon i trabou di kuashi ekspresivo pa transmití emoshon. Pa añanan 1820, romantisismo a bira un movementu artístiko dominante den henter mundu oksidental. Na Inglatera, Alemania i Merka, artistanan romántiko tabata enfoká prinsipalmente riba pintura di paisahe, eksplorando e relashon di e individuo ku naturalesa. Esaki ta bisto den e obranan di e artista britániko John Constable, e aleman Caspar David Friedrich i merikano Thomas Cole, kada un a kapturá e beyesa, poder i profundidat emoshonal di e mundu natural.