Catastròfa de Chornobil

Pels articles omonims, vejatz Chornobil (omonimia).

La catastròfa de Chornobil (en ucraïnian Чорнобильська катастрофа = Chornobyl's'ka katastrofa, en rus Чернобыльская авария = Chernobyl'skaya avariya) foguèt un accident nuclear, considerat lo mai grèu de l'istòria, arribat dins la centrala nucleara de Chornobil (Ucraïna, alavetz Union Sovietica) lo dissabte 26 d'abril de 1986. Aquel jorn, una aumentacion subta de poténcia dins lo reactor numèro 4 de la centrala, produsiguèt l'explosion de l'idrogèn acumulat dintre del nuclèu per subreescalfament, pendent un assag ont se simulava una interrupcion de porgiment electric. P'ramor de la manca d'un bastiment de confinhament dins la centrala nucleara, s'escampilhèt un plumalh de pluèja radioactiva sus las zonas occidentalas de l'Union Sovietica, Euròpa Orientala, Escandinàvia, Reialme Unit e l'èst dels Estats Units. D'airals grands d'Ucraïna, Bielorussia e Russia foguèron grèvament contaminats, çò que provoquèt l'evacuacion e la reïnstallacion de 300 000 personas. Los 60% de la pluèja radioactiva casèt sus Bielorussia.

La centrala nucleara de Chornobyl se trapa a Prípiat, Ucraïna, a 18 km al nòrd-oèst de la ciutat de Chornobyl, a 16 km de la termièra amb Bielorussia e a 110 km al nòrd de la capitala ucraïniana, Kyiiv (Kiev). La centrala aviá quatre reactors amb capacitat per produsir 1000 MW de poténcia cadun. Pendent lo periòde de 1977 a 1983 se metèron en marcha progressivament los quatre primièrs reactors; l'accident empachèt l'acabament dels dos reactors seguents qu'èran alavetz prevists. Lo nuclèu del reactor se compausava d'un enòrme tambor de grafit de 1700 t qu'a l'interior 1600 tudèus metallics de pression lotjavan 190 t de dioxid d'urani en forma de barras cilindricas. Per aqueles tudèus de pression circulava d'aiga pura qu'en se caufar fornissiá de vapor a la turbina de ròda liura. Entre aquestes conduches de combustible se trapavan 180 tudèus nomenats barras de contraròtle formats per d'acièr borat e qu'ajudavan a moderar la reaccion en cadena al dintre del nuclèu del reactor.

En agost de 1986, dins una informacion remesa a l'Agéncia Internacionala de l'Energia Atomica, s'explicavan las causas de la catastròfa dins la centrala de Chornobyl. Aquela revelèt que l'equipa que i operava lo 26 d'abriu de 1986 se prepausèt de realizar un assag amb l'intencion d'aumentar la seguretat del reactor per verificar lo temps que la turbina de vapor contunhava de generar d'electricitat un còp copada la distribucion de vapor. Las pompas refrigerantas d'emergéncia, en cas de pana, demandavan un minimum de poténcia per se metre en marcha e los tecnicians desconeissián quin èra aquel minimum. Un còp arrestat lo provesiment de vapor, se desconeissiá se la turbina podriá mantenir las pompas en foncionament. Per fin de realizar aquest assag, los tecnicians volián pas atudar lo reactor, per evitar un fenomèn conegut coma empoisonament per xenon. Entre los produches de fission que se produsisson dintre del reactor, se trapa lo xenon-135, un gas amb una capacitat granda d'absorbir de neutrons. Mentre que lo reactor es en foncionament de manièra normala, se produsisson tantes neutrons que l'absorpcion es minimala, mas quand la poténcia es fòrça bassa o que lo reactor se deten, la quantitat de xenon-135 aumenta e empacha la reaccion en cadena per qualques jorns. Solament quand lo xenon-135 se desintègra es quand se pòt tornar iniciar lo reactor. Los operadors inseriguèron las barras de contraròtle per tal de demesir la poténcia del reactor e aquela davalèt fins a 30 MW. Amb un nivèl tan bas, los sistèmas automatics pòdon arrestar lo reactor e per aquesta rason los operadors desconnectèron lo sistèma de regulacion de la poténcia, lo sistèma d'emergéncia refrigerant del nuclèu e d'autres sistèmas d'aparament. Amb 30 MW comença l'empoisonament per xenon e per tal de l'evitar, aumentèron la poténcia del reactor en pojant las barras de contraròtle, mas amb lo reactor a mand de s'atudar, los operadors tirèron manualament pro barras de contraròtle. De las 170 barras d'acièr borat qu'aviá lo nuclèu, las règlas de seguretat exigissián que i aguèsse sempre un minimum de 30 barras davaladas; aqueste còp daissèron solament 8 barras davaladas. Amb los sistèmas d'emergéncia desconnectats, lo reactor experimentèt una pojada de poténcia extrèmament rapida que los operadors detectèron pas a temps. A las 01:23, 4 oras après lo començament de l'assag, mantun operadors de la sala de contraròtle comencèron de se rendre compte que quicòm anava mal. Quand los operadors volguèron davalar tornarmai las barras de contraròtle, aquelas respondèron pas pr'amor que benlèu èran ja deformadas per la calor, e foguèron desconnectadas per tal de lor permetre de davalar per gravitat. Entendèron un bruch fòrt e se produsiguèt alavetz una explosion causada per la formacion d'una nívol d'idrogèn al dintre del nuclèu, que faguèt volar lo tech de 100 t del reactor en provocant un incendi dins la centrala e una emission gigantesca de produches de fission dins l'atmosfèra.

Qualques minutas après l'accident, totes los pompièrs militars assignats a la centrala èran ja en camin. Las flamas afectavan divèrses estatges del reactor numèro 4 e s'aprochavan perilhosament del bastiment ont se trapava lo reactor numèro 3. Lo compòrtament dels pompièrs pendent las tres primièras oras de l'accident evitèt que lo fuòc s'estendèsse a la rèsta de la centrala. Encara atal, demandèron d'ajuda als pompièrs de Kyiiv per causa de l'importància de la catastròfa. Las manòbras de la planta metèron los autres tres reactors en refrigeracion d'emergéncia. Après dos jorns, i aviá 18 ferits fòrça grèus e 156 ferits amb de lesions mejanas produsidas per la radiacion. Tre lo primièr subrevòl en elicoptèr venguèt evidenta l'importància de la catastròfa. Lo nuclèu, expausat a l'atmosfèra, continuava de cremar e d'emetre de produches radioactius. La temperatura pojava a 2500 °C e per l'efècte chemenèia, impulsava lo fum radioactiu a una altitud considerabla. Al temps, los responsables de la region comencèron de preparar l'evacuacion de la ciutat de Prypiat e dins un rai de 10 km a l'entorn de la centrala. Aquesta primièra evacuacion comencèt lendeman de manièra massissa e se concluguèt après 36 oras. L'evacuacion de Chornobyl e d'un rai de 36 km s'efectuèt sièis jorns après la catastròfa. I aviá alavetz mai de 1000 d'afectats per de lesions grèvas produsidas per la radiacion. Lo matin del dissabte, divèrses elicoptèrs de l'armada se prestavan per lançar sul nuclèu una barreja de materials que consistissiá en sabla, argila, plomb, dolomita e bòr absorbent de neutrons. Lo bòr absorbent de neutrons empachava que se produsiguèsse una reaccion en cadena; lo plomb èra destinat a conténer la radiacion gamma e la rèsta de materials permetián que la barreja demorèsse unida e omogènea. Quand lo 13 de mai s'acabèron las missions, s'èran lançadas al nuclèu 5000 t de materials. Comencèt alavetz lo bastiment d'un tunèl per dejós lo reactor accidentat per tal d'assolidar lo terren e empachar que lo nuclèu s'enfonsèsse per causa del pes dels materials lançats. Après una setmana s'acabèt lo tunèl e començet la levada (lo suslhèvament?) d'una estructura nomenada «sarcofag», qu'emborrassariá lo reactor en l'isolant per sempre de l'exterior.

Lo 27 d'abril divèrsas estacions de contraròtle en Suècia senhalèron la preséncia enauçada de polvàs extrèmament radioactiva dins son territòri e en fixèron l'origina a la termièra entre Ucraïna e Bielorussia en foncion dels vents dominants durant aqueles jorns. En Finlàndia e Alemanha se mesurèron de nivèls similars, çò que permetèt a la rèsta del mond de conéisser l'importància del desastre. La nuèch del diluns 28 d'abril, pendent l'emission del programa de notícias Uremya, l'animator legiguèt un comunicat brèu: "S'es produsit un accident dins la centrala nucleara de Chornobyl e demest los reactors un a es estat damatjat. Se prenon de mesuras per tal d'eliminar las consequéncias de l'accident. S'assistís las personas afectadas. S'es designada una comission governamentala". Los dirigents de l'URSS avián pres la decision politica de pas donar mai de detalhs. Mas davant l'evidéncia, lo 14 de mai lo Secretari Generau Mikhaïl Gorbachov decidiguèt de legir un raport sincèr ont reconeissiá l'importància de la tragèdia.

L'explosion provoquèt la màger catastròfa de l'istòria de l'esplecha civila de l'energia nucleara. Pressumptament originat per la realizacion d'una pròva, al moment de l'accident moriguèron 31 personas, al torn de 350 000 persones aguèron d'èsser evacuadas dels 155 000 km² afectats, en daissant de grands airals desabitats pendent fòrça ans. La radiacion s'estendèt a la màger part d'Euròpa, ont demorèron de nivèls nauts de radioactivitat pendent divèrses jorns. S'estima que se desliurèt 500 còps la radiacion de la bomba atomica lançada a Hiroshima en 1945. Après l'accident lo principau problèma sanitari veniá de l'iòde-131, amb un periòde de semidesintegracion de uèch jorns. La preocupacion principala es actualament la contaminacion de la tèrra amb d'estronci-90 e cèsi-137, amb de periòdes de semidesintegracion de 30 ans. Las concentracions pus nautas de cèsi-137 se trapan dins los jaces superficials de la tèrra, que i es absorbit per de plantas, de babaus e de fongs e atal entran dins lor cadena alimentària. Se tem que la radioactivitat afècte la populacion locala pendent de generacions. En genièr de 1993, l'IAEA revisèt l'analisi sus las causas de l'accident, en l'atribuissent a una error de concepcion del reactor e non pas a una error umana. L'IAEA en 1986 aviá citat coma causas la manipulacion del reactor pels operadors. L'error dins la concepcion se considerèt coma la causa pr'amor qu'aqueste tipe de reactors a de reactivitat positiva, a diferéncia dels reactors BWR o PWR. Aquesta caracteristica fa qu'un escalfament anormal del refrigerant produsisca un aument del nombre de fissions, e per aquò un màger escalfament, en produsissent una reaccion en cadena. Per son importància dins la seguretat de la planta se considerèt una error de concepcion. En 2005, l'OIEA elaborèt lo darrièr rapòrt que detalha lo nombre de mòrts dirèctament causats per l'accident en 59 personas, d'elas 48 trabalhadors de la centrala. Los cas de càncer de la tiroïda comptabilizats son estats mai de 4000. S'estima que 600 000 personas foguèron afectadas per la radiacion, de las qu'aumens 3500 moriràn coma consequéncia d'ela, entre els la majoritat dels 2500 trabalhadors e militars que bastiguèron lo primièr sarcofag de ciment. Un autre rapòrt obten de resultats diferents respècte a Chornobyl. Segon aquel, mièg milion de personas son mòrtas e las donadas subministradas per Ucraïna son pas complètas. Aquel seriá lo nombre de personas (500 000) qu'aurián perdut la vida, per causa de la nívol radioactiva, que contaminèt granda partida d'Euròpa. E 30 000 autres moririán dins las annadas seguentas. Aquestas valoracions presentan una diferéncia importanta amb las investigacions de l'OMS e l'OIEA. Segon Greenpeace en total es estat contaminat amb de cèsi-137 un 30% dels airals ont vivon 9 milions de personas. Segon un tecnician del centre scientific del govèrn ucraïnian, en Ucraïna s'enregistran de cas de càncer de la tiroïda, de leucèmias e de mutacions geneticas qu'apareisson pas dins las estadisticas de l'OMS, e qu'èran practicament desconegudas fa 20 ans.