Ariana (mitologia)

Ariana (en grèc ancian  Ἀριάδνη / Ariádnê), es, dins la mitologia grèga, la filha del rei de Crèta Minos (filh de Zèus e d'Euròpa) e de Pasifae (filha d'Elios, dieu del solelh). Sòrre de Glaucos, Catrèu, Androgèu, Acacallis, Deucalion, fèdra e Xenodice, es tanben la mièjasòrre d'Asterion, lo Minotaure (filh de lor maire Pasifae e d'un taure blanc ofèrt a Minos per Poseidon).

Las doas formas principalas de son nom son ligadas a una raiç *sweH₂d- « èsser/far agrable » representada en grèc pel vèrbe handánein « èsser agrable, agradar ». Ariana « plan agrabla » respond a Dionís hědistos theǒn « lo mai agraable dels dieus ». Aquesta designation pòt èsser aquesta d'una divessa del fogal domestic^[1].

Ariana es evocada per incidéncia dins l’Iliada ont recep  l'epitèt de καλλιπλόκαμος, de las bèlas boclas^[2], e ont presentada non pas coma una divessa, mas coma una princessa mortala. Sedusida per Tesèu, ajuda aquel s'escapar del Labirint. Es en efièch lo secors que pòrta a Tesèu que permet a aqueste d'obtenir la victòria sul Minotaure: contra la promesa de l'esposar, li balha un fial que debana en rèire d'el per trobar son camin. Mas, après aver tuat lo Minotaure, l'eròis l'abandona sus l'illa de Naxos — segon la tradicion mai correnta — o sur l'illa de Dia, segon Omèr^[3].

A partir d'aquí, las versions divergisson al subjècte de la causa del biais de far de Tasèu e sul sòrt ulterior d'Ariana.

Dins una version, quita fin finala l'illa per seguir lo dieu Dionís, que lo mena a Lemnos. A amb el diferents enfants coma Queramos, Toas, Enopion, Eurimedon, Flias, Preparatos e Stafilos. Segon d'autras tradicions, morís de lagui. Segon Omèr, es tuada a Naxos per una flècha d'Artemis, sus òrdre de Dionís gelós, sens aver agut d'enfants d'el. La version omerica foguèt utilizada per Jean Racine:

Segon Henri Jeanmaire, la fasent morir pels trachs d'Artemis, Dionís raubavan pas solament a son rival, se la gardava. Jeanmaire mòstra tanben las afinitats d'Ariana amb Persefòna raubada per Ades^[4].

Una autre version presenta l'abandon d'Ariana coma un accident: fàcia a una tempèsta que menaça lor nau, Tesèu es obligat sarpar sens Ariana. Aqueste abandon forçar seriá la causa de l'oblit de Tesèu de cambiar las velas de la nau (aurián degut èsser remplaçadas per de velas blancas se l'eròi avi trionfat). En efièch, una nèbla ven a l'entorn de la nau e trebolar la memòria de Tesèu, castig enviat pels dieus per punir sa traïson.

Egèu, lo paire de l'eròi, gaita lo retorn de la nau. Apercebent las velas negras, signa de dòl e fracaç contra lo Minotaure, se geta a la mar qu'ara pòrta son nom. Es donc en eròi portar lo dòl, malgrat sa victòria contra lo mòstre, que Tesèu torna dins son reialme.

Una tresena version de mitografs mai ancians pretend encara que Tesèu e Ariana aurián trobat refugi sus l'illa de Dia après una tempèsta. Atena auriá pargut a Tesèu per li aprene qu'Ariana es promesa a Dionís e que en consequéncia, deu renonciar a ela. Es lo còr estrifat que Tesèu deu quitar Ariana e obliga de cambiar las velas de sa nau. Mai, Afrodita auriá paregut a Ariana per la reconfortar li anonciant la novèla de sas nòças pròchas e la cofar d'una corona d'aur^[5], que enseguida los dieus cambiaràn en constellacion^[6] per agradar Dionís.

L'istorian Peon d'Amatont, citat per Plutarc^[7], conta qu'après una tempèsta, Tesèu es immobilizat sus las còsta de Chipre e deu far desbarcar Ariana, incomodada per la mar qu'es presa, mas tornant embarcar per vigilar sa seguretat, es emportat en plena mar. Las femnas del país aurián reculhit Ariana, assajant d'adocir son lagui li mostrant de falsas letras de Tesèu, e li aurián fach los darrièrs devers un còp mòrta sens aver podut ajagut. Tesèu seriá arribat pendent los obsèquis e aurián daissat una soma d'argent per instituir un sacrifici annal a Ariana, e tanben doas estatuas, una d'argent, l'autra d'aram.

D'en primièr, Ariana èra l'éposa de Dionís, son « doble feminin »^[8]. Esiòde dins la Teogonia la presenta atal^[9]. Afirma qu'Ariana foguèt transportada al cèl, Zèus l'avent fach immortala per agradar Dionís, qu'aviá esposat: « Dionís dels pèls d'aur per florissenta esposa prenguèt la blonda Ariana, la filha de Minos, que lo filh de Cronos levèt per sempre a la mòrt e al vielhum ».

Aqueste don d'immortalitat, presentat aquí coma una recompensa per Dionís, lo filh benamat de Zèus, remembra, segon Louis Séchan e Pierre Lévêque, qu'à l'origina Ariana èra una divessa egeana de la vegetacion^[10], e atal, somesa coma la vegetacion, a una mòrt seguida de resurreccion. L'union d'Ariana e de Dionís tanben pròca que dins lo mite primitiu, representavan los dos des divinitats de la vegetacion arborescenta, e que l'episòdi de las amors d'Ariana e de Tesèu foguèt apondut de tard.

Per Jean Haudry, i a pas cap rason de veire en Ariana una anciana divessa de la vegetacion. Lo mite s'explica per la subrevivéncia de Dionís, ancian « Fuòc divin »: lo Fuòc es un dieu gelós que contrenhavan sas esposas a la castetat. Lor infidelitat es castigada de mòrt atal sembla venir la legenda d'Ariana tuada per Artemis. Per aquesta rason, Tesèu fa pas que que tornar Ariana a Dionís, del mèsme biais que quand las Antesterias que remembran lo maridatge de Dionís e d'Ariana, la femname de l'arquont-rei es tornada al prèire que representa Dionís. L'esposa del rei represenata lo fogal reial e qu'aparten d'en primièr al Fuòc divin^[11].

A causa de son astúcia per ajudar Tesèu de se perdre pas dins lo Labirint, Ariana daissèt on nom al « fial d'Ariana », un fial conductor, al sens primièr (en sotada) coma al figurat. Encara en referéncia a aqueste mite, la fusada europèa pòrta son nom.

Las amors successivas d'Ariana amb Tesèu e Dionís/Baccus, e subretot la demorança d'Ariana a Naxos, inspirèron fòrça composicions musicalas: Claudio Monteverdi, Georg Friedrich Haendel, Joseph Haydn, Jules Massenet, Richard Strauss, Paul Dukas, Albert Roussel, Darius Milhaud, Bohuslav Martinů. Lo grop Dead Can Dance utilizèt lo concèpte dins una cançon que se nomena Ariadne (Ariana en anglés e en grèc ancian) dins l'album Into the Labyrinth en referéncia a son miègfraire presonièr del Minotaure. Asaf Avidan evòca tanben lo mite dins son album Gold Shadow (cançon The Labyrinth Song).

• credo in unam de Rimbaud
• Ariana de Thomas Corneille
• Lo roman de Mario Vargas Llosa Lituma dins los Ands utiliza lo mite d'Ariana jols trachs d'Adriana e de son espós Dionisio
• Ariana contra lo Minotaure de Marie-Odile Hartmann
• Dins lo roman de Rick Riordan, Percy Jackson, La Bataille du Labyrinthe, se fa mencion del fial d'Ariana que de personatges volon s'orientar dins lo Labirint
• Dins la poèsia de Ronsard, Odelèta amb son ramelet

Ariane es una de la 1 038 femnas representadas dins l'òbra contemporanèa de Judy Chicago, The Dinner Party, servada al Brooklyn Museum. Aquesta òbra presenta una taula triangulària de 39 convidats (13 per costat), cada convidat essent una femna, figura istorica o mitica. Los noms de las 999 autras femnas figuran sul sòcle de l'òbra. Lo nom d'Ariana figura sul sòcle, i es associada a la divessa sèrp, cinquena convidada de l'ala I de la taula^[12].

• (de) Silke Köhn, Ariadne auf Naxos. Rezeption und Motivgeschichte von der Antike bis 1600, Münich, Utz, 1999.
• Claude Vatin, Ariane et Dionysos. Un mythe de l'amour conjugal, Paris, Presses de l'ENS Ulm, 2004^[13].
• Françoise Frontisi-Ducroux, Ouvrages de dames. Ariane, Hélène, Pénélope…, Paris, Le Seuil, 2009.
• Louis Séchan et Pierre Lévêque, Les grandes divinités de la Grèce, Paris, Le Boccard, 1966 ; Paris, Armand Colin, 1990.

• Fial d'Ariana

• (en) Unes 380 imatges d'Ariana dins la Warburg Institute Iconographic Database