Tryllefløyta
| K. 620 Opera av Wolfgang Amadeus Mozart | |||
 | |||
| Sjanger | Opera | ||
|---|---|---|---|
| Periode | Wienerklassisismen | ||
| Komponert | 1791 | ||
| Urframføring | 30. september 1791 | ||
| Typisk lengd | 138:35 | ||
| Satsar/akter | 22 (2 akter) | ||
| Libretto av | Emanuel Schikaneder | ||
Tryllefløyta eller Tryllefløyten (tysk Die Zauberflöte, K. 620) er ein opera i to akter frå 1791, komponert av Wolfgang Amadeus Mozart til ein libretto av Emanuel Schikaneder.[1] Verket er i Singspiel-form.
Framføringshistorie
[endre | endre wikiteksten]
Tryllefløyta vart framført fyrste gongenden 30. september 1791 ved Freihaus-Theater auf der Wieden i Wien.[1] Mozart leidde orkesteret,[2] Schikaneder song sjølv rolla som Papageno,[1] medan Nattdronninga vart sungen av Josepha Hofer, Mozart si svigersyster.
Verket fekk lunken mottaking dei fyrste førestillingane, men gradvis betra stoda seg. I november 1792 vart operaen framført for 100. gong. Mozart fekk ikkje sjølv oppleve denne milepålen, sidan han døydde den 5. desember 1791, knappe to månader etter premieren.
I dag er Tryllefløyta eit av dei mest populære verka i operarepertoaret.[1]
Bakgrunn
[endre | endre wikiteksten]
Tryllefløyta er høgdepunktet i ein periode med auka engasjement frå Mozart si side i Schikaneders teatertrupp, som sidan 1789 hadde halde til ved Theater auf der Wieden. Mozart var nær ven av ein av medlemmene av truppen, tenoren Benedikt Schack (den fyrste til å syngje rolla som Tamino), og han hadde komponert for truppen. Det var ikkje uvanleg at desse komposisjonane vart skrivne i fellesskap. Ein slik komposisjon er operaen Der Stein der Weisen frå 1790, der Mozart skreiv duetten «Nun liebes Weibchen», K. 625/592a) og kan hende òg andre stykke. Som Tryllefløyta er Der Stein der Weisen ein eventyropera, rollene liknar på dei i Tryllefløyta, og mange av songarane som tok del ved premieren av Tryllefløyta tok òg del ved framføringa av Der Stein der Weisen.[3]
Tryllefløyta har klåre element av frimurar-symbolikk; både Schikaneder og Mozart var medlemmar av same frimurarlosjen. Operaen er òg påverka av opplysningsfilosofi, og kan sjåast på som ein allegori til støtte for opplyst einevelde. Nattdronninga representerer irrasjonel-diabolsk obskurantisme, medan antagonisten Sarastro symboliserer den miskunnsame herskaren som styrer med faderleg visdom og innsikt.
Det er tydeleg at Mozart tilpassa rollene til dugleiken åt songarane. Truppen inneheldt både virtuose røyster og vanlege komedieskodespelarar som vart bedne om å syngje for høvet. Dette ser me til dømes i at melodiane til buffo-figurane Papageno og Monostatos ofte først vert spelte av strykarane. På den måten kunne skodespelarane som skulle gestalte desse rollene lettare finne innsatsane sine og tonehøgda. På den andre enden av skalaen har ein Nattdronninga; virtuositeten i hennar musikk er legendarisk i operaverda. I ensemblepartia kombinerte Mozart desse vidt ulike songartypane på ein unik måte.
Båe ariane til Nattdronninga, «Der Hölle Rache kocht in meinem Herzen» såvel som «O zittre nicht, mein lieber Sohn», vert rekna som noko av det mest krevjande ein koloratursopran kan gje seg i kast med. Dette fordi ariane fordrar ei røyst med dramatisk nerve, men samstundes med ei særs lys og lett høgde. I andre enden av registeret er Sarastro, som fleire gonger syng ein djup F.
Sjølv om kvinnerollene i operaen er skrivne for ulike typar røyster, vart alle kalla sopran på programbladet for premieren.[4]
Roller
[endre | endre wikiteksten]| Rolle | Stemme | Premierebesetning |
|---|---|---|
| Tamino | tenor | Benedikt Schack |
| Papageno | baryton | Emanuel Schikaneder |
| Pamina | sopran | Anna Gottlieb |
| Nattdronninga | koloratursopran | Josepha Hofer |
| Sarastro | bass | Franz Xaver Gerl |
| Tre damer | 2 sopranar og ein mezzosopran | Mlle Klöpfer, Mlle Hofmann, Mme Elisab[e]th Schack |
| Monostatos | tenor | Johann Joseph Nouseul |
| Tre gutar | Gutesopran , alt og mezzosopran | Anna Schikaneder; Anselm Handelgruber; Franz Anton Maurer |
| Talar i tempelet | bass | Herr Winter |
| To prestar | tenor og bass | Johann Michael Kistler, Urban Schikaneder |
| Papagena | sopran | Barbara Gerl |
| To menn i rustning | tenor og bass | Johann Michael Kistler, Herr Moll |
| Prestar, kvinner, folk og slavar - kor | ||
Desse songane song med eit orkester som bestod av to fløyter (ei dobla med piccolo), to oboar, to klarinettar (opphavleg bassetthorn), to fagottar, to valthorn, to trompetar, pauke, tre trombonar (alt, tenor og bass) og strykarar.
Oppføringar i Noreg
[endre | endre wikiteksten]Tryllefløyta er blitt sett opp fleire gonger i Noreg, både i opphavleg tysk og i ulike norske versjonar. Den første kjende oppsetying av heile operaen blei produsert i 1862 av Kristiania Norske Theater.[1]
I 2005 kom ein nynorsk versjon av operaen med norsk folkemusikkstil. Her spelte mellom anna Odd Nordstoga, Berit Opheim og musikkgruppa Harv.[5][6]
I 2015 fekk Den Norske Opera og Ballet merksemd for ei oppsetting med komikaren Atle Antonsen i rolla som Papageno.[1]
Ariar
[endre | endre wikiteksten]- «O zittre nicht, mein lieber Sohn» - Nattas dronning i Akt I, Scene I
- «Der Vogelfänger bin ich ja» - Papageno i Akt I, Scene I
- «Dies Bildnis ist bezaubernd schön» - Tamino i Akt I, Scene I
- «O wenn ich doch» - Tamino i Akt I, Scene III
- «O Isis und Osiris» - Sarastro i Akt II, Scene I
- «Alles fühlt der Liebe Freuden» - Monostatos i Akt II, Scene III
- «Der Hölle Rache kocht in meinem Herzen» - Nattas dronning i Akt II, Scene III
- «In diesen heil'gen Hallen» - Sarastro i Akt II, Scene III
- «Ach, ich fühl's, es ist verschwunden» - Pamina i Akt II, Scene VI
- «Ein Mädchen oder Weibchen» - Papageno i Akt II, Scene V
Kjelder
[endre | endre wikiteksten]- Denne artikkelen bygger på «The Magic Flute» frå Wikipedia på engelsk, den 2. mars 2012.
- Wikipedia på engelsk oppgav desse kjeldene:
- Berger, William and David Foil (2006) The Magic Fløyte (Wolfgang Amadeus Mozart. Black Dog Publishing. ISBN 1-57912-759-2.
- Boldney, Richard and Robert Caldwell (1994) "Voice Categories", in Richard Boldrey, Guide to Operatic Roller & Aries. Dallas: Pst Inc., ISBN 1-877761-64-8.
- Branscombe, Peter (1991) Die Zauberflöte, Cambridge Opera Handbooks series, Cambridge University Press.
- Buch, David J. (1997) "Mozart and the Theater auf der Wieden: New attributions and perspectives," Cambridge Opera Journal 9: 195–232.
- Buch, David J. (2004) "Die Zauberflöte, Masonic Opera, and Other Fairy Tales", Acta Musicologica 76, (Kassel etc.: Bärenreiter), 2:193–219, debunking most of the alleged masonic allusions.
- Buch, David J. (2005) "Three posthumous reports concerning Mozart in his late Viennese years," Eighteenth-Century Music 2:125–129.
- Chailley, Jacques (1992) The Magic Fløyte Unveiled: Esoteric Symbolism in Mozart's Masonic Opera, an analysis of masonic and esoteric symbolism of the opera.
- Deutsch, Otto Erich (1965) Mozart: A Documentary Biography. Stanford, CA: Stanford University Press.
- Freyhan, Michael (2009) The Authentic Magic Fløyte Libretto: Mozart's Autograph or the First Full-Score Edition? Scarecrow Press.
- Heartz, Daniel (2007) Haydn, Mozart, and Early Beethoven: 1781–1802. New York: Norton. ISBN 978-0-393-06634-0
- Melitz, Leo (1921) The Opera Goer's Complete Guide, source for plot summary given here.
- Solomon, mainard (1995) Mozart: A Life. New York: Harper Perennial.
- Der Zauberflöte zweyter Theil unter dem Titel: Das Labyrinth oder der Kampf mit den Elementen. Eine große heroisch-komische Oper in zwey Aufzügen von Emanuel Schikaneder. In Musik gesetzt von Herrn Peter Winter, Kapellmeister in Churpfalz-bayrischen Diensten. Vollständiges Textbuch. Erstveröffentlichung nach den zeitgenössischen Quellen und mit einem Nachwort red. Manuela Jahrmärker og Till Gerrit Waidelich, Hans Schneider Tutzing 1992.
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 «Tryllefløyten» i Store norske leksikon, snl.no.
- ↑ Dette veit me frå Ignaz von Seyfried (1776–1841), ein komponist som i 1798 vart musikalsk leiar ved same teater. I memoarane sine (som han offentleggjorde i Neue Zeitschrift für Musik, nr. 12, 5. juni 1840, s. 184) skriv Seyfried: «[Mozart] dirigerte sjølv premieren den 30. september 1791, og Süßmayr, den trufaste Pylades, sat til høgre for han og bladde flittig når det trongst». Dette tilseier at Mozart leidde orkesteret frå eit tasteinstrument, noko som var vanleg dirigentpraksis på hans tid. (Kjelde: Buch 2005)
- ↑ Buch (1997)
- ↑ For relevant discussion see Boldrey and Caldwell (1995).
- ↑ «Vann billettar til Harv», www.firda.no (på norsk), 26. september 2006, henta 23. februar 2020
- ↑ «Norsk Musikkinformasjon: "Tryllefløyta": Ein stemningsrapport», www.listento.no, henta 23. februar 2020
Bakgrunnsstoff
[endre | endre wikiteksten]- Opera Guide samandrag - Libretto - høgdepunkt
- Opera in a nutshell lydfiler (MIDI)
- Soprano lydfiler (MP3)
- Full score of Die Zauberflöte Arkivert 2009-02-05 ved Wayback Machine. frå Magic Flute Project
- Libretto og engelsk omsetjing frå Aria-Database.com
- Tolking av frimurarsymbolisme i Die Zauberflöte Arkivert 2007-08-04 ved Wayback Machine. frå Edmond Masonic Lodge #37
- Dessay framfører "Der Holle Rache"