Subantarktis
Subantarktis er ein region på den sørlege halvkula, like nord for regionen Antarktis. Dette samsvarar om lag med breiddegradane mellom 46° og 60° sør for ekvator. Subantarktis omfattar mange øyar i dei sørlege områda av Indiahavet, Atlanterhavet og Stillehavet, særleg dei som ligg nord for Den antarktiske konvergensen. Subantarktiske isbrear ligg per definisjon på øyar i den subantarktiske regionen. Alle isbreane som ligg på kontinentet Antarktis er per definisjon rekna for å vere antarktiske isbrear.
Geografi
[endre | endre wikiteksten]Den subantarktiske regionen består av to geografiske sonar og tre særeigne frontar. Den nordlege grensa til Den subantarktiske regionen er den heller dårleg definerte subtropiske fronten (STF), òg kalla den subtropiske konvergensen. Sør for STF ligg ein geografiske sone kalla Den subantarktiske sonen (SAZ). Sør for SAZ ligg subantarktiske fronten (SAF). Sør for SAF ligg ein annan havsone kalla polarfrontsonen (PFZ). SAZ og PFZ dannar i lag Den subantarktiske regionen. Den sørlegaste grensa til polarfrontsonen (og derfor den sørlege grensa til Den subantarktiske regionen) er Den antarktiske konvergensen, som ligg kring 200 km sør for den antarktiske polarfronten (APF).[1]
Påverknad frå Sørishavsstraumen og den termohaline sirkulasjonen
[endre | endre wikiteksten]
Den subantarktiske fronten, som ligg mellom 48°S og 58°S i Indiahavet og Stillehavet og mellom 42°S og 48°S i Atlanterhavet, definerer den nordlege grensa til Sørishavsstraumen.[1] Sørishavsstraumen er den viktigaste havstraumen i Sørishavet, og den eianste straumen som renn fullstendig kring jorda. Han renn austover gjennom dei sørlege områda av Atlanterhavet, Indiahavet og Stillehavet og knyter saman desse tre elles fråskilde havområda. Han strekkjer seg frå havoverflata og ned til djupner på 2000-4000 meter, og har ei breidde på opp mot 2000 km. Sørishavsstraumen transporterer meir vatn enn nokon annan havstraum.[2] Sørishavsstraumen fører med seg opp mot 150 Sverdrup (150 millionar kubikkmeter per sekund), som svarar til 150 gonger vassvolumet i alle elvane i verda til saman.[3] Sørishavsstraumen og den globale termohaline sirkulasjonen påverkar i stor grad klimaet både i regionen og globalg, samt det biologiske mangfaldet i sjøen her.[4]
Ein annan faktor som medverkar til klimaet i Den subantarktiske regionen, men i mykje mindre grad enn den termohaline sirkulasjonen, er danninga av antarktisk botnvatn (ABW) av halotermal sirkulasjon. Den halotermale sirkulasjonen er den delen av den globale havsirkulasjonen som vert driven av tettleiksgradient skapt av overflatevarme og fordamping.
Defininsjon av subantarktis: politisk og vitskapleg
[endre | endre wikiteksten]
Fleire særeigne vassmassar konvergerer like i nærleiken av Den antarktiske konvergensen. Denne konvergensen skappar eit unikt miljø som er kjend for særs høg marin produktivitet, særleg for antarktisk krill. På grunn av dette vert alla landområda og farvatna sør for Den antarktiske konvergensen rekna for å høyre til Antarktis frå eit klimatologisk, biologisk og hydrologisk synspunkt. Teksten i Antarktistraktaten, pargraf 6 («Område dekte av traktaten») seier: «Avtalen gjeld for alle landområde og isbremmar sør for 60 grader 00 minuttar sør.»[5] Derfor vert Antarktis politisk sett definert som alle landområde og isbremmar sør for 60 °S breidde.
Subantarktiske øyar
[endre | endre wikiteksten]- For meir om dette emnet, sjå Antarktiske og subantarktiske øyar.
Tristan da Cunha-gruppa, Île Amsterdam, Île Saint-Paul og Gough Island er alle isolerte vulkanøyar som ligg mellom 37° - 40° sør for ekvator, like sør for dei sørlege hestebreiddene. Fordi dei ligg så langt nord for Den antarktiske konvergensen og har eit relativt temperert klima, vert dei som regel ikkje rekna med til dei subantarktiske øyane.
Mellom 46° og 50° sør for ekvator, i regionen som ofte vert kalla Roaring Forties (dei brølande vestavindane), ligg Crozetøyane, Prince Edwardøyane, Bountyøyane, Snaresøyane, Kerguelen, Antipodøyane og Aucklandøyane. Desse øyane, som alle ligg nær Den antarktiske konvergensen (om lag den nordlege grensa til Den subantarktiske regionen), vert rekna med til dei subantarktiske øyane.
Mellom 51° og 56° sør for ekvator, ligg Falklandsøyane, Estados-øya, Ildefonso-øyane, Diego Ramírez-øyane, og andre øyar knytte til Eldlandet og Kapp Horn. Desse ligg nord for Den antarktiske konvergensen i regionen som ofte vert kalla Furious Fifties (dei rasande vestavindane). I motsetnad til andre subantarktiske øyar, har desse øyane trevekst, tempererte grassletter (hovudsakleg tussokgress), og til og med dyrkbar mark. Dei har heller ikkje tundra eller permanent snø og is i lågareliggande område. Trass i at dei ligg langt sør, er det omdiskutert om desse øyane skal reknast med til dei subantarktiske øyane fordi klimaet og geografien skil seg så mykje frå andre subantarktiske øyar.
Mellom 52° og 57° sør for ekvator ligg Campbelløyane, Heard- og McDonaldøyane, Bouvetøya, Sør-Georgiaøyane, Macquarieøya og Sør-Sandwichøyane òg i Furious Fifties-beltet. Geografien på desse øyane er særprega av tundra, permafrost og vulkanar. Desse øyane ligg sør for Den antarktiske konvergensen, men nord for 60 °S (som er grensa til Antarktis i følgje Antarktistraktaten).[5] Så sjølv om dei ligg langt sør for Den antarktiske konvergensen, så vert dei likevel rekna som subantarktiske øyar fordi dei ligg nord for 60 °S.
Mellom 60° og 69° sør for ekvator finn ein Sør-Orknøyane, Sør-Shetlandsøyane, Ballenyøyane, Scott Island og Peter I Øy som alle er ordentlege antarktiske øyar av tre årsaker:
- dei ligg alle sør for Den antarktiske konvergensen
- dei ligg alle i Sørishavet
- dei ligg alle sør for den 60. breiddegrad (i regionen ofte kalla Screaming Sixties (dei skrikande vestavindane))
Med dette i tankane er dei subantarktiske øyane:
Subantarktiske isbrear
[endre | endre wikiteksten]- For meir om dette emnet, sjå isbrear i Antarktis og isstraumar i Antarktis.
Dette er ei liste over isbrear i subantarktis. Denne lista inneheld eit snøfelt (Murray snøfelt). Snøfelt er ikkje strengt tatt isbrear, men ein finn dei ofte i akkumulasjonssonen eller føre isbrear.[8] For denne lista er Antarktis definert som alle breidder sør for 60°.[5]
Sjå òg
[endre | endre wikiteksten]Kjelder
[endre | endre wikiteksten]- Denne artikkelen bygger på «Subantarctic» frå Wikipedia på engelsk, den 14. oktober 2012.
- ↑ 1,0 1,1 Ryan Smith, Melicie Desflots, Sean White, Arthur J. Mariano, Edward H. Ryan (2008). «Surface Currents in the Southern Ocean:The Antarctic CP Current». The Cooperative Institute for Marine and Atmospheric Studies (CIMAS). Henta 14. oktober 2012.
- ↑ Klinck, J. M., W. D. Nowland Jr. (2001). «Sørishavsstraumen». Encyclopedia of Ocean Science (1st utg.). New York: Academic Press. s. 151–159.
- ↑ Joanna Gyory, Arthur J. Mariano, Edward H. Ryan. «The Gulf Stream». The Cooperative Institute for Marine and Atmospheric Studies (CIMAS). Henta 14. oktober 2012.
- ↑ Ray Lilley (19 May 2008). «Millions of tiny starfish inhabit undersea volcano». Associated Press. Henta 14. oktober 2012.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Office of Polar Programs (OPP) (26. april 2010). «The Antarctic Treaty». The National Science Foundation, Arlington, Virginia. Henta 14. oktober 2012.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 «Antarctic Names». Geographic Names Information System. USA Geological Survey. Henta 14. oktober 2012.
- ↑ 7,0 7,1 «Antarctic Gazetteer». Australian Antarctic Data Centre. Australian Antarctic Division. Henta 14. oktober 2012.
- ↑ Dr. Sue Ferguson, USA Department of Agriculture Forest Service. «Types of Glacier». University of Colorado, Boulder, Colorado: National Snow and Ice Data Center. Arkivert frå originalen 17. april 2010. Henta 14. oktober 2012.
Litteratur
[endre | endre wikiteksten]- U. Radok and D. Watts (1975). «A synoptic background to glacier variations of Heard Island». Snow and Ice (Proceedings of the Moscow Symposium, August 1971) (PDF) (104 utg.). Wallingford, Oxfordshire, UK: International Association of Hydrological Sciences. s. 42–56. Henta 14. oktober 2012.
- Truffer, M., Thost, D. and Ruddell, A. (2001). «The Brown Glacier, Heard Island: its morphology, dynamics, mass balance and climate setting». Antarktis CRC Research Report No. 24. Hobart, Tasmania: Cooperative Research Centre for the Antarctic and Southern Ocean Environment, University of Tasmania. s. 1–27.
|access-date=requires|url=(hjelp) - Kevin Kiernan and Anne McConnell (2002). «Glacier retreat and melt-lake expansion at Stephenson Glacier, Heard Island World Heritage Area» (PDF). Polar Record 38 (207): 297–308. doi:10.1017/S0032247400017988. Henta 14. oktober 2012.
- Paul Carroll (1 March 2004). «The South Atlantic and Subantarctic Islands». Derby, Storbritannia: Paul Carroll. Arkivert frå originalen 16. mai 2006. Henta 14. oktober 2012.