Haab'

Haabʼ (mayauttale [haːɓ]) er ein del av mayakalendersystemet. Det var ein kalender på 365 dagar nytta av mange av dei prekolombianske kulturane i Mesoamerika.

Skildring

Haabʼ omfattar atten månader på tjue dagar kvar, i tillegg til ein period på fem dagar («namnlause dagar») ved slutten av året kjend som wayeb' (eller uayeb i tekstar frå 1500-talet).

Victoria Bricker har estimert at haabʼ-kalenderen fyrst blei brukt kring 500 f.Kr., med eit startpunkt ved vintersolkverv.^[1]

Månadane i haabʼ blir vanlegvis omtalte med namn frå yukatansk maya slik det blei tala i kolonitida. Sekvensen av desse (med revidert rettskriving^[2]) er oppgjevne i tabellen under.

Kvar dato i haabʼ-kalenderen blei identifisert med eit nummer innan månaden, følgd av namnet på månaden. Nummera byrja med ein glyff omsett som «setjinga av» månaden, noko som vanlegvis blir sett på som den 0. dagen av denne månaden, sjølv om nokre reknar han som 20. dagen av den føregåande månaden. I denne ordninga er setjinga av pop dag 5 av wayebʼ (dei namnlause dagane). For dei fleste var den fyrste dagen av året setjinga av pop. Denne blei følgd av 1. pop, 2. pop ... 19. pop, setjinga av wo, 1. wo og så vidare.

Innskrifter ved Krosstempelet i Palenque viser tydeleg at mayaene kjende til den verkelege lengda på året, sjølv om dei vanlegvis ikkje nytta skotdagar i kalendersystema sine. J. Eric Thompson har skrive at mayaene kjende til forskyvinga mellom haabʼ og solåret og at dei utførte utrekningar som viste raten av forskyving, men berre som merknadar, ikkje forslag til å endra kalenderen.^[3]

5 uheldige dagar

Dei fem namnlause dagar i slutten av kalenderen, wayebʼ, blei sett på som eit farleg tidsrom. Foster skriv at i denne tida blei skiljet mellom menneskeverda og underverda utviska, slik at vondskapsfulle gudar lettare kunne skapa ulukke. For å verna seg mot desse vonde åndene følgde mayaene ulike skikkar og ritual i denne tida. Dei ville til dømes ikkje forlata husa sine eller vaska håret i dei namnlause dagane.^[4]

Månader

**Haabʼ-månader.** Namn med mayaglyfar^[5] i sekvens
Nr.	Namn på månad	Tyding av glyffen	Nr.	Namn på månad	Tyding av glyffen
1	Pop	mat	10	Yax	grøn storm
2	Woʼ	svart konjunksjon	11	Sakʼ	kvit storm
3	Sip	raud konjunksjon	12	Keh	raud storm
4	Sotzʼ	flaggermus	13	Mak	innelukka
5	Sek	døden	14	Kʼankʼin	gul sol
6	Xul	hund	15	Muwan	ugle
7	Yaxkʼin	ny sol	16	Pax	plantetid
8	Mol	vatn	17	Kʼayabʼ	skjelpadde
9	Chʼen	svart storm	18	Kumkʼu	kornlager
			19	fem uheldige dagar

Kjelder

↑ Bricker, Victoria (1982). «The Origin of the Maya Solar Calendar». Current Anthropology 23 (1): 101–103. doi:10.1086/202782.
↑ Kettunen, Harri; Christophe Helmke (2005). Introduction to Maya Hieroglyphs: 10th European Maya Conference Workshop Handbook (pdf). Leiden: Wayeb and Leiden University. Henta 8. juni 2006.
↑ J. Eric Thompson (1971). Maya Hieroglyphic Writing. University of Oklahoma Press. s. 121. ISBN 0-8061-0958-0.
↑ Foster, Lynn V. (2002). Handbook to Life in the Ancient Mayan World. New York: Facts on File.
↑ Kettunen og Helmke (2005), s. 47–48

Denne artikkelen bygger på «Haabʼ» frå Wikipedia på engelsk, den 25. desember 2024.

[1] Bricker, Victoria (1982). «The Origin of the Maya Solar Calendar». Current Anthropology 23 (1): 101–103. doi:10.1086/202782.

[2] Kettunen, Harri; Christophe Helmke (2005). Introduction to Maya Hieroglyphs: 10th European Maya Conference Workshop Handbook (pdf). Leiden: Wayeb and Leiden University. Henta 8. juni 2006.

[3] J. Eric Thompson (1971). Maya Hieroglyphic Writing. University of Oklahoma Press. s. 121. ISBN 0-8061-0958-0.

[4] Foster, Lynn V. (2002). Handbook to Life in the Ancient Mayan World. New York: Facts on File.

[5] Kettunen og Helmke (2005), s. 47–48

[1]