Brukar:Hogne/Elefantar/Maskinoversett

Hogne/Elefantar/Maskinoversett
Afrikansk steppeelefant (Loxodonta africana)
Systematikk
Klasse:	Mammalia
Orden:	Proboscidea
Overfamilie:	Elephantoidea
Familie:	Elephantidae
Vitskapleg namn
Elephantidae Gray, 1825 Proboscidea Gray, 1821

Elefantar (elefantdyr, elefantfamilien, Elephantidae, Proboscidea) er ein gruppe kjempestore pattedyr som tilhøyrer Asias og Afrikas *nålevende *megafauna. Elefantar kan bli omkring 4 meter høge og vege meir enn 10 tonn på det meste. Det finnen tre *nålevende arter, korav to tilhøyrer same slekt. *Plinius den eldre skreiv om elefanten: «Elefantane har nokre eigenskapar som ein ikkje eigong ser så ofte hos menneske, nemleg *ærlighet, fornuft, *rettferdighetssans og respekt for stjernene, solein og månen.»<*ref>John *Peddie: Hannibals krig (s. 248), forlaget Vega, Oslo 2009, *ISBN 978-82-8211-065-5*ref>

Elefantar er dei største og tyngste av alle *landbaserte pattedyr og dei nesta høgaste. *Elefantoksene veks heile livet, sjølv om veksten *avtar med aukande alder. Dei er enormt *massive og har ein relativt *kvadratisk bygning og eit sterkt *kjønnspreg. Hannane er betydeleg større enn hoene. *Afrikanske elefantar er dessutan generelt større enn dei asiatiske. Når dei skal *forflytte seg raskt, *vanskeliggjør *kroppsvekten deira alminneleg *løping, og dei nyttar seg difor av ein metode der *fremføttene rører seg i ein *travlignende rytme samstundes som bakføtene rører seg som i rask gange ^[1].

Den *afrikanske *savanneelefanten er størst; der hannane gjerne veg omkring 6,0–7,5 tonn og blir normalt omkring 3,0–3,5 meter høy på *skuldrene. Til samanlikning blir den *afrikanske skogselefanten sjeldan meir enn 2,5 meter høy (typisk omkring 2,0–2,2 meter). Han veg òg *atskillig mindre og berre sjeldan meir enn 5 tonn. Den asiatiske elefanten veg normalt omkring 4,5–5,5–tonn og blir ca 2,5–3,0 meter høy.

Den største elefanten som er registrert var ein *afrikansk hann som vart skutt i Angola i 1974. Han vog ca 12 240 kg<*ref>[*http://*www.*sanparks.org/park sin/*kruger/*elephants/*about/*faq.*php South *African National Park sin (*Facts and *Figures)] og mælte 400 cm i *skulderhøyde. Tjue år tidlegare vart det òg skutt ein *hannelefant i Angola som vog ca 12 tonn. Dette dyret står no *utstilt ved *Smithsonian National Museum *of *Natural History i Washington *DC, USA.

Hovudet hos elefanten er stort og *massivt og utstyrt med eit særs *karakteristisk lukte- og gripeorgan som blir kalla snabel. Den øvre delen til kraniet er tykt, men fylla av *luftfylte *hulrom forbundet med kvarandre for å lette vekta. Det er klåre skilnader på *hodeformen mellom *afrikanske og asiatiske elefantar. Medan han *afrikanske har ei panne/*skalletak som er nærast flatt, har den asiatiske ein dobbelt *konet skalle. Desse doble konene er svært tydelege hos eldre hannar. Den asiatiske elefanten ber hovudet høgt, som det høgaste punktet på kroppen, medan dei to *afrikanske elefantane ber hovudet lågt, mellom skulderblada som er det høgaste punktet på kroppen.

I tinningen, mellom auga og øyra, har elefantar ein såkalla *tinningkjertel som er unik for elefantar og veldig viktig for den kjemiske kommunikasjonen til dyra. Dyr som er sosialt stressa, sterkt *oppildnet eller svært reidde, vil skilje ut eit sekret frå denne kjertelen. Sekretet kjem til syne som ei våt stripe i tinningen på dyret.

Snabelen er lang, kraftig og særs *muskuløs – i realiteten eit sterkt forlengt *sammenvoksning av nasen og *overleppen på dyret. Snabelen fungerer som eit gripeorgan, omtrent på linje med ein menneske*lig arm, og har ca 150 000 ulike musklar. Han blir òg brukt i samband med *drikking: Dyret syg opp inntil 15 lit vann som deretter blir sprøytt inn i munnen. Òg *gjørme og støv kan sugast opp og deretter blir sprutt ut over ryggen som eit vern mot sol og insekt. For å få dette til, har elefantar evna til å undertrykkje *nyserefleksen. Det tek *elefantunger lang tid å lære seg å meistrar nytta av snabelen. Den ytre delen er svært kjenslevar, bevegeleg og *gripedyktig, på linje med eit menneskehand. Ytterst på snabelen har elefantane éit (asiatiske) eller to (*afrikanske) utspring som gjerne blir kalla ein *elefantfinger. Desse kan elefanten bruke til å plukke opp småting med. Snabelen sin anatomi gjer det vanskeleg for elefantane å lukte på same måte som andre pattedyr. Elefantar har likevel det mest utvikla *neseorganet blant alle pattedyr. Dei luktar ved å bruke tuppen av snabelen til å «ta på» duftar, for deretter å føre han inn i *ganetaket og avsetje luktstoffa i eit såkalla *jacobsons organ (òg kalla det *vomeronasale organ), på same måte som slangar og andre reptil gjer.

Mange elefantar har òg to lange, kraftige støyttenner som veks ut frå kinna. Desse tennene, som eigenleg er modifiserte *fortenner, er *rotløse og veks i ein *sabelformet bue som peikar ut frå hovudet, i retning med snabelen. Asiatiske *elefantkuer har ikkje ordentlege *støttenner, og hannane sine er gjerne mykje mindre enn dei *afrikanske elefantane sine. På Sri Lanka er *støttenner relativt sjeldne sjølv hos hannane; berre ca ti prosent utviklar dei.

Den *afrikanske *savanneelefantens *støttenner blir størst av alle, men *støttenner varierer i både storleik, *mykhet og farge. Tradisjonelt har ein funne dei største *støttennene hos *savanneelefanter som lever i Uganda. Dei største *støttennene (eit par) som nokon gong er funne vog høvesvis 102,3 og 97 kg og mælte ca 368 cm i lengd. Dei vart funne på øya Zanzibar (nokre hevdar òg Kenya), utanfor østkysten av Tanzania. Dei mjukaste støttennene kjem tradisjonelt frå elefantar som lever i Kenya og Tanganyika. Den afrikanske skogselefanten sin støttenner er kortare, tynnare og rettare i forma, men hardare og svakt rosapreget i fargen. Dette blir regnt som dei mest verdifulle støttennene.

Støttennene består for det meste av såkalla elfenben, eit særs ettertrakta og kostbart material som har gjort elefanten svært utsett for krypskyting, på grunn av ulovleg handel med elfenben.

Elefantar har dessutan tenner i munnen. Dei utviklar seks sett med tenner (tre par premolarar og tre par molarer) i løpet av livet. Berre ein jeksel i kvar kjevehalvdel er i bruk om gongen; eit nytt sett migrerer etterkvart fram bakfrå for å erstatte det gamle som gradvis blir slite ned for til slutt å bli felt. Når dei siste jekslane er nedslite (normalt i 65–70-år alderen), er ikkje elefanten lenger i stand til å tygge maten sin og døyr som oftast av svolt.

Elefantar er òg utstyrt med store, hengjande øyrer. Spesielt den afrikanske savanneelefantens øyre er enorme, medan den afrikanske skogselefanten sin generelt er noko mindre i tilhøve. Den indiske elefanten har dei minste øyra, men dei er likevel relativt store. Lengje trudde ein at dei store øyra til elefanten hadde størst tyding som kjøleorgan og for kommunikasjon på nært hold, men ny forsking har vist at så ikkje er tilfellet: Elefantar har svært god høyrsle. Evna til elefanten til å veifte med øyra forsterkar den viktige kjøleeffekten dette organet har – spesielt hos afrikanske savanneelefanter. Øyrane har eit rikt nettverk av blodårer som transporterer varmt blod til øyra, som altså fungerer som eit kjølesystem når dei veiftast med. Øyrane fungerer dessutan til kommunikasjon, både vigd kroppsspråk og høyrsle.

Kroppen til elefanten har enorme dimensjonar og er bulende tønneformet. Rygglinjen skil tydeleg mellom dei to afrikanske og asiatisk elefant. Dei afrikanske elefantane har rett eller helst svai rygglinje, medan den asiatiske er tydeleg karprygget (pukkelrygget). I enden av ryggsøylen sit ein tynn, relativ lang hale med hårdusk i enden. Afrikanske elefantar har 21 par med ribben, medan dei asiatiske (unntatt den sumatriske) har 19 par. Underarta på Sumatra har 20 par ribben.

Kroppen er utstyrt med fire massive og særs kraftfulle, middels lange og nærast rette (strake) lemmar som endar opp i runde massive føter som fordeler vekta på puter av feittvev, omgjeve av kollagenfibre. Elefantane er dermed korkje sålegjengere eller tågjengere, men noko imellom. Tråputene gjer dyret i stand til å røre seg nærast lydløst. Huda på føtene er svært kjenslevar og difor eit viktig reiskap for elefanten i måten dens å kommunisere på. Føtene svell i storleik når dyret trår ned på føterein, og minskar igjen når vekta forsvinn. Dette er praktisk når dyret ferdast i søle og leire, for sidan foten minskar når trykket avtar, blir den enklere å få opp att. Det er difor sjeldan å sjå ein elefant som strevar med å kome opp frå leire og søle etter eit bad. Føtene er utstyrt med fire ubevegelige tær på frambena og tre på bakbeina – alle med tjukke negler. De strake lemmene gjer det lettare for elefanten å bere den tunge kroppen.

Alle elefantar har tjukk rynka grå hud (2–4 cm tjukk) og svært sparsomt med behåring. Huda på øyra (spesielt innsiden av øyra), rundt munnen og på den aller ytste delen av snabelen er ganske tynn og ofte svært kjenslevar. Dei er difor utsett for insektstikk og liknande. Òg huda på føtene er svært kjenslevar, noko som set elefantane i stand til å «føle på ting» med foten, herunder òg å føle seg fram.

Afrikanske elefantar har større og fleire rynkar enn den asiatiske. Rynkene i huda aukar overflata og hjelper difor elefanten å halde temperaturen nede. Rynkene gjer òg sitt til at råme som legg seg der, etter eit vatn- eller sølebad, betre vernar råmen i huda og difor hjelper til med å halde temperaturen nede lengjer.

Afrikanske elefantar har litt spreidd sort behåring på kroppen, som forsvinn etter kvart som elefanten blir eldre. Huda kan i mange tilfelle sjå rødbrun ut hos savanneelefanten, noko som blir skulda sølebading – ein nødvendighet for å verne huda i den sterke sola. Skogselefanten har mørkare hud. Vaksne afrikanske individ er alltid nærast hårløse. Asiatiske elefantar har gjerne noko meir behåring, spesielt som ungdyr. Asiatiske elefantkalver er gjerne rikelig dekt med rødbrun behåring, som blir mørkare og meir sparsom med tida.

Før slutten av siste istid fanst det elefantane over store dele av jordkloden. I dag er dei likevel henvist til små dele av Afrika (sør for Sahara og Sahel) og nokre spreidde område sør for Himalaya i Asia. Elefantane trivst i fleire typar habitat, frå ekvatorial jungel og tett storvakse regnskog, vigd gresskledt sletteland, småskog og krattskog, til opne gresskledte savanner. Klimaeit varierer frå tropisk til subtropisk og frå tørt til fuktig. Elefantar finst likevel sjeldan meir enn ein dagsmarsj unna vatn.

Elefanten tapar stadig det naturlege habitatet sitt til menneskeleg aktivitet. Dette er gjeldande i heile dens utbredelsesområde, men det kjem likevel sterkast til uttrykk i Asia, der mennesketettheten er størst. I Sør-Asia og Søraust-Asia tek menneska stadig i bruk nytt land for å brødfø eit sterkt veksande folkesetnad. Resultatet blir konflikt med dyra, som gjer kva dei kan for å fø seg. Flokkar av elefantar forsyner seg grådig av bonden sin avlinger. Bonden, på sida si, gjer kva han kan for å verne avlingene sine. Kvart år fører dette til ei rekkje dødsfall. I India åleine blir meir enn 200 menneske drepe av elefantar kvart år. Forutan tap av habitat er òg krypskyting eit problem, spesielt i Afrika.

Elefantane er i høg grad sosiale dyr som blir regnt som svært intelligente. Hannane blir kalla oksar, hoene kuar og avkommet kalvar. Kjønnsmodne oksar lever atskilt frå kyrne og avkomma deira. Ein typisk elefantflokk består normalt av 9–11 dyr, men flokkar på 2–20 individ kan regnast som normalt. Individa i ein familieflokk er som regel svært nært nærskyldt med kvarandre.

Elefantar er ikkje territoriale, men vandrar gjerne både natt og dag. Mest vandrar gjerne savanneelefanten. Flokken befinner seig sjeldan meir enn ein dagsmarsj unna vatn. Afrikanske savanneelefanter lever gjerne i større flokkar enn sine to næraste slektningar, skogselefanten og den asiatiske elefanten. Dei afrikanske elefantane er dessutan ofte meir aktive på dagtid enn den asiatiske, men på den varmaste tida av døgnet kviler savanneelefanten som regel på ein skyggefull plass.

Elefantar kan vandre opp mot 195 KM per dag, men gjennomsnittet er ca 25 km Savanneelefanter vandrar gjerne mest av dei tre artene. Når dei forflytter seig mellom ulike beiteplasser, er gangfarten i snitt ca 6 KM/t. Ein elefant kan likevel no ein toppfart 25–40 KM/t, men han kan verken trave eller galoppere. Elefantar har derimot eit subbande *løpesett, der tre av beina alltid er i kontakt med bakken. Dei kan ikkje hoppe, såg ein grøft på to meters breidd er nok til å halde dei *innesperret.

Kyr og avkom lever i eit hierarkisk matriarkalsk flokksystem som blir lide av ein eldre hoelefant, som regel den eldste og største kua i flokken, som blir kalla ein *matriark. *Matriarken er òg normalt det klokaste og mest erfarne dyret i flokken, sidan visdom og røynsle er viktigare enn storleik og styrke. Dyra i flokken består av nært nærskylde individ og avkomma deira. *Matriarken har avansert til denne posisjonen etter at den forrige *matriarken anten har vorte for gammal til å klare oppgåva eller er død. Den nye og gamle *matriarken var som regel svært nære slektningar.

• Matriarkens røynsle og *dyktighet er *essensielt for framtida til flokken. *Matriarken avgjer normalt når og der flokken skal røre seg, ete, drikke, bade og kvile. Som regel er *matriarken ein suveren leiar, men det hender òg at posisjonen hennar i flokken er uklar eller til og med omstridt. Dette har som regel med personlegdom, genetisk arv, eller tidlegare hendingar å gjere.

Når flokken vandrar, er det ikkje uvanleg å sjå at elefantane held kvarandre i halen med snabelen. *Matriarken ledar an. Dei yngste individa går alltid midt i flokken for maksimal vern. Baktroppen blir danna som regel av éit eller fleire *fullvoksne individ, ofte den hoa som står *matriarken nærast på rangstigen. Når *matriarken døyr eller byrjar å bli for gammal for oppgåva, som regel i 50–60 år alderen, vil han nest eldste i flokken normalt rykke opp i staden hennar.

Det hender òg at ulike flokkar dannar ein såkalla *familiebåndgruppe. Denne gruppa består som regel av fem eller fleire flokkar som er i slekt med kvarandre, men banda individa imellom er lausare enn i *familieflokken. *Familiebåndgrupper kan bestå av inntil 50 individ eller meir. Slike grupper blir helst danna når banda innover i *familieflokken veikjast, og når den *matrilineære linja i ein familie står i ferd med å bli splitta opp. Årsaka til slike danningar finn ein gjerne i terskelen for eksistensgrunnlaga til flokken. Når grunnlaget for *familieflokkens eksistens er tilstrekkeleg veikt, blir danna det gjerne *familiebåndgrupper.

Det hender òg at fleire flokkar samlar seg i ein *kjempeflokk, kalla ein klan eller *elefantklan. Klanar på opp mot 200 dyr eller meir er ikkje uvanleg, sjølv om slike samlingar òg kan bestå av færre dyr. Klanen består som regel av *familiebåndgrupper og *familieflokker som naturleg deler habitat og ressursar under den vanskelege *tørketiden. *Klanområdet er difor det områdd som har best føresetnad til å fø dyra under *tørketiden. Òg under *regntiden kan det dannast klanar som kan kome opp i heile 1 000 dyr, avhengig av topografiein i området og *oversvømmelsenes omfang.

Yngre vaksne oksar held ofte saman i små lause *ungkarsflokker, utan ein bestemd leiar. Etter kvart som dei blir eldre, blir dei gjerne meir *solitære. Dei eldste hannane er som regel alltid *solitære. Det er berre i *paringstiden at det er kontakt mellom kjønna. Brunsten til oksen blir kalla «*musth». *Brunstige oksar kan bli svært aggressive og har ofte ein *destruktiv åtferd. I denne perioden vil oksen oppsøkja kyrne for å pare seg. Der vil han freiste å jage vekk andre hannar, herunder òg ungar og ungdyr. Det hender ofte at ungar blir drepe av oksar i *musth, og det finst òg ei rekkje døme på at menneske har vorte drepe av slike dyr. Hos hannar i *musth skilst det ut ei væske frå *tinningkjertelen, synleg som ei fuktig stripe i tinningen på dyret, mellom auga og øyra. Kjønnsorgana til hannen er S-forma og kan hos *fullvoksne oksar vege opp mot 45 kg.

Elefantar kommuniserer med kroppsspråk og lyder. Dei kraftigaste lydane blir støytt ut av snabelen og minner om eit kraftig trompetstøyt. Mange lydar er likevel så lågfrekvente at mennesker ikkje oppfattar dei. Slike lydar kan bere over svært store distansar (opp mot 4–10 KM, avhengig av dei *atmosfæriske tilhøva) og gjer elefantar i stand til å kommunisere med flokkar som *befinner seig langt unna. Asiatiske elefantar har ein kvitrande måte å kommunisere på, som er ukjent hos dei to *afrikanske artene, som er meir kjent for den rumlande måten sin å kommunisere på.

I 1998 oppdaga den kvinnelege zoologen *Joyce *Poole ein flokk med ungdyr i *Tsavo nasjonalpark i Kenya, som ytret lyder ein tidlegare aldri hadde høyrt frå ein elefant. Ein nærare studie viste at dei kom frå ei ung ku ved namn *Mlaika. Ho *etterlignet lyden av biltrafikk i det fjerne. *Etterligningene var så gode at *Poole hadde store problem med å skilje ekte og *uekte *billyder frå kvarandre. Pool sin *oppdagelser danna seinare grunnlag for ein studie av fenomenet i regi av det vitskaplege tidsskriftet *Nature. Denne studien viser blant anna til ein 23 år gammal okse som *tilbragte 18 år av livet saman med asiatiske elefantar. *Calimero, som han heitte, hadde lært seg å *etterligne den kvitrande måten asiatiske elefantar kommuniserer på. Elefantar tilhøyrer såleis ei eksklusiv gruppe med dyr som kan imitere lydar, noko som elles berre er kjent blant fuglar, delfinar og menneske.<*ref>[*http://*news.*nationalgeographic.*com/*news/2005/03/0323_050323_e*lephantnoise_2.*html James *Owen, for National *Geographic. *March 23, 2005. «*Elephants *Can *Mimic *Traffic, *Other *Noises, *Study *Says». *Nationalgeographic.*com]

Det har vorte dokumentert at elefantar kommuniserer mest aktivt tidleg på kvelden, når dei *atmosfæriske tilhøva er mest gunstige for kommunikasjon over lang avstand. Òg *tramping med beina er ein måte å kommunisere over avstand på. Det er òg påvist at elefantar kan fange opp låge frekvensar (infralydar) som rører seg gjennom bakken med føtene, som så ledar lyden opp til det indre øyret.

• Kroppsspråk er òg ein viktig måte for elefantar å kommunisere på, både på kort avstand og gjennom fysisk *berøring med snabelen. Elefantar viser eksempelvis dominans gjennom å reise hovudet, løfte snabelen høgt, og spreie ut dei store øyra. Dei kan òg flikke med øyra, risa på hovudet og kome med trompet- og djupe kraftig rumlande lyder. *Underdanighet blir vist gjennom å senke hovud og snabel, leggje øyra flatt inntil, gni seg i auga med snabelen, eller vagge med kroppen frå side til side. *Tilhørighet og kjærleik blir demonstrert gjennom *varsom *berøring med snabelen, eksempelvis når ei ku trøystar ein kalv. Elefantar kan likevel òg bruke snabelen fysisk til å demonstrere styrke og dominans.

Elefantar regnast som svært *intelligente dyr, med særs god *hukommelse. Han tilhøyrer ei eksklusiv gruppe av dyr som er i stand til å *gjenkjenne sitt eige speglbilete, ein eigenskap som tidlegare berre var påvist hos menneske, menneskeaper og delfiner. Det er òg påvist at elefantar sørgjer når dyr i flokken døyr.<*ref>[*http://*www.forsking.*no/Artiklar/2005/oktober/1130417251.4 Grønli, Kristin *Straumsheim. 28.*okt 2005. «Elefantar viser interesse for sine daude». forsking.*no] Dei viser stor *nysgjerrighet overfor elefantskjeletter. Særleg kraniet blir undersøkt grundig med snabel. Likeeins meiner forskarane at elefantar i større grad enn andre dyr er avhengige av gode *rollemodeller for å bli *harmoniske individ som vaksne – dei lærer på ein *intelligent måte. Deira *overlevelsesatferd er i stor grad basert på god *hukommelse, noko som er svært viktig sidan migrerande elefantar i *tørketiden er nøydde til å huske der det finst kjelder til tilstrekkeleg mat og vatn.

Om ein ser bort frå primatar, blir født dei fleste pattedyra med ein hjerne som utgjer omkring 90 % av vekta til eit vakse individ. Den menneskelege hjernen utgjer likevel berre 26 % av vekta til ein voksen ved fødselein, medan *elefanthjernen utgjer ca 35 % av vekta til eit vakse individ. Som voksen har elefanten den største hjernen i tilhøve til kroppen av alle, om ein ser bort frå mennesket.

Elefantar har ikkje ein spesiell *paringstid, men parar seg året rundt. Statistisk er likevel *regntidein den mest og tørkeperiodar dei minst *driftige. Den *afrikanske hoa si brunst varar i ca 48 timar, medan den asiatiske hoa er *mottagelig i berre 24 timar. Hannen brunst blir kalla «*musth». Hannar i brunst blir gjerne svært aggressive og *utilregnelige. Han må lukte på kjønnsorgana til hoa for å kunne avgjere om ho er i brunst eller ikkje. Som oftast er det dei største og sterkaste hannane som får pare seg, ofte hannar som er omkring femti år gamle og har enorme *støttenner. Penisen til elefanten er så bevegeleg at hannane faktisk kan klø seg på magen med den.

Etter ein *drektighetstid på ca 22 månader føder hoa som regel ein einsleg kalv, som gjerne veg 90–120 kg ved fødselen. *Tvillingfødsler er svært sjeldne. Like etter fødselen kan kalven reise seg og følgje mora. Heile flokken vil verne kalven. Det hender òg at fleire enn mora diar kalven. Yngre hoer fungerer dessutan som *barnepiker. Vaksne hoer føder gjerne ein ny kalv kvart 4.–9. år (3.–4. år for asiatiske). Den forrige kalven blir avvendt før ho føder på nytt. Indiske elefantar blir avvendt i snitt når dei er ca 48 månader gamle. Elefantar blir *kjønnsmodne når dei er omkring 10–14 år gamle (ca 17 år for *oksekalver av *afrikanske *savanneelefanter). Hannar forlèt flokken på denne tida. Først i slutten av 20-åra når dei det seksuelle stadiet som blir kalla *musth. Hoa kan føde ungar til ho blir omkring femti år gammal.

Den lange levetida til elefanten gjer at desse dyra i likskap med mange primatar går igjennom fleire *aldersfaser i livet (nokre er overlappande). Den første fasen varar til ungen blir ca 1 år gammal og blir kalla *spedkalvfasen. I denne tida kan kalven enno gå under magen på mora. Tida frå fødselen og fram til kalven blir ca 4 år gammal kallast *kalvefasen, ein fase der kalven er heilt avhengig av å få morsmjølk. Den tidlege *ungdomsfasen er tida frå dyret er 2–5 år gammalt, ei tid då kalven kan klare seg utan mjølk i kortare periodar og har byrja å ete litt sjølv. I den eldre *ungdomsfasen, frå dei er 5–10 år gamle, er kalven avvendt, men held seg fortsett i nærleiken av mora. I denne fasen startar òg *hunnkalvene med å sjå etter dei yngre syskena sine, medan *oksekalvene gjerne dannar sine eigne *lekegrupper. Hele denne perioden, frå fødsel til kalven blir omkring 10 år gammal, kallast den seksuelt *umodne perioden.

I 10–15 år alderen blir ungdyra *kjønnsmodne, men har ikkje reprodusert enno. Dette er elefanten sin *tenåringstid eller eldre *ungdomstid. I 15–20-*årsalderen blir hoene *reproduktive og *ungoksene gjerne svært interesserte, men sjeldan *suksessfulle i å reprodusere seg. Dei er enno ikkje *fullvoksne, men kan regnast som vaksen ungdom. I alderen 20–55 år er elefantane på høgda i livet sitt på alle måtar, både kva virilitet og reproduksjon angår. Dette er den vaksne fasen. Når elefantane passerer 55 år regnast dei som gamle. På denne tida i livet *avtar reproduksjonen gradvis, medan det siste settet med *molarer gradvis slitast ned over ein perioden—til 10 15 år.

Elefantar blir normalt mellom seksti og sytti år gamle, sjølv om nokre blir òg eldre. Hannane fortset å vekse livet ut. Når det siste settet med *molarer har vorte fullstendig nedslite, døyr elefanten av svolt.

Elefantar er *planteetere som kan fortære enorme mengder med *platemateriale i løpet av ein dag. Den *afrikanske *savanneelefanten et eksempelvis i snitt ca 150 kg (opp mot 200 kg av og til) i døgnet, men berre ca 44 % blir fordøydd. Føda består av eit variert utval med vegetasjon. Dei *foretrekker ulike typar gras, men spisar òg frukt, bær, bark, røter, lauv, kvister, rankar og kratt.

Som regel et elefantar døgnet rundt, men *afrikanske *savanneelefanter kviler gjerne på den varmaste tida av døgnet. Elefantane sine *vandringer dreier seg om *forflytninger mellom ulike typar føde og vatn. *Matinntaket utgjer normalt 1,6–1,7 % av *kroppsvekten mælt i tørrstoff over 24 timar. Elefantar *befinner seig sjeldan meir enn ein dagsmarsj unna ein *vannkilde, og de drikker minst ein gong i døgnet. Ein elefant drikk gjerne ca 140 liter (av og til opp mot 225 l) vatn i løpet av eit døgn. Vatnet blir soge opp med snabelen, som gjerne rommar 4–8 liter vann i kvar vending, og blir deretter sprøytt inn i munnen. Elefantane kan lagre mange liter vatn til seinare bruk i ein såkalla *svelgpose, eit unikt «*oppbevaringsrom» som sit ved rota av tunga.

Når elefantar et, brukar dei òg snabelen til å plukke opp føde og føre maten til munnen. Langt gras lukast direkte med snabelen, medan kort gras blir sparka lòs med foten før det plukkast opp. Snabelen blir òg brukt til å halde greiner og liknande medan elefanten et av det. For å kome til *saftige kvister og lauv, hender det at elefantar brukar den enorme styrken sin til å felle store tre. Han brukar då, i tillegg til musklane til kroppen og tyngte, ein kombinasjon av undersida til snabelen og *støttennene til å felle treet.

Britiske forskarar frå University *of Oxford og organisasjonen Save *the *Elephants har brukt *GPS til å kartleggje dei *afrikanske elefantane sine *bevegelsesmønster på savannane i Afrika. Ein oppsiktsvekkande konklusjonen på studien er at elefantane konsekvent freistar å unngå å gå i motbakkar. Forskarane meiner det må ha samanheng med der *energikrevende det er for elefantar på fleire tonn å gå oppoverbakke. Likeeins hevdar dei at slik informasjon vil bidra til å kartleggje trygge ruter og nisjar for desse dyra, som stadig tapar habitat i villmarka.<*ref>J. *Wall, I. Douglas-Hamilton and F. *Vollrath. «*Elephants *avoid *costly *mountaineering». *Publishing in [*http://*www.*current-*biology.*com *Current *Biology] 16, R527-529, *July 25, 2006.*ref>

Luktesansen er elefanten sin viktigaste og mest utvikla sansen. Elefantar har då òg fantastisk god luktesans, kanskje det bestet av alle *landlevende pattedyr. Under *ideelle tilhøve kan elefantar kjenne lukt over fleire kilometers avstand.

Tidlegare trudde ein at høyrsla til elefanten ikkje var spesielt god, men ny forsking har endra dramatisk på denne *oppfattelsen. *Katy *Payne oppdaga gjennom forskinga si at elefantar kan kommunisere med infralydar over enorme avstandar.<*ref>*Katy *Payne. 1998. «[*http://*www.*amazon.*com/*exec/*obidos/*ASIN/0684801086/*theelephantinfor *SILENT *THUNDER: In *the *Presence *of *Elephants]». Simon & *Schuster. *ISBN 978-0-684-80108-7 *ref> Dette blir støtta av *Joyce *Poole, som òg har studert måten til elefanten å kommunisere over avstand på.<*ref>*Joyce *Poole. 1997. «*Coming *of Age *With *Elephants: A *Memoir». *Hyperion *Books. *ISBN 978-0-7868-8191-8*ref>

I dag veit ein at elefantar under normale tilhøve kan kommunisere med kvarandre over avstandar på opp til 4 KM (50 KM²). David *Larom og Michael *Garstangs studium av kommunikasjon under ulike *atmosfæriske tilhøve, viser likevel at elefantar under spesielle tilhøve kan kommunisere over avstandar på opp til 9,8 KM, dvs eit område på nærare 100 KM². Årsaka er at *lufttemperaturen over det *afrikanske kontinentet om kvelden inverterer i høgder under 300 m, noko som fører til at *lavfrekvent lydar blir reflektert tilbake til bakken, i staden for å forsvinne ut i atmosfæren. *Katy *Payne har tidlegare dokumentert at elefantar helst kommuniserer om kvelden, når dette fenomenet oppstår, og David *Larom og Michael *Garstangs studium av kommunikasjon over lange avstandar gjev no forskarane ei god forklaring på kvifor det er slik.

Auga til elefanten, som er svært små i tilhøve til storleiken til dyret, er plassert på sidene av hovudet og gjev han eit såkalla *omnisyn. Han har med andre ord eit syn som er best tilpassa det å *oppfange rørsle. Elefantar har ikkje tårekanalar, såg tårene fordampar rett og slett på ferda nedover kinna. Tårekjertlane i seg sjølv er sterkt avkorta. Synet er relativt dårleg utvikla, og mange forskarar meiner at det berre er effektivt innanfor ein avstand på 10–20 meter (avhengig av *lysforholdene). Det fungerer best i skygge eller *overskyet vêr. I sterkt ljos er rekkjevidda maksimalt 46 m

Elefantar er òg svært *taktile dyr. Dei brukar den ytste delen av snabelen til å ta og føle på ting, nærast som vi menneske brukar henda våre. Forskarar har avslørt at elefantar med den ytste tuppen av snabelen kan differensiere skilnader på ned mot 0,25 mm<*ref>[*http://*www.*elephantvoices.org/*index.*php?*topic=*how_c*omm&*http://*www.*elephantvoices.org/*how_c*omm/*chemical.*html *How *Elephants *Communicate - *Tactile *communication (*Elephant *Voices)]. Info PR. 3. februar 2007*ref>

Fil:*Mamut.JPG

Elefantane tilhøyrer den biologiske ordenen *Proboscidea. Forfedrane deira var ei gruppe små, hovdyrliknande dyr som levde i Afrika, og som delte seg opp i såpass ulike grupper som elefantar, *sjøkyr og *klippegrevlinger. Elefantane sine næraste *nålevende slektningar er difor *sjøkyr og *klippegrevlinger, *førstnevnte representert med *dugong og *manater.<*ref>[*http://*www.*ncbi.*nlm.*nih.gov/*entrez/*query.*fcgi?*cmd=*Retrieve&*db=*PubMed&list_uid si=8899726&*dopt=*Abstract *Lavergne A, *Douzery E, *Stichler T, *Catzeflis *FM, Springar *MS. «*Interordinal *mammalian *relationships: *evidence for *paenungulate *monophyly is *provided by *complete *mitochondrial 12S *rRNA *sequences». Målte *Phylogenet *Evol. 1996 *Oct;6(2):245-58.]

• Sjøkyrne manglar snabel, men har ein særs *muskuløs og bevegeleg *overleppe som spelar ei viktig rolle ved inntak av føde. I tillegg vandrar *manatenes tannsett framover og erstattar det føregåande paret etter same prinsipp som hos elefantane (*dugongen tygg for det meste med *hornplater). Vidare har elefantane trekk ved *nyrene som er unike hos landdyr, men som ein elles kan finne hos *vannlevende dyr. *Lungene er dessutan festa direkte til *brystmuskulaturen med bindevev, noko som gjev *lungene ekstra stor kraft og gjer dei i stand til å suge opp vatn med snabelen eller å puste under vatn (med snabelen som snorkel) på trass *trykkforskjellen mellom *lungenes indre og vatnet utanfor. Dette er sterke indikasjonar på at forfedrane til elefantane var dyr som i stor grad var tilpassa eit liv i vatn. Det herskar likevel ei viss usemje blant forskarar om der nært slektskapen er, fordi ein enno ikkje kjenner deira felles *forfar.

Når det gjeld utdøydde representantar, blir regnt meir enn hundre, sannsynlegvis meir enn 300 arter til *Proboscidea. Den eldste familien i denne ordenen er *Anthracobune, som truleg oppsto for omkring 50 millionar år sidan. Desse dyra levde i kyst- og *semiakvatiske miljø i Afrika og Asia, etter kvart òg i Nord-Amerika og Europa. *Anthracobune utvikla seg til *Moeritherium, *Numidotherium og *Barytherium. Dette var tapirliknande dyr som levde i *afrikanske sumpområde. Desse dyra andre sett med *fortenner utvikla seg til korte *støttenner i over- og underkjeven. Linjer av desse utvikla seg til *Gomphoterium (12 arter er kjent), som blir regnt som *Stegodons og mammuten sin *forfar.

• Elefantfamilien (*Elephantidae) utvikla seg i byrjinga av *miocen, på eit tidspunkt då dei økologiske nisjane blant *planteetere allereie var okkupert av dei *partåete og dei *upartåete hovdyr. Konkurransen førde til at forfedrane til elefantane enda opp med å kolonisere ein lite brukt nisje blant dei *planteetende pattedyra, ein attverande nisje som gav tilgjenge på *planteføde som var for grov for *drøvtyggere og sjølv ikkje-*drøvtyggerne som eksisterte på det tidspunktet. Denne *næringskilden var *rikelig tilgjengeleg det meste av året i dei fleste biotopane. Samstundes var elefantane i stand til å dra nytte av *sesongbetonte og meir *næringsrike ressursar som frukt og gras når desse var tilgjengelege. For å kunne overleve på de grovare og meir *næringsfattige *plantedelene er det naudsynt med ein stor *kroppsstørrelse, og ved å auke i storleik kunne dei betre nyttiggjere seg denne kosten og samstundes redusere konkurransen frå potensielle konkurrentar (når *elefantformen først var utvikla, oppsto det likevel i ettertid no utdøydde *dvergformer på isolerte øyar blant anna i *middelhavet, ikkje stort større enn sauer og med ei vekt på berre 90 kilo (*Elephas *creticus)).

*Stegodon utvikla seg truleg frå *Gomphothierium, som døydde ut under *Pleistocen. Han tilhøyrde Asias *megafauna, men den siste arta i denne slekta, ein *dvergart (*Stegodon *florensis), døydde ut ved slutten av siste istida. *Stegodon migrerte til Afrika under *Pliocen og blir regnt som ein av forfedrane til mammut (*Mammuthus) og dagens elefantar. Dei største artene var enorme.

Familien *Elephantidae utvikla seg frå *Primelephas (som tyder den første elefanten) for omkring 16 millionar år sidan. *Primelephas var enno *levedyktig for 5 millionar sidan, då han fanst i Afrikas tette skogar. Han hadde *støttenner både i over- og underkjeven, men de i underkjeven var mykje kortare. Snabelen var lenger enn hos *Gomphoterium. *Primelephas *gomphotheroides levde under *Pliocen og splitta seg i tre *slektslinjer; *Loxodonta, *Elephas, og *Mammuthus.

Arta Elephas recki var truleg den største elefanten som nokon gong har levt. Dette enorme elefantdyret, som minte om ein mammut, fanst i Afrika for mellom 3,5 og 1 million år sidan. Skulderhøgda var omkring 4,5 meter. Fem underarter har vorte identifisert; E. r. *recki (1916), E. r. *atavus (1947), E. r. *brumpti (1980), E. r. *ileretensis (1987) og E. r. *shungurensis (1980). Ny forsking stadfestar at underartene levde samstundes. Den *tidsmessige *overlappingen og grada av *mofologiske skilnader indikerer likevel at det kan vere snakk om meir enn ei art.<*ref>*Todd, N. E. 2001. «*African *Elephas *recki: Time, *space and *taxonomy». In: *Cavarretta, G., P. *Gioia, M *Mussi, and M R. *Palombo. *The World *of *Elephants, *Proceedings *of *the 1*st International *Congress. *Consiglio *Nazionale *delle *Ricerche. *Rome, *Italy. [*http://*www.*cq.*rm.*cnr.it/*elephants2001/*pdf/693_697.*pdf *Online]<*ref>*Todd, N. E. 2005. «*Reanalysis *of *African *Elephas *recki: *implications for time, *space and *taxonomy». *Quaternary International 126-128:65-72.*ref>

Mammutane (*Mammuthus) utvikla seg truleg frå *Stegodon. Dyra i denne slekta må likevel ikkje forvekslast med mammutar i slekta *Mastodon (*Mammutidae). *Mastodon og elefantar deler rett nok ein blir felt *forfar gjennom *Palaeomastodon, men dei tilhøyrer separate *slektslinjer.

Det er funne spor etter mammut i både Europa, Afrika, Asia, og Nord-Amerika. Dei første mammutane oppsto i Afrika for omkring 4–3 millionar år sidan. Arta *Mammuthus *meridionalis migrerte til Nord-Amerika vigd Beringstredet for omkring 1,8 millionar år sidan. Seinare migrerte òg arta *Mammuthus *primigenius (òg kjent som *ullmammut) dit.

For omkring 120 000 år sidan starta mammutane sine *migrering til Nord-Europa og *tilpasningen til eit kaldare klima. Omtrent samstundes (for 500 000–120 000 år sidan) byrja dei *gjenlevende dyra i Afrika å utvikle seg til nye former i slekta *Elephas (*eurasiske elefantar), som i turen sin spreidde seg (vart fortrengt?) til Europa og Asia.

Dei siste mammutane døydde i all *vesentlighet ut mot slutten av siste istid, for ca 12 000 år sidan, men ei art overlevde. På *Vrangeløya i *Østsibirhavet, nordvest for Beringstredet, levde dei siste mammutane til dei daude ut der for omkring år 3 500–3 700 år sidan.

Omtrent samstundes (for omkring 5 millionar år sidan) utvikla slekta *Loxodonta (*afrikanske elefantar) seig *parallelt med *Elephas i Afrika, der dei levde i sameksistens i om lag 2,5 millionar år. Då forsvann likevel *Loxodonta frå Afrikas savannar, dit han først returnerte for omkring 500 000 år sidan. Frå då av vart *Elephas fortrengt frå det *afrikanske kontinentet, truleg godt hjelpt av dyr i slekta *Loxodonta, som hadde vore fråverande på savannen i omkring 2 millionar år. No lurar forskarane på om dette kan vere svaret på *gåten med kvifor det finst to *afrikanske *elefantarter. Det er reist spurnader om *Loxodonta *adaurora opphavleg kan ha vorte fortrengt til skogane av *Elephas *recki, der han så utvikla seg til *Loxodonta *cyclotis, som i turen sin og i ein viss skala vende tilbake til savannen og vart til *Loxodonta *africana.<*ref> [*http://*news.*nationalgeographic.*com/*news/2001/12/1217_l*eeelephant.*html Lee R. Bergar, for National *Geographic News, *December 17, 2001. «Opinion: *How Do *You Miss a *Whole *Elephant *Species?».] *ref>

Ein studie, publisert i *The Royal Society av forskarane *Lori S. *Eggert, *Caylor A. *Rasner og David S. *Woodruff han 12. september 2002, indikerer attpåtil at det kan vere snakk om at dei finnast tre *afrikanske arter med elefantar, *idet òg *vestafrikanske elefantar viser teikn på genetisk *atskillelse som kan ha starta for meir enn 2 millionar år sidan. Dei presiserer likevel at dette må studerast nærare før ein kan trekkje nokre endelege konklusjonar.<*ref>[*http://*www.*nematodes.org/*teaching/*ecology4/*Elephant_p*RSLSB.*pdf *Lori S. *Eggert, *Caylor A. *Rasner and David S. *Woodruff. 2002. «*The *evolution and *phylogeography *of *the *African *elephant *inferred from *mitochondrial DNA *sequence and *nuclear *microsatellite marker sine». *The Royal Society]*ref>

I utviklinga av slekta *Loxodonta spila mammuten berre ei mindre rolle for utviklinga (om enn kanskje ikkje så lita som tidlegare anteke). Andre arter må ha vore meir viktige for slekta *Loxodonta, og arta *Loxodonta *adaurora utvikla seg med tida til den moderne *afrikanske elefanten. Det er ikkje gjort fossile funn av dyr i denne slekta utanfor Afrika.

• *Primelephas † (tidleg elefant)
• *Mammuthus † (mammutar)
• *Elephas (*eurasiske elefantar)
  • *Elephas *antiquus † (Europa)
  • *Elephas *beyeri †
  • *Elephas *celebensis †
  • *Elephas *cypriotes †
  • *Elephas *ekorensis †
  • *Elephas *falconeri † (Sicilia og Malta)
  • *Elephas *iolensis †
  • *Elephas *maximus (asiatisk elefant)
  • *Elephas *planifrons †
  • *Elephas *platycephalus †
  • *Elephas *recki † (Afrika)
• *Loxodonta (*afrikanske elefantar)
  • *Loxodonta *adaurora † (opphavleg *afrikansk elefant)
  • *Loxodonta *africana (*afrikansk *savanneelefant)
  • *Loxodonta *cyclotis (*afrikansk skogselefant)
  • *Loxodonta *pharaohensis † (*nordafrikansk elefant)

Fil:*Loxodonta *cyclotis.jpg

Tradisjonelt har ein regnt *nålevende elefantar i to arter; *afrikansk elefant (*Loxodonta *africana) og asiatisk elefant (*Elephas *maximus). Ny forsking<*ref>[*http://*news.*nationalgeographic.*com/*news/2001/08/0824_t*woelephants.*html *Mayell, *Hillary. 2001. «DNA Showa til Test *African *Elephants Are *two *Species». *publ. av National *Geographic News] (*online) peikar likevel i retning av at *afrikansk skogselefant, som er mindre enn savannetypen (som no blir kalla *afrikansk *savanneelefant) og hittil har vorte regnt som ein underart (*Loxodonta *africana *cyclotis), bør regnast som ein eiga art (*Loxodonta *cyclotis). Årsaka er at det finst omfattande genetisk divergens i fire av *kjernegenene, i tillegg til klåre morfologi*ske og åtferd*smessige skilnader dei i mellom. Faktisk er skilnaden mellom *Loxodonta *cyclotis og *Loxodonta *africana ifølgje *Barriel m.*fl.<*ref>[*http://*www.*ncbi.*nlm.*nih.gov/*entrez/*query.*fcgi?*cmd=*Retrieve&*db=*PubMed&list_uid si=10457597&*dopt=*Abstract *Barriel V, *Thuet E, *Tassy P. «*Molecular *phylogeny *of *Elephantidae. *Extreme *divergence *of *the *extant *forest *African *elephant». C R *Acad *Sci III. 1999 *Jun;322(6):447-54.] (1999) like stor som skilnaden mellom slektene *Loxodonta og *Elephas. Den same forskinga viser dessutan av medlemmar i arta *Mammuthus *primigenius er nærare nærskyldt med artene i slekta *Loxodonta enn tidlegare anteke. Mykje tyder på at *Loxodonta *cyclotis og *Loxodonta *africana har utvikla seg separat i nærare 2,5 millionar år.

Ikkje alle forskarar anerkjenner *afrikansk skogselefant som ein eiga art i augneblunken, men majoriteten ser ut til å vere samde om at han er det. Difor blir ført han opp som det her. Nyleg er det òg reist spurnader om ikkje deler av den *vestafrikanske stammen òg må regnast som ein eiga art, sidan DNA-studium viser at dei truleg har utvikla seg isolert frå dei to nemnde artene i nærare 2 millionar år. Det er likevel for tidleg å trekkje nokre sikre konklusjonar om dette enno, sidan det enno *pågår forsking. Nokre meiner òg at ein bør regne fleire underarter av asiatisk elefant som eigne arter, men dette blir førebels ikkje støtta av forskinga.

Elefanten har aldri vorte skikkeleg *domestisert, sjølv om den asiatiske elefanten kan seiast å har vore delvis *domestisert i omkring 4 000 år. Det veit ein fordi det er funne arkeologi*ske bevis for slik aktivitet under *utgravningene av busetjingane i *Indusdalen i India.

Fil:Elefant *pune.jpg

Den enorme styrken til elefanten har vore utnytta av menneske gjennom *årtusner, sjølv etter at verda vart industrialisert og motoriserte kjøretøy tok over for mange andre arbeidsdyr. Dyra vart tradisjonelt fanga men sitt dei var små og dressert til å følgje *anvisninger frå ein *elefantfører - ein såkalla *mahoot. Det å vere *mahoot inneber eit liv saman med elefanten, der stell og pleie av dyret utgjer minst like mykje som sjølve arbeidet som *elefantfører. Profesjonen har gjerne gått i arv frå far til son gjennom utalde generasjoner. Tidlegare gav det å vere *mahoot betydeleg status til ein person og familien hans, men i dei siste tiåra har behovet for elefantar og *mahooter vorte sterkt redusert, noko som har ført til at mange *mahooter i dag strevar med å få endene til å møtast. Stadig fleire forlèt no yrket av økonomiske årsaker, til fordel for andre yrker som er betre betalt. Nokre flyttar òg inn til dei store byane med elefanten, i voner om å kunne livnære seg på tilfeldige oppdrag og turistar.

I tidlegare tider var elefanten viktig som *transportdyr, ikkje minst i krig. Han vart òg brukt som ridedyr på jakt, først og fremst i konge*lige kretsar, men seinare òg av rikfolk og *eventyrere som ynskte å jakte på eksotiske ville dyr (eksempelvis tiger) i jungelen. I Asia har elefanten òg vorte utnytta som arbeidskraft i mange andre samanhengar, men spesielt av *tømmerindustrien. Elefanten kunne ta seg fram i område der motor*isert ferdsel var umogleg. Styrken til elefanten set han i stand til å både løfte enorme tømmerstokkar og å dra (lunne) store lass med stokkar fram til samlingsplassar, der motoriserte kjøretøy kan frakte tømmeret vidare frå. I dag blir brukt han òg til å transportere turistar, både på *sightseeing i byane og på safari i villmarka.

Opp igjennom historia har elefantar òg vorte nytta i strid. *Krigselefanter forbindast ofte med krigføring i India, der dei for første gongen nemnast i *vediske dikt som skriv seg frå ca 1100 f.Kr Frå India spreidde den militære nytta av elefantar seig vestover, og dei vart brukt av *Perserriket i strida med Alexander den store, blant anna i Slaget ved *Gaugamela. Òg i Nord-Afrika vart det i antikken nytta elefantar i strid. I Egypt og i Karthago freista ein å temme *afrikanske elefantar til bruk i strid, og spesielt Hannibal er kjent for å ha brukt *krigselefanter i felttoget i Italia under andre *punerkrig. Særleg eigna til krig er elefantar ikkje. *Plinius skreiv: «Likevel lèt desse fryktinngytande beista seig skremme av det minste vesle gris*ehyl. Når dei blir såra eller skremt, vender dei alltid om og *forårsaker ikkje anna enn *ødeleggelse for sine eigne.» Av denne grunnen vart fleire elefantar drepe av sine eigne i slaget ved *Meaturus i 217 f.Kr enn av motstandarane: Førarane hadde med seg ein klubbe og eit *huggjern, «og når eit av dyra gjekk amok eller byrja å laupe ned sine eigne folk, plasserte føraren *huggjernet mellom øyra og *sammenføyningen mellom hovud og nakke på elefanten, og slo det inn...og det var *Hasdrubal som først introduserte metoden.» På Sicilia i 252 f.Kr tok *Lucilius *Metellus nokre elefantar som krigsbytte frå Karthago. Dyra vart frakta til Roma og brukt i gladiatorkamper. Til sist vart dei drepe i arenaen «fordi ingen visste kva dei skulle gjere med dei».<*ref>John *Peddie: Hannibals krig (s. 253)*ref>

I mellomalderen vart nytta av *krigselefanter sjeldnare i Europa og i *Middelhavsområdet. Det er likevel fleire kjende døme på *elefantbruk i *middelalderkrigføring, blant anna Karl den stores elefant *Abul-*Abbas som vart brukt i kampen mot danane tidleg på 800-talet. Fredrik II av Det tysk-romerske rike hadde òg ein *krigselefant han *anskaffet under Det sjette korstoget, denne elefanten vart brukt i angrepet på *Cremona i 1214.

Ved sida av den reint militære nytta vart òg elefantar brukt til avrettingar, spesielt i India og i Søraust-Asia. Avretting med elefant var vanleg i Mogulriket, og det var ikkje før britane tok kontrollen over India at denne brutale avrettingsmetoden forsvann. Denne avrettingsmetoden fanst òg i Middelhavsområdet i antikken, og vart i blant brukt av både romarane, *karthagerne og dei *makedonske grekarane.

Fil:*ThrissurPooram-*Kuda.jpg

I Asia har elefanten òg hatt stor *rituell tyding gjennom mange århundrer. Mange regnar dette dyret som heilagt. Såkalla kvite elefantar (elefantar med innslag av ljosare hud på dele av kroppen) har gjerne hatt størst *rituell tyding og verd. Nokre stader kunne bare kongen eige slike dyr, til dømes i Thailand. Pynta til fest er elefanten enno eit viktig kulturelt innslag i store dele av Asia, både på festivalar, i offentlege paradar og i religiøse og *seremonielle *begivenheter. *Mang ein asiat vel elefant framfor limousin når brudeparet skal fraktast til og frå sitt bryllaup, sjølv om nok òg denne trenden viser tilbakegang.

I vesten har ein tradisjonelt sett på elefantar som *sirkusdyr, fordi det gjerne var slik ein først stifta *bekjentskap med dette enorme dyret. Til å byrje med var det helst asiatiske elefantar ein fann på sirkus, men etter kvart dukka det òg opp *afrikanske *savanneelefanter der. Tradisjonen med såkalla *sirkuselefanter har likevel i dei seinare åra vorte stadig meir vanskeleg å forhalde seg til i vestlege industriland, fordi både *dyrevernorganisasjoner og forskarar har stilt spurnader ved velferda til dyra. Mange land har alt innført nye strenge reglar for slik verksemd, og fleire blir venta å gjere det.

I Noreg har fleire *dyrevernorganisasjoner lengje arbeidt for å få slutt på *fremvisningen av elefantar i sirkus, men forslaga har til no (2007) ikkje ført fram til eit forbod. Den engelske *dyrevernorganisasjonen *RSPCA (Royal Society for *the *Prevention *of *Cruelty to *Animals) har relativt nyleg òg gjeve ut ein rapport<*ref>[*http://*www.*rspca.org.*uk/*servlet/*ContentServer?*pagename=*RSPCACampaigns/*Elephants/*FactsAndReports&*articleid=1024473728261 *Elephants - Live hard, die *young (*RSPCA)] om liva til elefantar i europeiske dyrehagar, som blant anna visar fleire negative tendensar hos slike dyr. Liknande undersøkingar blir no gjort andre stader i verda, og det er venta at det kan føre til nye strenge reglar i stadig fleire land, kanskje òg eit forbod mot å bruke elefantar i *sirkussammenheng.

Elefanten spelar ein *vital rolle for økosystemet der dei levra. Dei kultiverer habitatet gjennom å skape gras og krattskog, der det elles berre finst savanne. Omkring 80 % av kva elefantar et tilbakeførast jordsmonnet som dårleg fordøytt, men svært fruktbare ekskrement. Dei spreier frø gjennom ekskrementa, som gjerne blir vidare frakta ned under *bakkenivået av *termitter og *skarabider. Det gjer jordsmonnet meir *næringsrikt og skapar betre vekstforhold for plantene. Dei syt òg for vatn til mange andre arter, gjennom at dei sjølv grev etter vatn med føtene i dei *uttørkede elveleia. Likeeins fangar elefanten sin *fotavtrykk opp vatn som elles ville forsvunne mykje raskare. Elefanten sin *vandringsruter fungerer dessutan som naturlege *branngater og kanalar for regnvatn i *regntiden.

På grunn av sin enorme *størresle har ikkje elefanten nokre naturlege fiendar som voksen, anna enn mennesket. I dag er difor *avskoging og tap av habitat, som følgje av at nytt land blir i bruk teke til menneskelege aktivitetar, den største trusselen til elefanten for framtida. Tidlegare var *krypskyting og regulær jakt eit stort problem for bestanden, spesielt i Afrika. Årsaka var det særs verdifulle *elfenbenet, som var *etterspurt over heile verda.

I 1977 vart det estimert at det fanst omkring 1,3 millionar elefantar i Afrika. Mellom 1979 og 1989 vart bestanden av elefantar i Afrika halvert på grunn av jakt, som følgje av ynskjet til det internasjonale marknaden om tilgjenge på det svært verdifulle *elfenbenet (elefanten sin *støttenner). Den første tida gjekk dette mest utover *savanneelefanten, men etter kvart som den byrja å forsvinne, konsentrerte jegerane seg i stadig større grad òg om skogselefanten. I 1990 var bestanden av *afrikanske elefantar redusert så *faretruende mykje at *CITES vedtok å innføre *handelsrestriksjoner på *elfenben, som då vart forbode å omsetje. Forbodet førde raskt til at bestanden stabiliserte seg.

I 1997 vart det estimert at bestanden av elefantar i Afrika var på ca 600 000 dyr. I juni det året løfta *CITES på forbodet, gjennom å gje Zimbabwe, Botswana og Namibia lov til å selje *opplagret *elfenben til Japan frå 1999. Det førde hurtig med seg ein utstrakt *illegal *handelsvirksomhet mellom desse landa og andre *afrikanske land, som då fekk eit høve til å omsetje sitt eige *elfenben. Ny omsetnad av *elfenben gav òg hurtig næring til ei ny bølgje av *krypskyting i Afrika, sjølv om mange land etter kvart har sett inn store ressursar i eit forsøk på å kunne kontrollere problemet. Eit ledd i prosessen har vore å sage av *støttennene på dei mest attraktive dyra, for slik å unngå at dei blir drepe. *Krypskyttere drep nemleg elefanten, fordi nærare 50 % av det verdifulle *elfenbenet finst på *innsiden av hovudet til dyret.

I Kenya vart det i 2002 likevel rapportert om ein auke i *krypskytingen av elefantar på nærare 20% frå året før, samstundes som det frå Zimbabwe vart meldt at 500 dyr var funne drepe av *krypskyttere i løpet av dei første sju månadene same år. Samstundes vart det i Singapore avdekt eit forsøk på å smugle 6 200 kg med *elfenben frå Sør-Afrika til Japan, korav ca 41 000 såkalla «*hankos» (*navne segl) med japanske namn på. Mellom 1. januar 2000 og 21. mai 2002 vart det beslaglagt meir enn 5 900 kg med ulovleg *elfenben i internasjonal samanheng, korav 2 542 *støttenner og 14 648 var mindre handsama gjenstandar. Det har sidan vorte berekna at desse beslaga åleine utgjorde ca 2 000 elefantar. Òg frå andre *afrikanske land kjem det no meldingar om økt *krypskyting. Angola har eksempelvis ganske nyleg meldt om ein auke på nærare 50%.

I 2002 lempa òg SN på restriksjonane sine med handel av *elfenben. Botswana, Namibia og Sør-Afrika fekk løyve til å selje 60 tonn *elfenben frå elefantar, som anten døydde naturleg eller var drepe av *krypskyttere. Vedtaket om å *innvilge ein *engangstillatelse for sal av *elfenben, som først kunne gjennomførast frå mai 2004 (av *organisatorsike årsaker), vart fatta av SN-konferansen om handel med truga arter (*CITES) i Chile. *CITES-sekretariatet skulle på førehand godkjenne importørane av *elfenben for å forsikre seg om at desse har tilstrekkeleg kontroll med *hjemmemarkedet. Dessutan vart det avgjort at *CITES *Standing *Committee, som møte sitt to til tre gonger i året, kan trekkje tilbake løyvet viss vilkåra for handel ikkje blir oppfylt. Noreg røysta for avtala.<*ref>[*http://epos.stortinget.*no/*SpmDetalj.*aspx?id=25787 «Skriftlege spurnader til skriftleg *besvarelse.» Stortinget. Dokument nr 15 (2002-2003), Spurnader nr 134, datert 26.11.2002]*ref>

• Krypskyting eksisterer òg i Asia, sjølv om problemet er betydeleg mindre. Der blir likevel drepe elefantane i større grad for å verne *avlinger, sjølv om òg dette er ulovleg. Likevel må òg eit større mengd asiatiske elefantar kvart år bøte med livet på grunn av sine verdifulle *støttenner.

På *IUCNs internasjonale *rødliste blir *Elephas *maximus (asiatiske elefanten) oppført som ei truga art (EIN A1cd)<*ref>[*http://*www.*iucnredlist.org/*search/*details.*php/7140/all *Asian *Elephant *Specialist *Group 1996. *Elephas *maximus. In: *IUCN 2006. 2006 *IUCN Rei List *of *Threatened *Species]. Data PR. 7. februar 2007*ref>, ein status han har hatt sidan 1986. *Loxodonta *africana (*afrikansk *savanneelefant) har sidan 2004 stått oppført som sårbar (*VU A2a)<*ref>[*http://*www.*iucnredlist.org/*search/*details.*php/12392/all *African *Elephant *Specialist *Group 2004. *Loxodonta *africana. In: *IUCN 2006. 2006 *IUCN Rei List *of *Threatened *Species]. Data PR. 7. februar 2007*ref>, medan det enno ikkje finst ein *oppføring for *Loxodonta *cyclotis (*afrikansk skogselefant). Årsaka *IUCN gjev for dette, er at ein *oppføring av sistnemnde vil kunne føre til at hybrider mellom dei to *afrikanske artene blir ståande utan internasjonal vern. Det er dessutan i augneblunken knytt stor *usikkerhet til om ein òg må regne større dele av den *vestafrikanske bestanden som ein eiga art (slik ny forsking *antyder), noko som ytterlegare *vanskeliggjør arbeidet med ein eigen *oppføring av skogselefanten på *rødlisten. Slik dei står oppført i dag, blir nemleg verna alle dei *afrikanske elefantane, uansett art og *hybridisering.

• Han 22. september er «minnedagen til elefanten»<*ref>[*http://*www.*himandus.*net/*elephanteria/*eday/*main_e*day.*html First *Annual *Elephant *Appreciation Day. *Officially *announced by *Mission Media in *Chase's *Calendar *of *Events, 1996 *Edition].
• Det finst elefantar naturleg i 37 *afrikanske og 13 asiatiske land.
• Den *afrikanske *savanneelefanten er verda si *størte *landbaserte pattedyr (oksar).
• Dei største elefantane kan vege over 12 tonn (*afrikansk *savanneelefant).
• *Elefantoksene veks heile livet gjennom.
• Elefantar et omkring 4-7% av sin eigen *kroppsvekt dagleg.
• Snabelen til elefanten består av omkring 150 000 ulike musklar og kan vege opp mot 140 kg
• Elefanten sin *støttenner har ein mjuk kjerne og opne røter, noko som er årsaka til at dei veks livet ut, òg etter at dei har vorte kutta. Hos *savanneelefanten, som har dei største *støttennene, vegar *støttennene normalt omkring 49 kg når oksane er omkring 50 år gamle. Vegane til kua normalt ca 7 kg
• Berre ca halvparten av elefanten sin *støttenner kan sjåast. Den andre halvparten *befinner seig i hovudet til elefanten og er årsaka til at *snikskyttere drep elefantane, slik at dei kan få med seg mest mogleg av det svært verdifulle *elfenbenet.
• Elefantane får seks sett med tenner i løpet av livet, og når det siste settet er utslite i 60-70 år alderen døyr dei av svolt.
• Eit *elefanthjerte veg omkring 20–30 kg og slår ca 30 slag i minuttet.
• Ein *elefanthjerne veg normalt 4–6 kg
• Elefantar kan verken hoppe, galoppere eller trave.
• Elefantar er eigenleg *primitive hovdyr.
• Elefantar har *motvirkende tomlar, som primata.
• «*Motty» var ein hybridelefant, mellom ei asiatisk *elefantku og ein *afrikansk *elefantokse, som vart født ved *Chester Zoo i England i 1978, til trass for at ekspertane på den tida trudde det var umogleg å krysse dyr som ikkje berre tilhøyrde to ulike arter, men òg to ulike slekter. *Motty døydde to veker etter fødselen, og *befinner seig no ved *Natural History Museum i London.

• *Elfenben
• *Elefantfører
• Snabel
• *Sirkusdyr

1. ↑ Are High Speed Elephants Running or Walking?