WikiWoordenboek:Taxonomie

Uitgangspunten

De indeling van organismen is in WikiWoordenboek vooral bedoeld om bij een soortnaam van dieren en planten een globale indruk te geven waar die thuishoort als je kijkt naar de verwantschap tussen levende wezens. WikiWoordenboek is een woordenboek, geen biologisch naslagwerk. Daarom is het een uitgangspunt dat de groepen herkenbare Nederlandse namen hebben, niet al te groot (en daardoor onoverzichtelijk) zijn en een redelijk stabiele samenstelling hebben. Door deze lexicografische overwegingen loopt de indeling bewust achter op de modernste biologische inzichten. In de taxonomie en cladistiek spelen andere criteria een hoofdrol. Onderstaande indeling houdt wel rekening met inzichten uit die vakgebieden, maar maakt op tal van punten een andere keuze. Via Wikipedia en Wikispecies kun je indelingen vinden die meer recht doen aan hedendaagse biologische opvattingen.

De meeste soorten hebben geen Nederlandse, maar alleen een wetenschappelijke naam. Doordat we uitgaan van Nederlandse namen zijn sommige zeer soortenrijke groepen voor onderstaande indeling toch niet zo groot. Kleinere groepen die het spraakgebruik (nog) niet zo duidelijk apart ziet, zijn bewust onder algemenere namen gevoegd. Vooral de "wormen" hieronder zijn taxonomisch een allegaartje. Daarentegen zijn groepen die in het spraakgebruik als een combinatie van twee deelgroepen worden gezien, soms weer gesplitst.

Zoals hieronder te zien is, is het invoeren van deze structuur nog een lopend project, waarbij een aantal bestaande labels en categorieën nog verder moet worden uitgesplitst.

Gebruik

De labels (en categorieën) zijn bedoeld voor taxonomische benamingen. Daarnaast bestaan er voor soorten en groepen levende wezens ook benamingen die binnen de taxonomie niet worden gebruikt als huisdier, angorakat, kamerplant of darmbacterie. Het is niet wenselijk om dit soort benamingen van onderstaande labels te voorzien. Specifiekere labels als {{diergeneeskunde}}, {{imkerij}}{{paardrijden}}, {{veeteelt}}, {{fruit}}, {{groente}} of meer algemene labels als {{dierkunde}} en {{plantkunde}} zijn dan geschikter.

Er kunnen goede redenen zijn om binnen een taal ook overzichten te geven van andersoortige indelingen of van kleinere groepen dan hieronder worden onderscheiden. Hiervoor kan een indelingssjabloon worden gemaakt.

Als het niet gaat om een soort of geslacht, is de gangbare vorm binnen de taxonomie het meervoud. Dit wringt een beetje met het lexicografische uitgangspunt waarin het enkelvoud vaak als uitgangspunt voor de beschrijving wordt genomen. De pragmatische oplossing is dat dit label altijd gebruikt kan worden op voor het enkelvoud en daarnaast ook bij het overeenkomstige meervoud als dat eigenlijk de gangbare vorm in de taxonomie is.

Structuur

Onderstaande indeling heeft een hiërarchische opzet, waarin de blauwe links de toe te passen contextlabels (en categorieën) vormen. De zwarte namen met → worden niet als label gebruikt, ze kennen een sluitende onderverdeling in namen die wél gebruikt worden. De rode namen zijn nog toe te voegen contextlabels (en categorieën). De link "(uitsplitsen!)" staat bij bij namen die op dit moment wel een label kennen dat nog uitgesplitst moet worden. De huidige labels "plantkunde" en "dierkunde" blijven na het uitsplitsen gehandhaafd voor vaktermen uit die wetenschappen.

Om de indeling zoveel mogelijk sluitend te maken, zijn ook groepen vermeld waar vermoedelijk op dit moment nog geen Nederlandse soortnamen toe behoren. Deze namen staan tussen gewone haakjes. Dit kunnen contextsjablonen worden zodra er in die groep wel meer dan 1 Nederlandse soortnaam is. De wetenschappelijke naam is toegevoegd om een vergelijking met indelingen op andere sites eenvoudiger te maken, deze namen linken naar Wikispecies.

Bij de planten is de conventie gevolgd om de namen van groepen cursief weer te geven. De groep bloemplanten is erg groot, maar een onderverdeling die spoort met wat nu bekend is over de afstamming van soorten zou leiden tot veel labels die niet of nauwelijks gangbaar Nederlands zijn.

Het eerste item op elke regel is het sjabloon dat wordt gebruikt als begin van de regel waarop een soortnaam wordt omschreven: op de puntjes wordt dan de drieletterige code van de betreffende taal ingevuld. De vette L en C zijn links naar het bijbehorende lemma en de hoofdcategorie, wanneer die al aan de nieuwe opzet zijn aangepast. De wetenschappelijke naam is een link naar het zusterproject Wikispecies.

Indeling

{{virussen|…}} L C Virus
{{bacteriën|…}} L C Bacteria
{{archaea|…}} L C Archaea
eukaryoten Eukaryota →
- {{protisten|…}} L C Protista
- {{schimmels|…}} L C Fungi
- planten Archaeplastida / Plantae → (uitsplitsen!)
  - {{algen}} Charophyta + Chlorophyta + Glaucophyta + Rhodophyta
  - landplanten Embryophyta →
    - {{mossen}} Bryophyta + Marchantiophyta + Anthocerotophyta
    - vaatplanten Tracheophyta →
      - {{wolfsklauwachtigen}} Lycopodiopsida
      - {{varens}} Pteridophyta
      - zaadplanten Spermatophyta →
        naaktzadigen Gymnospermae →
        {{coniferen}} Pinophyta + Ginkgophyta
        
        {{bloemplanten}} Magnoliopsida
- dieren C Animalia →
  - (armpotigen) Brachiopoda
  - {{mosdiertjes|…}} L C Bryozoa
  - {{neteldieren|…}} L C Cnidaria + Ctenophora
  - {{sponzen|…}} L C Porifera
  - {{stekelhuidigen|…}} L C Echinodermata
  - {{wormen|…}} L C Vermes : Nematoda + Acanthocephala + Annelida + Chaetognatha + Hemichordata + Kinorhyncha + Loricifera + Nematomorpha + Nemertea + Onychophora + Orthonectida + Phoronida + Placozoa + Platyhelminthes + Priapula + Rhombozoa + Rotifera + Sipuncula + Tardigrada + Xenacoelomorpha
  - weekdieren C Mollusca →
    - {{buikpotigen|…}} L C Gastropoda
    - {{keverslakken|…}} L C Polyplacophora
    - {{koppotigen|…}} L C Cephalopoda
    - {{schildvoetigen|…}} L C Caudofoveata
    - {{stoottanden|…}} L C Scaphopoda
    - {{tweekleppigen|…}} L C Bivalvia
    - (mutsdragers) Monoplacophora
    - (wormslakken) Solenogastres
  - geleedpotigen Arthropoda →
    - entognatha Entognatha →
      - (beentasters) Protura
      - (springstaarten) Collembola
      - (tweestaarten) Diplura
    - insecten C Insecta →
      - {{bidsprinkhanen|…}} L C Mantodea
      - {{grootvleugeligen|…}} L C Megaloptera
      - {{haften|…}} L C Ephemeroptera
      - {{halfvleugeligen|…}} L C Hemiptera
      - kakkerlakken en termieten Blattaria →
        {{kakkerlakken|…}} L C Blattodea
        
        {{termieten|…}} L C Isoptera
      - (kameelhalsvliegen) Raphidioptera
      - {{kevers|…}} L C Coleoptera
      - {{libellen|…}} L C Odonata
      - {{netvleugeligen|…}} L C Neuroptera
      - {{oorwormen|…}} L C Dermaptera
      - {{rechtvleugeligen|…}} L C Orthoptera
      - (rotsspringers) Archaeognatha
      - (rugvleugeligen) Notoptera
      - {{schietmotten|…}} L C Trichoptera
      - {{schorpioenvliegen|…}} L C Mecoptera
      - {{steenvliegen|…}} L C Plecoptera
      - stofluizen en echte luizen Psocodea →
        (stofluizen) Psocoptera
        
        {{dierluizen|…}} L C Phthiraptera
      - {{tripsen|…}} L C Thysanoptera
      - {{tweevleugeligen|…}} L C Diptera
      - {{vliesvleugeligen|…}} L C Hymenoptera
      - {{vlinders|…}} L C Lepidoptera
      - {{vlooien|…}} L C Siphonaptera
      - {{waaiervleugeligen|…}} L C Strepsiptera
      - {{wandelende takken|…}} L C Phasmida
      - (webspinners) Embioptera
      - {{zilvervisjes|…}} L C Zygentoma
    - {{spinachtigen|…}} L C Arachnida + Merostomata + Pycnogonida
    - {{kreeftachtigen|…}} L C Crustacea
    - {{veelpotigen|…}} L C Myriapoda
  - {{manteldieren|…}} L C Tunicata
  - {{schedellozen|…}} L C Cephalochordata
  - vissen C Pisces →
    - {{kaaklozen|…}} L C Agnatha
    - kaakdieren Gnathostomata →
      - {{kraakbeenvissen|…}} L C Chondrichthyes
      - beenvisachtigen Osteichthyes →
        {{kwastvinnigen|…}} L C Sarcopterygii
        
        {{straalvinnigen|…}} L C Actinopterygii
  - viervoeters Tetrapoda →
    - amfibieën C Amphibia →
      - {{kikkers|…}} L C Anura
      - {{salamanders|…}} L C Urodela
      - {{wormsalamanders|…}} L C Gymnophiona
    - {{reptielen|…}} L C Reptilia
    - vogels C Aves →
      - {{buissnaveligen|…}} L C Procellariiformes
      - {{duifachtigen|…}} L C Columbiformes
      - {{duikers|…}} L C Gaviiformes
      - {{eendvogels|…}} L C Anseriformes
      - {{flamingoachtigen|…}} L C Phoenicopteriformes
      - {{futen|…}} L C Podicipediformes
      - {{gentachtigen|…}} L C Suliformes
      - {{gierzwaluwachtigen|…}} L C Apodiformes
      - {{havikachtigen|…}} L C Accipitriformes
      - {{hoendervogels|…}} L C Galliformes
      - {{koekoeksvogels|…}} L C Cuculiformes
      - {{kraanvogelachtigen|…}} L C Gruiformes
      - {{keerkringvogelachtigen|…}} L C Phaethontimorphae (Eurypygiformes + Phaethontiformes )
      - {{loopvogels|…}} L C Ratitae : Apterygiformes + Casuariiformes + Rheiformes + Struthioniformes
      - {{muisvogels|…}} L C Coliiformes
      - {{nachtzwaluwachtigen|…}} L C Caprimulgiformes + Aegotheliformes + Podargiformes + Steatornithiformes + Nyctibiiformes
      - {{neushoornvogelachtigen|…}} L C Bucerotiformes
      - {{ooievaarachtigen|…}} L C Ciconiiformes
      - {{papegaaiachtigen|…}} L C Psittaciformes
      - {{pinguïns|…}} L C Sphenisciformes
      - {{roeipotigen|…}} L C Pelecaniformes
      - {{scharrelaarvogels|…}} L C Coraciiformes + Leptosomiformes
      - {{seriema-achtigen|…}} L C Cariamiformes
      - {{spechtvogels|…}} L C Piciformes
      - {{steltloperachtigen|…}} L C Charadriiformes
      - {{steltrallen|…}} L C Mesitornithiformes
      - {{stuithoenders|…}} L C Tinamiformes
      - {{toerako's|…}} L C Musophagiformes
      - {{trapachtigen|…}} L C Otidiformes
      - {{trogons|…}} L C Trogoniformes
      - {{uilen|…}} L C Strigiformes
      - {{valkachtigen|…}} L C Falconiformes
      - {{zandhoenderachtigen|…}} L C Pteroclidiformes
      - {{zangvogels|…}} L C Passeriformes
      - {{zigeunerhoenders|…}} L C Opisthocomiformes
    - zoogdieren C Mammalia →
      - {{buideldieren|…}} L C Marsupialia
      - {{buistandigen|…}} L C Tubulidentata
      - {{cloacadieren|…}} L C Monotremata
      - {{evenhoevigen|…}} L C Artiodactyla
        {{walvisachtigen|…}} L C Cetacea
      - {{gordeldierachtigen|…}} L C Cingulata
      - {{haasachtigen|…}} L C Lagomorpha
      - {{huidvliegers|…}} L C Dermoptera
      - {{insecteneters|…}} L C Eulipotyphla
      - {{klipdassen|…}} L C Hyracoidea
      - {{knaagdieren|…}} L C Rodentia
      - luiaards en miereneters Pilosa →
        {{luiaards|…}} L C Folivora
        
        {{miereneters|…}} L C Vermilingua
      - {{onevenhoevigen|…}} L C Perissodactyla
      - {{primaten|…}} L C Primates
      - {{roofdieren|…}} L C Carnivora
      - {{schubdierachtigen|…}} L C Pholidota
      - {{slurfdieren|…}} L C Proboscidea
      - {{springspitsmuizen|…}} L C Macroscelidea
      - tenreks en goudmollen Afrosoricida →
        {{tenreks|…}} L C Tenrecidae
        
        {{goudmollen|…}} L C Chrysochloridae
        
        {{otterspitsmuizen|…}} L C Potamogalidae
      - {{toepaja's|…}} L C Scandentia
      - {{vleermuizen|…}} L C Chiroptera
      - {{zeekoeien|…}} L C Sirenia

Toelichting op onderdelen

De protisten zijn een verzamelgroep voor eencelligen die geen plant, dier of schimmel zijn. In de taxonomie bestaat tegenwoordig een veel fijnmaziger indeling met een structuur en benamingen die (nog) niet aansluiten bij het algemene taalgebruik. Sommige eencelligen die vroeger werden beschouwd als algen blijken geen planten te zijn; daardoor kan het voorkomen dat organismen met "alg" in de naam toch het label protist krijgen.

De aanduiding wormen is een ouderwetse verzamelcategorie voor verschillende groepen dieren die meer is gebaseerd op hun verschijningsvorm dan hun afstamming. Deze term is toch gebruikt omdat er voor veel van de benamingen in een preciezere indeling (nog) geen Nederlandse namen zijn.

De orde "stofluizen en echte luizen" Psocodea heeft nog geen eenvoudige Nederlandse naam. De soorten met een naam in het Nederlands vallen alle in de infraorde dierluizen Phthiraptera . De stofluizen Psocoptera wordt bij de categorie-indeling gebruikt als verzamelnaam voor alle Psocodea buiten de Phthiraptera en omvat in feite ook de soorten waar alle dierluizen van afstammen.

Strikt kijkend naar afstamming zouden hierboven viervoeters en alles wat daaronder staat onder de kwastvinnigen vallen.

De benaming keerkringvogelachtigen is een vertaling van de wetenschappelijke benaming Phaethontimorphae , die buiten Wikipedia en WikiWoordenboek nog vrijwel niet gebruikt wordt.

Onder de zoogdieren is er bij "luiaards, miereneters en gordeldieren" Xenarthra en "tenreks en goudmollen" Afrosoricida , ondanks hun biologische verwantschap toch een onderverdeling aangehouden omdat de deelbenamingen in het algemene taalgebruik gangbaarder en herkenbaarder categorieën opleveren. Onder de evenhoevigen" Artiodactyla is om dezelfde reden toch nog de subgroep walvissen Cetacea onderscheiden.