Europa

Vaak wordt het Oude Griekenland aangewezen als beginpunt van de moderne Europese geschiedenis — Griekenland wordt dan ook de bakermat van Europa genoemd. Hoewel dit eigenlijk onterecht is, is dit niet verwonderlijk, omdat het culturele erfgoed van de Oude Grieken tot op de dag van vandaag tot de verbeelding spreekt. Tot 1000 v.Chr. werd Griekenland geregeerd door vele verschillende leiders van diverse afkomst. Het gebied groeide uit tot een mengsel van onafhankelijke stadstaten, waarvan velen kolonies in het Middellandse Zeegebied vestigden. De klassieke Griekse cultuur, die rond Athene wordt gecentreerd, bereikte haar hoogtepunt in de vijfde eeuw v.Chr., alvorens door Philippus II van Macedonië in 338 v.Chr. te worden veroverd.

Onder Philippus had Macedonië diplomatiek en militair gezien de leiding gekregen over Griekenland (definitief na de Slag bij Chaeronea). Toen de dood van Philippus de Grieken ter ore kwam, meenden zij dat onder diens onervaren zoon de Macedonische hegemonie snel zou eindigen, maar na een onverwachte inval van Alexander de Grote (Pella, 26 juli 356 v.Chr. — Babylon, 10 of 13 juni 323 v.Chr.), moesten zij zich toch weer onderwerpen. Hierbij richtte hij in Thebe een bloedbad aan. Daarvoor nog trok hij ten strijde tegen de opstandige gebieden Thracië en Illyrië, in het noorden van Macedonië. Alexander de Grote verenigde de elkaar bevechtende Griekse poleis en veroverde onder meer Perzië en Egypte.

De geschreven geschiedenis van het Romeinse Rijk begint wanneer de Grieken enkele steden stichten in het zuiden van het land. In het noorden heersten de Etrusken en in het zuiden de Grieken, en precies tussen die twee gebieden lag de omstreden provincie Latium, waar de Romeinen woonden. Rome werd de belangrijkste stad van dit gebied en trok steeds meer macht naar zich toe. Nadat de Romeinen eerst de omliggende steden hadden veroverd, versloegen ze de in de 4e eeuw v.Chr. de Etrusken en in de 3e eeuw v.Chr. de Grieken in het zuiden. Zo verkregen zij uiteindelijk het gehele Italiaanse schiereiland en begonnen hun vele expansie-oorlogen.

Het Romeinse Rijk kwam op zijn hoogtepunt onder keizer Trajanus. In de derde en tweede eeuw v.Chr. werden de Punische oorlogen tegen de stad Carthago uitgevochten. Hierbij trok de beroemde Carthaagse generaal Hannibal met zijn leger via Spanje over de Alpen en vocht in geheel Italië voordat hij verjaagd werd. Nadat Carthago in 146 v.Chr. definitief was verslagen, waren de Romeinen de grootste macht in het Middellandse Zeegebied. Veel oorspronkelijk Carthaagse en Griekse kolonies in Afrika, Frankrijk en Spanje behoorden nu tot het Romeinse Rijk. Rond 200 v.Chr. kwam ook Griekenland zelf onder Romeinse heerschappij en daarbij de Griekse kolonies in het oosten, zoals die in Klein-Azië, Syrië, Palestina en Egypte.

Julius Caesar veroverde tussen 60 en 50 v.Chr. heel Gallië, waarna keizer Claudius 100 jaar later Britannia aan het rijk toevoegde. Trajanus was de laatste grote veroveraar. Hij veroverde aan het begin van de tweede eeuw Dacië en grote delen van het Parthische rijk al moest dat gebied al snel weer opgegeven worden. Onder Trajanus bereikte het Romeinse Rijk zijn grootste omvang. Het grondgebied liep nu van Noord-Engeland tot Egypte. Zijn opvolgers consolideerden de grenzen. Alle pogingen om de Germanen te verslaan en hun grondgebied te bezetten mislukten. Een lange periode van relatieve vrede volgde. De Romeinen verspreidden het Latijn en de Romeinse cultuur door de veroverde gebieden. Germaanse stammen werden aan de grenzen toegelaten en mochten in bijvoorbeeld België wonen als ze zich aan de Romeinse regels hielden.

Na enkele eeuwen trad er langzaam maar zeker verval op. Het Romeinse Rijk was het eerste in zijn soort dat een dergelijk enorme oppervlakte had. De komst van het christendom betekende een grote omwenteling voor het Rijk. Aanvankelijk werden de christenen zwaar vervolgd, omdat deze geen goddelijke eer aan de keizers en de Romeinse goden wilden bewijzen. In 313 werd het christendom door Constantijn erkend en in 392 werd het zelfs door Theodosius I tot staatsgodsdienst verheven. Toen braken er voor niet-christenen zware tijden aan. Ook de houding van burgers tegenover het leger maakte een verandering door—christenen vonden het niet wenselijk om in het leger of voor de staat te werken. Het Rijk ging daarom hoe langer hoe meer vertrouwen op vreemdelingen (Germanen) in belangrijke posities in het leger. Dit leidde tot grote politieke complicaties, die in 476 tot de ondergang van het westelijk deel leidde met de val van de laatste hoofdstad Ravenna. Het oostelijk deel, dat we nu het Byzantijnse Rijk noemen, kwam ook dicht bij de ondergang, maar beleefde daarna nog verscheidene bloeiperioden. In de vroege middeleeuwen was het steeds een van de belangrijkste spelers op het Europese politieke toneel. Nadat Constantinopel in 1204 geplunderd was door de kruisvaarders, trad ook het verval van dit rijk in. De laatste resten van het Byzantijnse Rijk gingen in 1453 (Constantinopel) en 1461 (Griekenland) ten onder.

De aanwezigheid van de Romeinen in dit grote gebied is niet alleen zichtbaar door een groot aantal monumenten en ruïnes, zoals de Porta Nigra in Trier en de muur van Hadrianus in het Verenigd Koninkrijk, maar ook door beïnvloeding van de talen. Zo zijn Romaanse talen als het Frans, Italiaans en Spaans ontstaan uit de taal die de daar gelegerde Romeinse soldaten en kolonisten spraken. De noordelijke grens van het Romeinse Rijk kun je tot de dag van vandaag volgen, omdat dit nog steeds de taalgrens is tussen de Romaanse talen, die afgeleid zijn van het Latijn, en de Germaanse talen die buiten het rijk gesproken werden. Nog tot voor kort werd het Latijn en het Grieks als internationale taal door de elite gebruikt, waardoor in de wetenschap nog steeds veel vaktermen ontleend zijn aan deze talen. De klassieke oudheid kan dan ook al met al gezien worden als het fundament van de huidige westerse beschaving.

De periode na de ineenstorting van het Romeinse Rijk (circa 330 tot 950) wordt in de huidige Europese geschiedschrijving de vroege middeleeuwen genoemd — soms wordt ook de term donkere middeleeuwen gebruikt voor deze periode, omdat er grote volksverhuizingen plaatsvonden met plunderingen en een sterke afname van de levensstandaard en het bevolkingsaantal. Er is over de toestanden van deze chaotische periode weinig schriftelijke informatie overgeleverd. In eerste instantie nam in de vroege middeleeuwen de geletterdheid af. Aan deze tendens kwam een einde toen het Karolingische rijk ontstond, waarin Karel de Grote scholen oprichtte. Het gebruik van geld valt ook grotendeels weg ten voordele van transacties in natura. Geld wordt wel nog als maatstaf gebruikt.

Het rechtssysteem verwaterde in deze tijd, elke stam had zijn eigen gewoonterecht dat zoveel mogelijk gevolgd werd. De Frankische vorsten reisden met van palts tot palts om de uitvoering van hun wetten te controleren en recht te spreken. Na Karel de Grote veranderde het systeem van Frankische graven in een feodaal systeem. De kerstening van Europa begon, om tegen het einde van de middeleeuwen haar hoogtepunt te bereiken. Verschillende stammen bekeerden zich tot het christendom.

De hoge middeleeuwen (van circa 950 tot 1270) vormen een belangrijke periode in de geschiedenis van West-Europa. In de wetenschap kwam in deze tijd de scholastiek op. In deze periode bereikte het pausdom tevens het hoogtepunt van zijn macht. Er was een lang gevecht gaande om wie er het hoogste gezag in Europa moest krijgen: de kerk of de Duitse keizer. Dit noemt men de Investituurstrijd. In Duitsland regeerde het Saksische huis met onder anderen Hendrik I, Otto I, en Otto III, later het Frankische huis met onder anderen Hendrik III en Hendrik IV. In Frankrijk was Hugo Capet de stamvader van de Capetingen en alle andere Franse koningen na hem. Engeland werd in 1066 veroverd door Willem de Veroveraar, hertog van Normandië.

Na het jaar 1000 kwam er meer stabiliteit in het middeleeuwse Europa. Aan de invallen van de Vikingen, die lange tijd West-Europa hadden geteisterd, kwam een einde. In Spanje werd de Reconquista ingezet, het terugdringen van de Moren uit Spanje. Door de verbeterende landbouwmethoden begon de bevolking gestaag toe te nemen. Talrijke nieuwe dorpen en steden werden gesticht. De bestaande, meestal door de Romeinen gestichte steden begonnen ook weer te groeien. Eveneens kwam de langeafstandshandel opnieuw op gang. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de reis van Marco Polo naar China. Vooral Noord-Italië, met de Repubbliche Marinare, en het graafschap Vlaanderen, met Brugge als knooppunt van de handel tussen Noord- en Zuid-Europa, groeiden in korte tijd uit tot rijke gebieden. Vanaf 1080 ontstonden de eerste universiteiten en werd vooruitgang gemaakt in kunst en architectuur. In deze periode werden de grote romaanse en later gotische kathedralen gebouwd. Door de toenemende welvaart konden welvarende en machtige steden stadsrechten afdwingen.

De late middeleeuwen (van circa 1270 tot 1500) waren een periode van crisis in Europa. De pest (1347-1352) ofwel zwarte dood zorgde in die tijd voor tientallen miljoenen slachtoffers. Niemand wist wat te doen tegen dit virus, de wetenschappelijke kennis was ontoereikend (als men in die tijd al van wetenschappelijk kennis kon spreken). De verspreiding van het virus ging razendsnel, en heel Europa kwam in de ban van de zwarte dood. Arm en rijk werden getroffen. Er was al transport van mensen door Europa heen. Sommigen ontdekten toevallig methoden om het virus in te duiken: isolatie en er is ook sprake van soortelijke vaccins. Hele gezinnen werden getroffen. Veel huizen, grond, voorzieningen, boerderijen, akkers, ambachtelijke werkplaatsen, nalatenschappen bleven onbeheerd en leeg achter.

In 1492 vindt de ontdekking van Amerika plaats door Columbus — al was dit continent eigenlijk al in het jaar 1000 ontdekt door de IJslandse Viking Leif Eriksson. Daarnaast werden steeds meer gebieden in Azië ontdekt. Spanje, Portugal, Frankrijk, Nederland en het Engeland werden zeer bedreven in het koloniseren van de nieuw ontdekte gebieden. Het is in die periode dat Europa de wereldzeeën en oceanen bevaart. De renaissance geldt als een overgangsperiode van de middeleeuwen naar de moderne tijd.

In 1870-1871 vindt de Frans-Duitse Oorlog plaats tussen Frankrijk en een aantal Duitse staten onder leiding van Pruisen. De oorlog zou leiden tot een overwinning van Pruisen en zijn bondgenoten en resulteerde in de oprichting van het Duitse Keizerrijk, waarin de Duitse staten verenigd werden. Met deze oorlog werd de basis gelegd van decennia van spanningen tussen Duitsland en Frankrijk. Deze slechte relaties tussen de Europese landen zouden zich ontwikkelen tot de Eerste Wereldoorlog, toen de Oostenrijkse kroonprins Frans Ferdinand op 28 juni 1914 werd doodgeschoten door een Servische nationalist in Sarajevo. De manier van oorlogsvoering was op veel vlakken nog dezelfde als tijdens de Pruisische oorlogen—de Eerste Wereldoorlog is het meest bekend geworden door de eindeloze loopgravenoorlog in het noorden van Frankrijk en westen van Vlaanderen.

De geallieerden, waar Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Rusland toe behoorden, wonnen de oorlog van Duitsland en Oostenrijk-Hongarije. Duitsland werd omgevormd tot de democratische Weimarrepubliek, moest grondgebied inleveren en werd door het Verdrag van Versailles verplicht tot het betalen van zware herstelbetalingen. De bepalingen uit het verdrag werden door de Duitsers als vernederend ervaren. De herstelbetalingen leidden in 1923 tot hyperinflatie in de Weimarrepubliek—toch zou de daaropvolgende periode bekend komen te staan als de roaring twenties, waarin vrouwen zich ontdeden van het korset, de haren kortgeknipt werden en de rokjes reikten tot aan de knieën. Aan deze periode kwam in 1929 een einde met de beurskrach van New York, die wereldwijde catastrofale gevolgen had en de Grote Depressie inluidde. Met name Duitsland werd hard geraakt — in de toch al instabiele Weimarrepubliek kwam in 1933 Adolf Hitler aan de macht van de nationaal-socialistische partij. Dit leidde in 1939 tot het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog.

Europese vlag Een vaak gemaakte vergissing is dat men ervan uitgaat dat het aantal sterren op de Europese vlag staat voor het aantal lidstaten van de Europese Unie. Het aantal sterren staat daar echter geheel los van. De Europese vlag is in 1955 gekozen door de Raad van Europa als symbool voor het gehele continent. Er is gekozen voor twaalf sterren, omdat dit cijfer traditioneel symbool staat voor perfectie, volledigheid en eenheid. Zo vind je het cijfer onder meer in het aantal maanden in een jaar en het aantal uren op een klok. Pas in 1985 werd de vlag door de Europese regeringsleiders benoemd tot officieel embleem van de Europese Gemeenschap, de voorloper van de huidige Europese Unie.

Hoewel de Tweede Wereldoorlog enorme gevolgen had voor Europa, maakte het continent na de oorlog een snelle economische groei door, deels door het Marshallplan. Met de Verenigde Naties, het IMF en de Europese Gemeenschap kwam er een politieke structuur op die tot vandaag de dag actief is. Pas sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog is er sprake van relatieve stabiliteit in Europa.

Dit gold echter alleen voor de westelijke helft van het continent. Sinds het einde van de oorlog was Europa verdeeld in twee militaire blocs. De West-Europese landen werden democratische markteconomieën onder de vlag van de Verenigde Staten en de NAVO, terwijl de Oost-Europese landen communistische éénpartijstaten werden onder de vlag van de Sovjet-Unie en het Warschaupact. Deze scheiding van Europa tussen oost en west wordt het IJzeren Gordijn genoemd, en de stad Berlijn kwam symbool te staan voor deze scheiding door de bouw van de Berlijnse muur in 1961. In 1962 dreigde deze Koude Oorlog met de Cubacrisis uit te lopen tot een wereldwijde atoomoorlog.

In 1968 werd de Brezjnevdoctrine aangenomen, dat inhield dat de Sovjet-Unie het landen niet zou toestaan uit het Warschaupact te treden. Al in 1956 had de Sovjet-Unie ingegrepen tijdens de Hongaarse Opstand, en in 1968 zou het opnieuw ingrijpen om de Praagse Lente in Tsjechoslowakije de kop in te drukken. In de jaren tachtig volgden de protesten van de Poolse vakbondsbeweging Solidariteit. Pas toen de Brezjnevdoctrine in 1988 werd afgeschaft door Sovjetleider Mikhail Gorbatsjov, kwamen er talloze revoluties op gang met in 1989 de val van de Berlijnse muur en het einde van het Warschaupact. Oost- en West-Duitsland zouden zich in 1990 officieel herenigen. In 1991 viel zelfs de Sovjet-Unie uit elkaar in afzonderlijke republieken.

Niet alleen in het oosten van Europa ontstonden nieuwe landen, maar ook in Joegoslavië verklaarden deelrepublieken zich zelfstandig. Slovenië riep op 25 juni 1991 de onafhankelijkheid uit, en Kroatië volgde een dag later. Dit zeer tegen de zin van de machthebbers in Belgrado. Uiteindelijk zou ook Bosnië en Herzegovina zich onafhankelijk verklaren, een gebied waarin zowel moslims, etnische Kroaten en etnische Serviërs wonen. Hierdoor ontstonden de oorlogen in Joegoslavië, waarin onder andere de val van Srebrenica plaatsvond, toen de ergste daad van genocide in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog. Het einde van de oorlog werd vastgelegd in de Daytonakkoorden, maar nog steeds zijn er spanningen in deze regio aanwezig.

Na de Tweede Wereldoorlog hebben een aantal landen in Europa beslist dat een intensievere samenwerking nodig was om toekomstige oorlogen te kunnen voorkomen. Op initiatief van Robert Schuman en Paul-Henri Spaak werd in 1956 de Europese Gemeenschap geïntroduceerd met "de zes": België, Duitsland, Frankrijk, Italië, Luxemburg, en Nederland zouden voortaan enkele economische bevoegdheden overdragen aan een supranationale organisatie. De Europese Gemeenschap werd in 1992 opgevolgd door de Europese Unie (EU). De EU is een supranationale en intergouvernementele unie van landen, die momenteel bestaat uit 27 lidstaten. Een aantal belangrijke onderdelen van deze Europese integratie voor reizigers:

• Door middel van de Verdragen van Schengen is er sprake van vrij verkeer van personen binnen de Europese Unie
• De euro is het wettelijke betaalmiddel van 17 van de 27 lidstaten van de Europese Unie

Met een InterRail pass reis je gedurende 16 of 22 dagen of een hele maand vrij rond in een selectie uit 28 Europese landen, plus Turkije. Deze landen worden onderverdeeld in 8 zones, die je onderling kan combineren. De prijs van je InterRail pass hangt af van het aantal zones dat je kiest, maar ook van je leeftijd (jonger of ouder dan 26).

Je hebt de keuze tussen:

Meer informatie op nmbs; NB: als je met hogesnelheidstreinen wil reizen of met nachttreinen moet je een toeslag betalen. Voor meer informatie vanuit Nederland zie de homepage van NS Hispeed.

Voor reizigers geïnteresseerd in Zuidoost-Europa is de Balkan Flexpipass eventueel een uitkomst: Onbeperkt treinreizen voor 5, 10 of 15 dagen in een maand door Bulgarije, Griekenland, Noord-Macedonië, Montenegro, Servië, Roemenië en Turkije. Je kan de Flexipass op stations in die landen kopen; of veel duurder, op het web.

Valkuil is dat veel treinen in de regio al goedkoop zijn en dat de Balkan Flexpiass alleen rendabel is als je langere treinreizen maakt.