Vrijmetselarij in Nederland

De eerste vrijmetselaarsloge in Nederland dateert van 1734 en is gesticht door Vincent la Chapelle. De loge noemde zich Loge du Grand-Maître des Provinces Unies et du Ressort de la Généralité. Na een wijziging van naam in 1749 naar L’Union en een fusie met loge La Royale ontstond loge L'Union Royale. Dit is de oudste nog operationele vrijmetselaarsloge in Nederland en bevindt zich nog steeds in Den Haag.

Op 26 december 1756 sloten een tiental loges zich aan bij de Grote Loge der Zeven Verenigde Nederlanden de voorloper van de hedendaagse Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden.

Nederland heeft ook actieve vrijmetselaarsorden die toegankelijk zijn voor mannen en vrouwen. De grootste is de vrijmetselaarsorde ' Le Droit Humain'. Deze internationale gemengde orde heeft haar hoofdzetel in Parijs. De eerste gemengde loge van deze Orde in Nederland dateert van 1904. Naast deze Orde kent Nederland nog enkele andere gemengde ordes, zoals het Nederlandsch Verbond van Vrijmetselaren, opgericht op 18 mei 1919 als afsplitsing van de Nederlandse Federatie Le Droit Humain, en de Nederlandse Grootloge der Gemengde Vrijmetselarij, ook een afspliting van Le Droit Humain, opgericht op 11 mei 1960.

In 1921 ontstond parallel aan de Orde van Vrijmetselaren de Vereniging van Vrouwen van Vrijmetselaren. Men noemt ze ook wel de vijf V’s. Deze vereniging staat open voor vrouwen van vrijmetselaren die lid zijn van de Orde van Vrijmetselaren, maar is zeer beperkt van omvang.

Sinds 2016 zijn in Nederland twee loges voor vrouwen actief: eentje in Gouda (Loge de Waterspiegel) en eentje in 's-Hertogenbosch (Loge Danu). In 2022 is er in Assen nog een derde vrouwen loge bij gekomen met de naam Alchemilla, vertaald 'vrouwenmantel'. Verder kent Nederland ook nog een aanverwante orde voor vrouwen onder de naam Orde van Weefsters Vita Feminea Textura opgericht in 1947. Het is een geheel zelfstandige orde, die werkt in de geest van de vrijmetselarij, maar een andere symboliek hanteert. Zij weven in plaats van metselen. Hun ritualen zijn wel geïnspireerd op die van de vrijmetselarij. Zij kennen ook drie graden zoals de mannen- en gemengde loges. De namen die zij toekennen aan hun graden zijn spinster, weefster en ontwerpster. Zij gebruiken het begrip Grote Ontwerper des Heelals, vergelijkbaar met de Opperbouwmeester des Heelals

In 2001 had Nederland ongeveer 8200 vrijmetselaren.^[1]. Tot 2006 liep het ledental gestaag terug tot rond de 7000 voor alle ordes tezamen. Sindsdien stabiliseert het ledental zich. In grote steden zoals Den Haag en Amsterdam daalt het aantal nog steeds, maar daarbuiten is sprake van een lichte groei.

Momenteel bestaan er binnen de vrijmetselarij op Nederlandse bodem minstens dertien obediënties (ordes) van vrijmetselaarsloges die drie basisgraden verlenen:

• de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden (G.O.N.) is een orde uitsluitend voor mannen die 163 loges telt in Nederland, de Nederlandse Antillen, Aruba, Suriname, Zimbabwe, Zuid-Afrika en Thailand, met ongeveer 6500 leden. Ze werd opgericht in 1756 en wordt erkend door de United Grand Lodge of England (U.G.L.E.).
• De internationale gemengde koepel van vrijmetselaarsloges Le Droit Humain (D.H.) is een koepel van loges die werd opgericht in Frankrijk in 1893 onder de naam Ordre Maçonnique Mixte International Le Droit Humain (O.M.M.I.L.D.H.). Ze heeft in 2009 maximaal 500 leden verdeeld over ca 20 loges. Deze obediëntie is actief in Nederland sedert 1904. Deze obediëntie is aangesloten bij de vrijzinnige vrijmetselaarskoepel C.L.I.P.S.A.S.
• het Nederlandsch Verbond van Vrijmetselaren (N.V.V.V.) is een gemengde orde die twee loges omvat. Ze werd opgericht in 1918 als afsplitsing van Le Droit Humain.
• de Nederlandse Grootloge der Gemengde Vrijmetselarij (N.G.G.V.) omvat zeven loges. Ze werd opgericht in 1960 en is aangesloten bij de vrijzinnige vrijmetselaarskoepel European Masonic Alliance (E.M.A.) .
• twee onafhankelijke vrijmetselaarsloges voor vrouwen.
• de Orde van Weefsters Vita Feminea Textura (O.W.V.F.T.) is een orde, uitsluitend voor vrouwen en omvat 13 loges en verscheidene werkgroepen in andere plaatsen. Ze werd opgericht in 1947.
• de Orde van Vrije Weefsters Vinculum Verum (O.V.W.V.V.) is een orde uitsluitend voor vrouwen en omvat twee loges, in Dordrecht en Almelo. Ze werd opgericht in 2001 als afscheuring van de Orde van Weefsters Vita Feminea Textura.
• Het Grootoosten van België (G.O.B.) is een orde van loges uitsluitend toegankelijk voor mannen. Ze werd opgericht in 1833 in België en heeft in Nederland één slapende loge onder erkenning: De Watergeuzen Den Haag. Deze orde is aangesloten bij de vrijzinnige vrijmetselaarskoepel C.L.I.P.S.A.S. en S.I.M.P.A..
• Het Grootoosten van Luxemburg (G.O.L.) is een gemengde orde voor mannen en vrouwen en heeft een kleine 1000 leden in 10 werkplaatsen, waarvan in Nederland sedert 2005 een loge in Leeuwarden. Ze werd voor het eerst opgericht in 1959. De orde is aangesloten bij de vrijzinnige vrijmetselaarskoepel C.L.I.P.S.A.S.
• De Grande Loge Nationale Française (G.L.N.F.) is een Franse orde, die verschillende loges in Maastricht heeft. Dat zijn de loges nummer 60 - 69 John J. Kestly - George Washington, loge nummer 52 Benjamin Franklin, loge nummer 59 Arthur T. Weed, loge nummer 70 Liberty en loge nummer 77 Pyrenees.
• De Order of Ancient Freemasonry for Men and Women is een gemengde vrijmetselaarsorde met één loge in Nederland, Lodge The Rising Star Utrecht.
• De Prince Hall Grand Lodge of Maryland is een reguliere koepel van vrijmetselaarsloges die enkel toegankelijk is voor mannen van Afro-Amerikaanse oorsprong. Deze loge nummer 127 Mano Santos bevindt zich te Brunssum.
• De Prince Hall grand Lodge of Massachusetts was oorspronkelijk enkel toegankelijk voor mannen van Afro-Amerikaanse oorsprong, maar staat nu open voor iedere man. De Nederlandse loge van deze orde nummer 26 Blazing Star Lodge bevindt zich te Amersfoort.
• De King Solomon Grand Lodge in Newark (NJ) is een vrijmetselaarsorganisatie met haar zetel in de Verenigde Staten. In Nederland kent zij één loge, nummer 15 Excelsior te Den Haag.

Er bestaan binnen de Nederlandse vrijmetselarij minstens vijftien 'andere obediënties' ook wel 'vervolgpaden' genoemd, die slechts open staan voor Meester-vrijmetselaren. Men kent daarbinnen ook graden/inwijdingen, waarin aspecten van de drie vrijmetselaars-basisgraden verder worden uitgewerkt.

• Opperraad van de Aloude en Aangenomen Schotse Ritus voor het Koninkrijk der Nederlanden
• Orde van Vrijmetselaren onder het Hoofdkapittel der Hoge Graden in Nederland
• Afdeling van de Meestergraad
• Orde van Vrijmetselaren van het Heilig Koninklijk Gewelf onder het Groot-Kapittel der Nederlanden
• The Royal Order of Scotland Provinciale Groot-Loge voor Nederland
• District Grootloge van Merkmeesters in Nederland
• Order of Royal and Select Masters Council 163 The Netherlands
• United Religious, Military, and Masonic Orders of the Temple, and of St. John of Jerusalem, Palestine, Rhodes, and Malta, of England, and the Provinces overseas
• Holy Royal Arch Knight Templar Priests
• Nederlandse federatie Le Droit Humain
• Oude en Primitieve Ritus Memphis-Misraïm
• Nederlandse Opperraad van de 33e en Laatste Graad van de Aloude en Aangenomen Schotse Ritus der Gemengde Vrijmetselarij
• Masonic and Military Order of the Red Cross of Constantine
• Societas Rosicruciana in Anglia
• Order of the Secret Monitor

• P.J. VAN LOO, Geschiedenis van de Orde der Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden, Den Haag, 1967.
• Michel DIERICKX, De vrijmetselarij, de grote onbekende, een poging tot inzicht en waardering, Antwerpen/Utrecht, 1967.
• B. CROISET VAN UCHELEN, e.a., De beoefening der Koninklijke Kunst in Nederland. Een cultuurgeschiedkundige platenatlas der vrijmetselarij in Nederland, Den Haag, 1971.
• W. BIRZA, "Gelukkig hij, die dit weet". De Haagse Vrijmetselaarsloge ‘L’Union Royale’, 1734-1984, 1984.
• André HANOU, Onder de Acacia. Studies over de Nederlandse vrijmetselarij en vrijmetselaarsloges voor 1830, 1997.

• Grootoosten der Nederlanden
• Vrijmetselarij in Nederlands-Indië
• Vrijmetselarij in Suriname