Velafrons

Velafrons coahuilensis is een plantenetende ornithischische dinosauriër behorend tot de groep van de Euornithopoda en meer bepaald de Hadrosauridae die tijdens het Late Krijt leefde in het gebied van het huidige Mexico.

In 1986 begon het Royal Ontario Museum met opgravingen bij Presa de San Antonio, gericht op beenderbedden van Hadrosauridae. Daarbij ontdekte men dat bij Rincon Colorado botten van die dieren te vinden waren. In 1992 begon de Dinamation International Society, een liefdadigheidsorganisatie gefinancierd door een producent van dinosauriërrobotten, in dat gebied opgravingen te verrichten. Martha Carolina Aguillón vond daarbij nog dat jaar een skelet van een hadrosauride. Tot 2001 werd gedurende verschillende veldseizoenen het skelet verder opgegraven door een team geleid door James Kirkland. Daarbij werden geen schedelresten aangetroffen. Door tijdgebrek gedwongen werd het werk enkele seizoenen onderbroken. Het fossiel stak diep in een rotswand van vier meter hoog die eerst helemaal met drilboren verwijderd moest worden. In 2002 werd het werk hervat door een gezamenlijke expeditie door het Utah Museum of Natural History, het Royal Tyrrell Museum of Paleontology en het Museo del Desierto onder leiding van Scott Sampson. Daarbij lukte het in 2003 uiteindelijk ook de schedel te bergen alsmede enkele halswervels. De schedel werd geprepareerd door Jerry Golden, in het Utah Museum of Natural History.

De typesoort Velafrons coahuilensis werd in 2007 benoemd en beschreven door Terry Gates, Scott Donald Sampson, Carlos René Delgado De Jesús, Lindsay E. Zanno, David Eberth, René Hernandez-Rivera, Martha Carolina Aguillón Martínez en James Ian Kirkland. De geslachtsnaam betekent "voorhoofd met zeil", van uit het Spaans vela en het Latijn frons, een verwijzing naar de uitstekende waaiervormige kam die het dier aldaar bezit. De soortaanduiding verwijst naar de herkomst uit de staat Coahuila.

Het fossiel, holotype CPC-59, is gevonden in een laag grijs kalkhoudend moddergesteente van Cerro del Pueblo-formatie, die dateert uit het late Campanien, 73,5 miljoen jaar oud. Het bestaat uit een gedeeltelijk skelet met schedel en onderkaken. Het omvat beide praemaxillae, beide bovenkaaksbeenderen, het hele schedeldak inclusief hersenpan, het rechterneusbeen, het rechterjukbeen, het rechterquadratum en het rechterdentarium. Wat de precieze omvang was van de gevonden postcrania werd in 2007 niet aangegeven. Een museumopstelling van de gevonden botten toont het grootste deel van het postcraniaal skelet. Het skelet lag niet in verband. De hersenpan was bedekt door hard ijzergesteente en bleek niet goed bloot te leggen. Het betreft een jong dier. Dat leidde men af uit de mate van vergroeiing van de botten maar vooral uit de relatieve grootte van de schedelkam.

In 2007 werd alleen de kop beschreven. Een beschrijving van de postcrania, na verdere preparering, werd aangekondigd maar was in 2019 nog niet verschenen.

In 2010 hernoemde Gregory S. Paul de soort tot Hypacrosaurus coahuilensis. Dat heeft geen navolging gevonden bij andere onderzoekers.

Velafrons was vermoedelijk een vrij forse soort, gezien de grootte van het nog niet volgroeide dier. Het gevonden individu was zo'n acht meter lang; een volwassen exemplaar zou een lengte van ongeveer tien meter gehad hebben.

De beschrijvers wisten enkele onderscheidende kenmerken vast te stellen. Drie daarvan zijn autapomorfieën, unieke afgeleide eigenschappen. Het quadratum heeft slechts een smalle inkeping aan de zijde van het quadratojugale. Het postorbitale heeft een achterste tak richting squamosum die hoog geplaatst is en een hoge welving vormt. In het tongbeen heeft ieder ceratobranchiale een afgerond voorste uiteinde.

Daarnaast is er een unieke combinatie van kenmerken die op zich niet uniek zijn. De schedelkam is plat en waaiervormig, gevormd door de praemaxillae en neusbeenderen. Het jukbeen heeft een zwak ontwikkelde beenplaat aan de achterste onderrand, meer achterwaarts geplaatst dan bij andere lambeosaurinen en een naar voren gebogen achterste tak. Het squamosum vormt een hoog en goed ontwikkeld beenplateau.

De schedel heeft een lengte van zo'n zeventig centimeter. De praemaxilla heeft zes vrij grote schijntanden. Het bot is sterk ingesnoerd achter de bovensnavel. De praemaxilla draagt de pseudonaris, het "valse neusgat" waar doorheen de lucht ingelaten werd richting de echte neusholte. Anders dan de geslachtsnaam zou doen vermoeden, is de kam op de schedel is een uitgroeisel van het neusbeen, niet het voorhoofdsbeen. De bijdrage van de praemaxilla aan de schedelkam door middel van de opgaande tak is relatief beperkt en dun. De zijwanden van de kam worden gevormd door de neusbeenderen. Wel heeft de praemaxilla een vrij hoge zijdelingse tak naar de kam toe, zich continu naar achteren verticaal verbredend, eindigend in een ongevorkte afronding. Intern vormt het middenschot een S-bocht als bij Corythosaurus. Het neusbeen heeft aan de achterste onderkant van de kam een brede basis die rust in een rechthoekige inzinking in het voorhoofdsbeen en aan de zijden ingeklemd wordt door de hooggelegen prefrontalia. Het prefrontale is niet naar boven uitgegroeid en verbreed. Die morfologie is wel van meer lambeosaurinen bekend maar dan betreft het veel jongere dieren. Dat Velafrons toch zo'n bouw heeft, werd als bewijs gezien dat het holotype aan de ene kant nog niet volgroeid was en aan de andere kant een nog onbekende soort vertegenwoordigt, niet een rijpingsfase van een al bekend geslacht. De kam is achteraan afgerond en ook dat is een juveniel kenmerk; hetzelfde geldt voor de welving van de voorhoofdsbeenderen op hun raakvlak.

Bij het bovenkaaksbeen staat de opgaande tak relatief achterwaarts en de interne vleugel is op dit punt overeenkomstig horizontaal verkort. Het bot heeft drieëndertig tandposities. De achterste tak van het postorbitale verheft zich steil naar achteren tot aan het beenplateau van het squamosum. De squamosa verbreden zich sterk naar voren toe, de bovenste slaapvensters overkappend. In bovenaanzicht lijken ze volledig gescheiden te worden door de wandbeenderen maar in achteraanzicht blijkt er een holte te zijn boven het supraoccipitale waar ze elkaar raken. Links en recht van die holte steken kleine squamosale beentongen over het supraoccipitale. Het quadratum heeft een opvallend holle achterrand. De vleugel naar het pterygoïde heeft een afwijkend steile voorrand, als bij Hypacrosaurus stebingeri.

Volgens een eerste analyse uit 2007 behoorde Velafrons binnen de Hadrosauridae tot de groep van de Lambeosaurinae en meer bepaaldelijk tot de Corythosaurini. In dat geval was het de eerste lambeosaurine die in zeventig jaar tijds uit Noord-Amerika benoemd werd. In een kladistische analyse bleek Velafrons een klade te vormen samen met Corythosaurus, Hypacrosaurus, Lambeosaurus en de Aziatische soort Olorotitan.

Een analyse uit 2013 gaf de volgende positie in de evolutionaire stamboom.

• Gates, Terry A.; Sampson, Scott D.; Delgado de Jesús, Carlos R.; Zanno, Lindsay E.; Eberth, David; Hernandez-Rivera, René; Aguillón Martínez, Martha C. en Kirkland, James I., 2007, "Velafrons coahuilensis, a new lambeosaurine hadrosaurid (Dinosauria: Ornithopoda) from the Late Campanian Cerro del Pueblo Formation, Coahuila, Mexico". Journal of Vertebrate Paleontology 27 (4): 917-930

Zie de categorie Velafrons van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.