Rudolf Weigl
Rudolf Stefan Jan Weigl (Přerov, 2 september 1883 – Zakopane, 11 augustus 1957)[1] was een Pools bioloog, immunoloog en uitvinder, vooral bekend van het ontwikkelen van het eerste effectieve vaccin tegen epidemische vlektyfus.[2] In de jaren ’30 werd hij 9 keer genomineerd voor de Nobelprijs voor Fysiologie of Geneeskunde.[3] Tijdens de Holocaust redde Weigl duizenden Joden het leven met zijn ontwikkeling van het vaccin tegen tyfus en door het verschaffen van onderduikadressen aan mensen die in Lviv (Polen) vervolgd werden door de nazi’s. In 2003 werd hem door Yad Vashem postuum de eretitel Rechtvaardige onder de Volkeren verleend.[4]
Jeugd
[bewerken | brontekst bewerken]Rudolf Weigl groeide op in Přerov in Moravië.[a] Hij stamde uit een Duits-Boheemse familie. Na de dood van zijn vader[b] verhuisde het gezin naar Jasło en nam — onder invloed van Weigls stiefvader — de Galicisch-Poolse cultuur over. Weigl bezocht daar en later in Stryj gymnasia, waarna hij natuurwetenschappen ging studeren aan de Nationale Ivan Franko-universiteit van Lviv.[c] Hij promoveerde vervolgens en legde zich — na habilitatie — toe op de zoölogie, de vergelijkende anatomie en de histologie.[d][2]
Eerste Wereldoorlog en tyfus
[bewerken | brontekst bewerken]
Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werd de dienstplichtige Weigl ondergebracht bij de militaire medische dienst van het Oostenrijks-Hongaars leger in een militair ziekenhuis in Przemyśl, waar hij begon met onderzoek naar epidemische ziekten. Zijn onderzoek naar vlektyfus leidde tot een entstof daartegen.[e][f][2]
In de eerste jaren na de oorlog werkte Weigl hieraan in hetzelfde laboratorium verder, nu voor de Poolse strijdkrachten. Vanaf 1920 was hij hoogleraar in de biologie aan de Nationale Ivan Franko-universiteit van Lviv en verwierf een zekere wereldfaam met zijn werk. Een Nobelprijs viel hem, ondanks negen nominaties, echter niet toe.[2][8]
Tweede Wereldoorlog
[bewerken | brontekst bewerken]Kort na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog keerde Weigl terug van onderzoeksactiviteiten in het Keizerrijk Ethiopië.[g] In het kader van het Molotov-Ribbentroppact nam het leger van de Sovjet-Unie de bezetting van de door de Duitsers ingenomen stad Lviv over. Weigl kon er zijn onderzoek onder het sovjetbewind voortzetten en de productie van het vaccin nam significant toe.[2]
Ook na de inname van Lviv door de Duitsers tijdens operatie Barbarossa (30 juni 1941) kon Weigl doorgaan met zijn werk,[7] al weigerde hij de Deutsche Volksliste te ondertekenen. Weigl nam veel vrienden en (oud)-collegae aan — onder meer Stefan Banach, Ludwik Fleck, Bronisław Knaster en Władysław Orlicz — voor zijn vaccinproductie, die hij van de bezetters moest uitbreiden. Daarmee voorkwam hij de internering en mogelijke executie van ongeveer 2000 Poolse intellectuelen, Joden en leden van het Poolse verzet.[9] Op basis van een schatting wordt aangenomen dat Weigls vaccins tijdens het nazi-regime het leven van ongeveer 5000 mensen hebben gered, nadat zij de getto’s van Warschau en Lviv en verscheidene concentratiekampen waren binnen gesmokkeld.[10]
Oostblok
[bewerken | brontekst bewerken]Na de oorlog kwam Polen onder de invloedssfeer van de Sovjet-Unie te vallen. De stad Lviv werd Oekraïens. Weigl verhuisde daarom naar Krakau, waar hij voorzitter werd van het Algemene Instituut voor Microbiologie aan de Jagiellonische Universiteit. Later bekleedde hij de leerstoel Biologie aan de medische faculteit van de Adam Mickiewicz-Universiteit in Poznań. In 1951 ging Weigl met emeritaat; de productie van zijn vaccin ging nog enkele jaren door.[8]
De communistische machtshebbers negeerden zijn verdiensten, die derhalve pas na die Wende in 1989 officieel erkenning kregen. Zijn deelname aan vaccinatiecampagnes tegen tyfus via de Belgische Katholieke Missies in China hadden hem al wel bekendheid bezorgd.[2]
Weigl is begraven op het historisch kerkhof Cmentarz Rakowicki in Krakau. Na zijn dood is in Lviv het Weigl-instituut opgericht.
Onderscheidingen
[bewerken | brontekst bewerken]Rudolf Weigl zijn de volgende onderscheidingen ten deel gevallen.
- Commandeur in de Orde van de Poolse Restituta (1930)
- Leopoldsorde (1937)
- Ridder Grootkruis in de Orde van Sint-Gregorius de Grote (1938)
- Commandeur met Ster in de Orde van de Poolse Restituta (1957)
- Rechtvaardige onder de Volkeren (2003)
Daarnaast was hij (ere)lid van diverse academia, waaronder de Académie royale de médecine de Belgique.
Trivia
[bewerken | brontekst bewerken]- Het Weigl-instituut vormde een prominent decor in de Poolse avant-garde-film The Third Part of the Night (Pools: Trzecia część nocy) van Andrzej Żuławski uit 1971.
- Als eerbetoon bij zijn 138e verjaardag kreeg Weigl een Google Doodle toegekend.[11]
- Bronnen
- (en) Kryński, Stefan, Rudolf Weigl (1883-1957). Lwow.home.pl (6-2-1967). Gearchiveerd op 2-9-2021. Geraadpleegd op 3 september 2021.
- (en) Szybalski, Waclaw, The genius of Rudolf Stefan Weigl (1883-1957), a Lvovian microbe hunter and breeder. - In memoriam. Lwow.home.pl (2003). Gearchiveerd op 2 september 2021. Geraadpleegd op 5 september 2021.
- Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Rudolf Weigl op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.
- Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Rudolf Weigl op de Duitstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.
- Noten
- ↑ Přerov lag destijds in Oostenrijk-Hongarije.
- ↑ Ten gevolge van een fietsongeval.
- ↑ Weigl was een student van Benedykt Dybowski en professor Nusbaum-Hilarowicz.
- ↑ Zijn eerste werk en resultaten betroffen het Golgi-apparaat en transplantaties.[2]
- ↑ De grondslag voor een immunisatiemethode tegen tyfus was gelegd door Richard Pfeiffer (1858-1945).[5]
- ↑ Weigl bevestigde en preciseerde in die tijd tevens de rol die Rickettsia speelden bij deze ziekte; hij publiceerde uiteindelijk met name over de fysiologie en de etiologie/pathologische invloed van Rickettsia prowazeki-i.[6] In het Engels luidden de titels van deze publicaties "On the nature and forms of the causative agent of typhus fever" en "Methods of active immunization against typhus fever". Zijn vaccin verkreeg hij door het aanwenden van vermalen deeltjes uit de darmen van door hem geteelde en met vlektyfus geïnfecteerde luizen.[7] De grondslag hiervoor was gelegd door Charles Nicolle, met diens ontdekking van de overbrengingsmethode van tyfus via luizen, en door Henrique da Rocha Lima, met diens beschrijving van de bacterie Rickettsia prowazekii als veroorzaker van vlektyfus.[2]
- ↑ Ook bekend als Abessinië.
- Referenties
- ↑ (pl) Rudolf Stefan Weigl[dode link]. Pools Biografisch Woordenboek. Geraadpleegd op 3 september 2021.
- ↑ a b c d e f g h (en) Kryński, Stefan, Rudolf Weigl (1883-1957). Lwow.home.pl (6-2-1967). Gearchiveerd op 2-9-2021. Geraadpleegd op 3 september 2021.
- ↑ (en) The Nobel Prize nomination archive. NobelPrize.org. Geraadpleegd op 3 september 2021.
- ↑ (en) Weigl Rudolf. Righteous.YadVashem.org. Geraadpleegd op 3 september 2021.
- ↑ Vasold, Manfred (2007). Koch - Grondlegger van de bacteriologie. Natuurwetenschap & Techniek/Veen Magazines, Amsterdam, p. 103. ISBN 9789085711001.
- ↑ (en) Lindenmann, Jean (2002). Typhus Vaccine Developments from the First to the Second World War (On Paul Weindling's 'Between Bacteriology and Virology...'). History and Philosophy of the Life Sciences 24 (3/4): 467-485
- ↑ a b (en) Szybalski, Waclaw, Maintenance of human-fed live lice in the laboratory and production of Weigl’s exanthematous vaccine. Lwow.home.pl (10-11-1998). Gearchiveerd op 4-9-2021. Geraadpleegd op 4 september 2021.
- ↑ a b (en) Szybalski, Waclaw, The genius of Rudolf Stefan Weigl (1883-1957), a Lvovian microbe hunter and breeder. - In memoriam. Lwow.home.pl (2003). Gearchiveerd op 2 september 2021. Geraadpleegd op 5 september 2021.
- ↑ Allen, Arthur. The fantastic laboratory of dr. Weigl: How Two Brave Scientists Battled Typhus and Sabotaged the Nazis. W.W. Norton & Company, New York, p. 2. ISBN 9780393244014.
- ↑ (en) Chebotariova, Anna; Andriy Masliukh (vertaling Pools-Engels), Rudolf Weigl’s institute. Lia.LvivCenter.org. Geraadpleegd op 5 september 2021.
- ↑ (de) Rudolf Weigl: Ein Google-Doodle zum 138. Geburtstag des Biologen - entwickelte Impfstoff gegen Fleckfieber - GWB. GoogleWatchBlog (1 september 2021). Geraadpleegd op 3 september 2021.
