Muurvaren-klasse

Muurvaren-klasse
	Vegetatieaspect van de tongvaren-associatie
Syntaxonomische indeling
Klasse
	Asplenietea; (Br.-Bl.) Oberd. 1977
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons

De muurvaren-klasse (Asplenietea) is een klasse van syntaxa die rots- en muurvegetatie omvat die typisch is voor steile of verticale, stenige standplaatsen waaronder rotswanden, stadswallen, kademuren, waterputten, kerkhofmuren en ruïnes.^[1] De vegetatie uit de muurvaren-klasse worden gekenmerkt door de dominantie van sporenplanten als varens en mossen.

Naamgeving en codering

Synoniemen
Asplenietea trichomanis Br.-Bl. in Meier & Br.-Bl. 1934
Asplenietea rutae-murariae Oberd. et al. 1967
Asplenietea rupestria Br.-Bl. in Meier & Br.-Bl. 1934

Syntaxoncode voor Nederland (rVvN): r21^[2]
BWK-karteringscode: km

De wetenschappelijke naam Asplenietea is afgeleid van de botanische naam van een belangrijke kensoort binnen deze klasse, de algemeen voorkomende steenbreekvaren (Asplenium trichomanes).

Fysiognomie

De fysiognomie van de muurvaren-klasse wordt vooral gekarakteriseerd door lithofyten, waaronder vooral varens, mossen en verwilderde rotstuinplanten. Binnen enkele lagere syntaxa van deze klasse kunnen bloeiende planten het vegetatieaspect bepalen.

De gemeenschappen kunnen open tot vrijwel gesloten zijn. Ze bestaan enkel uit een kruidlaag en een moslaag. In de kruidlaag nemen de varens een belangrijke plaats in met een vijftal kensoorten. Sporenplanten hebben door hun zeer lichte sporen in het voordeel bij de kolonisatie van dergelijke moeilijk bereikbare biotopen. Bij de bloeiende planten zijn dikwijls verwilderde tuinplanten, zoals de muurbloem en de gele helmbloem. De moslaag is dikwijls opvallend aanwezig met voornamelijk bladmossen die droogtebestendig zijn.

Ecologie

De muurvaren-klasse omvat rots- en muurvegetatie binnen een betrekkelijk breed ecologisch spectrum. In de klasse zijn syntaxa van zure tot basische, oligotrofe tot eutrofe en droge tot vochtige stenige standplaatsen opgenomen. Dit soort biotopen worden van nature enkel aangetroffen in bergachtige gebieden. In de Lage Landen vinden ze een alternatief op bouwwerken, voornamelijk oude stadsmuren, gracht- en kademuren, waterputten, kerkhofmuren en kasteelruïnes, plaatsen die gekenmerkt worden door een verticale structuur, de bijna-afwezigheid van een bodem, en sterke schommelingen in temperatuur en de luchtvochtigheid.^[2]

In bergachtige gebieden is de soortenrijkdom en het aantal kensoorten meestal veel groter, met onder andere muurnavel en dik vetkruid.

Onderliggende syntaxa in Nederland en Vlaanderen

De muurvaren-klasse wordt in Nederland en Vlaanderen vertegenwoordigd door maar één orde met twee verbonden. Beide verbonden kennen alhier twee associaties.

- muurleeuwenbek-orde (Tortulo-Cymbalarietalia)
  - verbond van klein glaskruid (Parietarion judaicae)
    - associatie van klein glaskruid (Asplenio-Parietarietum)
    - muurbloem-associatie (Asplenio-Cheiranthetum)
  - muurleeuwenbek-verbond (Cymbalario-Asplenion)
    - muurvaren-associatie (Asplenietum rutae-murario-trichomanis)
    - tongvaren-associatie (Filici-Saginetum)

rompgemeenschap met gele helmbloem (RG Pseudofumaria lutea-[Cymbalario-Asplenion])
rompgemeenschap met liggende vetmuur en gewoon muursterretje (RG Sagina procumbens-Tortula muralis-[Cymbalario-Asplenion])
rompgemeenschap met muurvaren (RG Asplenium ruta-muraria-[Tortulo-Cymbalarietalia])
rompgemeenschap met muurleeuwenbek (RG Cymbalaria muralis-[Tortulo-Cymbalarietalia])
rompgemeenschap met grasklokje (RG Campanula rotundifolia-[Tortulo-Cymbalarietalia])

Verspreiding

Het verspreidingsgebied van de muurvaren-klasse strekt zich uit over Europa en Noord-Afrika. Het is nog niet bekend waar de exacte areaalgrenzen van de muurvaren-klasse liggen.

Successie

Door successie ontstaat vegetatie van de muurvaren-klasse uit rots- en muurvegetatie van de de klasse van stippelkorsten en achterlichtmossen, kringmos-klasse en heel soms ook de poederkorst-klasse, op verticale of schuin aflopende structuren.

Vegetatiezonering

In de vegetatiezonering kunnen syntaxa van de muurvaren-klasse contactgemeenschappen vormen met syntaxa uit andere klassen die rots- en muurvegetatietypen omvatten. Zo staat de muurvaren-klasse vaak in contact met epilithische (korst)mossenvegetatie uit de klasse van stippelkorsten en achterlichtmossen (Verrucario-Schistidietea), de poederkorst-klasse (Chrysotrichetea chlorinae) en de klasse van bisschopsmutsen en landkaartmossen (Racomitrio-Rhizocarpetea). Met de vegetatie uit de drie laatstgenoemde klassen komt de muurvaren-klasse vaak in een vegetatiemozaïek voor. Voorts kunnen gemeenschappen van de klasse van pioniergraslanden op gruis- en steenbodems (Sedo-Scleranthetea) contactgemeenschappen vormen.

De klasse komt voor in de planaire tot in de nivale zone.

Bedreiging

De meeste associaties uit de muurvaren-klasse worden zowel kwantitatief als kwalitatief bedreigd. Onder andere het vernielen van deze begroeiingen, bijvoorbeeld door hogedrukreinigers vormt een bedreiging. Ook deze klasse heeft last van eutrofiëring.

Diagnostische taxa voor voor Nederland en Vlaanderen

In de onderstaande synoptische tabel staan de belangrijkste diagnostische plantentaxa voor Nederland en Vlaanderen.

Houtige gewassen

Kentaxon	Differentiërend taxon	Abundantie	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking	Afbeelding
kK			vijgenboom	Ficus carica
			vlinderstruik	Buddleja davidii

Kruidlaag

Kentaxon	Abundantie	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking
kK	Z	blaasvaren	Cystopteris fragilis
kO	A/O	muurleeuwenbek	Cymbalaria muralis	muurleeuwenbek-orde
kK	Z	gele helmbloem	Pseudofumaria lutea
kK	Z	muurbloem	Erysimum cheiri
kK	O	stengelomvattend havikskruid	Hieracium amplexicaule
kK		muurnavel	Umbilicus rupestris	niet in Nederland en Vlaanderen
kK		driebladvaleriaan	Valeriana tripteris	niet in Nederland en Vlaanderen
kK		dik vetkruid	Sedum dasyphyllum	niet in Nederland en Vlaanderen
	F/O	muurvaren	Asplenium ruta-muraria
	O	steenbreekvaren	Asplenium trichomanes
	Z	tongvaren	Asplenium scolopendrium
	Z	schubvaren	Asplenium ceterach
		muurfijnstraal	Erigeron karvinskianus
		gewone eikvaren	Polypodium vulgare
		spoorbloem	Centranthus ruber
bg		stinkende gouwe	Chelidonium majus
		kruipklokje	Campanula poscharskyana
		dalmatiëklokje	Campanula portenschlagiana

Moslaag

Kentaxon	Abundantie	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking
kO	F	gewoon muursterretje	Tortula muralis	muurleeuwenbek-orde
kK	O	gewoon zijdemos	Homalothecium sericeum
kK	O	muursnavelmos	Rhynchostegium murale

Fotogalerij

Associatie van klein glaskruid in de lente
Associatie van klein glaskruid in de zomer
Een rompgemeenschap met gele helmbloem
Een rompgemeenschap met muurvaren

Zie ook

Externe links

(en) Asplenietea op FloraVeg.EU

Zie de categorie Asplenietea van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Meertens, M.H., Schaminée, J.H.J. & Weeda, E.J. (1998). Asplenietea trichomanis. In: J.H.J. Schaminée, E.J. Weeda & V. Westhoff. De vegetatie van Nederland (deel 4). Opulus Press, Uppsala/Leiden.
↑ ^a ^b Schaminée, J.H.J., Haveman, R., Hennekens, S.M., Horsthuis, M.A.P., Janssen, J.A.M., De Ronde, I., ... Sýkora, K.V. (2019). Veldgids Plantengemeenschappen van Nederland. (3e druk). KNNV Uitgeverij, Zeist.

[VvN_4-1] Meertens, M.H., Schaminée, J.H.J. & Weeda, E.J. (1998). Asplenietea trichomanis. In: J.H.J. Schaminée, E.J. Weeda & V. Westhoff. De vegetatie van Nederland (deel 4). Opulus Press, Uppsala/Leiden.

[Veldgids-2] Schaminée, J.H.J., Haveman, R., Hennekens, S.M., Horsthuis, M.A.P., Janssen, J.A.M., De Ronde, I., ... Sýkora, K.V. (2019). Veldgids Plantengemeenschappen van Nederland. (3e druk). KNNV Uitgeverij, Zeist.

[1]