Sylt

Sylt (däänsch: Sild, freesch:Söl) is de gröttste noordfreesch Insel. Se erstreckt sück in Noord-Süüdrichten vör de Noordsee-Küst vun Sleswig-Holsteen. Bekannt is de nöördlichst düütsch Insel vör allen för hör touristisch bedüüdend Kuröörd Westerland, Kampen un Wenningstedt as ok för den knapp 40 Kilometer langen Weststrand. Wegen hör exponeert Laag in de Noordsee kummt dat to stännig Landverlusten bi Stormflooten. Siet 1927 is Sylt över den Hindenburgdamm mit dat Fastland verbunnen.

Sylt is mit 99,14 km² de veertgröttst Insel in Düütschland un dat gröttse düütsch Noordseeeiland. Sylt liggt tüschen 9 un 16 Kilometer vör de Küst vun dat Fastland, mit dat se över den 11 Kilometer langen Hindenburgdamm verbunnen is. Süüdööstlich vun Sylt liggen de Inseln Amrum un Föhr, nöördlich liggt de däänsch Insel Rømø. Dicht bi de Noordspitz vun Sylt liggt dat Eiland Uthörn.

De Insel erstreckt sück över 38,0 Kilometer in Noord-Süüd-Richten un is in' Noorden, an den Königshaben bi List blots etwa 320 Meter breet. An hör breedst Stäe, vun Westerland in' Westen bitto de Nössespitz bi Morsum in' Oosten, meet se 12,6 Kilometer. An de West- un Noordwestsiet vun Sylt erstreckt sück en knapp 40 km lang Sandstrand, to de Oostsiet liggt dat Wattenmeer, dat to de Natschonalpark Sleswig-Holsteensch Wattenmeer hörrt un bi leeg Water wietgahnd dröög fallt.

De Form vun dat Eiland hett sück in de Loop vun de Tiet stetig verännert, en Prozess, de hüüd noch andüert. De nöördlich un de süüdlich Nehrungshaak vun de Insel bestaht utslutend blots ut wenig fruchtbor Sandaflagerungen, wieldes de Middeldeel vun de Insel in dat Rebeet vun de ehmalg Gemeenden Westerland, Wenningstedt un Sylt-Oost up en Geestkarn ruht, de vun See ut in Form vun dat Root Kliff sichtbor is. De dat Wattenmeer towendt Deel vun den Geestkarn geiht in dat Rebeet vun ehmalg Gemeend Sylt-Oost in relativ fruchtbor Marschland över. Nah hüüd as seker ansehn Borns is Sylt siet de Tweet Marcellusfloot van 1362 en Eiland. De hööchste Tip vun de Insel is de so nömmt Uwe-Düün in Kampen mit 52,5 m över NN.

Up Sylt herrscht en vun den Golfstroom beeinfloot Seeklima. De Wintermaanden sünd mit dörsnittlich etwa 2 °C en beeten milder as up dat Fastland in de Nahberschop, de Sömmermaanden sünd dorgegen mit dörsnittlich 17 °C, liekers dor mehr de Sünn schienen deiht, wat koller. In' Johresdörsnitt hett Sylt jeden Dag 4,4 Stünn Sünnschien. Dat Sylt mit 1899 Sünnstünnen^[1] 2005 rund 180 Stünn mehr Sünnenschien harr as de Bundsdörsnitt, liggt an dat gering Relief vun de Küst. Wulken könnt sück nich so gau stauen un wurrd in de Regel dör den konstanten West- oder Noordwestwind verdreven.

De Johresmiddeltemperatur liggt bi 8,5 °C. De Wind weiht in Johresdörsnitt mit 6,7 m/s vörwiegend ut westlich Richtungen. De Johresnedderslagsmenge liggt bi rund 650 mm.^[2] Aktuell Klima- un Weeerdaten leefern siet 1937 de middlerwiel automatiseert nöördlichst Weerstatschoon vun den Düütschen Weerdeenst up en Düün bi List un eenig Statschonen vun kommerziell Weerbeobachter as Meteomedia, ok in List.

De Insel Sylt in hör Gestalt van vundaag gifft dat eerst siet etwa veerhunnert Johren. Se entstunn as de Fastlandgeest ut Oltmoränen un hett dorüm en Geschiebemergelkarn, de hüüd in de Midden un in‘ Westen vun de Insel mit Kliff, Dünen un Sandstrand sichtbor is.

Disse Geestkarn is so nah un nah afdragen wurrn, nahdem dat dör den Anstieg vun de Meeresspeegel vör 8000 Johren dor en starken Ströömung entlang vun de steil Inselsockel keem. Dorbi hebbt sück Sedimente süüdlich un nöördlich anlagert. De Westkant, de oorsprünglich teihn Kilometer vör de hüüdig Küst leeg, hett sück so immer mehr nah Oosten verlagert, wieldes to glieker Tiet de Insel in‘ Süüden un in‘ Noorden immer langer wurr. Um dissen Geestkarn hett sück nah de Iestieden Marschland anlagert.^[3]

Woll wurrd Sylt all 1141 as Insel betekent, doch hörr se vör de eersten Groot Mandränke 1362 to en vun Prielen dörtrucken Lanndschap un man kunn dor tominst bi Leegwater mit dröög Fööt vun dat Fastland ut henkommen.^[4] Eerst nah disse Floot entwickel sück dör de Bildung vun Nehrungshaken ut de vun den Meeresströmungen verdriften afdragen Material de gegenwärtig charakteristisch Gestalt. Dorbi weern un sünd besünners de nöördlich un süüdlich Enn‘ vun de groot Ännern ünnerwarfen. So weer Listland in dat 14. Johrhunnert för eenig vun den Rest vun dat Eiland trennt un dör dat Entstahn den vun Ellenbagen is de Königshaben bi List af de tweet Hälft vun dat 17. Johrhunnert versand.^[5]

Tosätzlich to de schliekend Landschwund hett de Inwahners in de so nömmt Lütt Iestiet de Sandfloog belast. De nah Oosten wannernd Dünen hebbt Land un Siedlungen bedroht, weshalb se af dat 18. Johrhunnert dör dat Beplanten mit Strandhafer befestigt wurrn. Dat harr aber den Nahdeel, dat afbrekend Material immer mehr afdriften dee un de Inselsubstanz wieder afnehm.

Af 1870 gifft dat Upteeken vun den jährlichen Küstenrückgang. Dornah verlor Sylt in den Johren 1870 bit 1951 jedes Johr dörsnittlich 0,4 Meter in‘ nöördlichen un 0,7 Meter in‘ süüdlichen Küstenafsnitt. 1951 bit 1984 wurr dat mehr bit up 0,9 bzw. 1,4 Meter, wieldes de Küstenlien an den Inselenn‘ bi Hörnum un List noch grööteren Ännern utsett is.^[6]

Dör swoor Stormflooten in de letzt Johrteinten besteiht für Sylt immer weer de Gefohr, utnannertobreeken, se hett de Stormfloot 1962 Hörnum vörövergahn vun den Rest vun de Insel trennt. Besünners ist dorbi en blots rund 500 Meter breed Schmalstäe süüdlich vun Rantum.

As Schutzmaatnahmen tegen de stetige Erosion fung man all in dat 19. Johrhunnert mit de Errichtung vun Holtpahlbuhnen an. De wurrn rechtwinklig to de Küst in de See rin baut. Later wurrn se vun Metall- un toletzt vun Stahlbetonbuhnen aflööst. Disse Buwarken harrn aber nich den wünschten Spood, de dör Querströömungen veroorsaakt Erosion to stoppen. De „Lee-Erosion“, also de up de wind- un ströömungsafwendt Siet vun de Buhnen, hett nahhaltig Sandaflagerungen verhinnert.

In de 1960er Johren hett man versöcht dör de so nömmt Tetrapoden, de an de Fööt vun de Buhnen entlang, – ähnlich as de Buhnen – de in‘t Meer rut verleggt wurrn, de Meeresgewalten to stoppen. De tünnenswoor, in Frankriek entwickelt veerföötig Betonelemente weern aber för den Strand vun Sylt to swoor un kunnen de Erosion ok nich uphollen. Vör den Hörnumer Weststrand hett de af Mideen 2005 weer wegnommen.^[7]

Siet Anfang vun de 1970er Johren wurrd, as totiet eenzig wirksam Middel gegen de Erosion, Sand vör de Küsten vun de Insel spöölt. Baggerscheep, so nömmt Hopperbagger, nehmen ut en hör speziell towiest Rebeet, dat wiet vör de Küst liggt, Sand in hör Laderuum up. Se fohrt denn dicht an de Küst ran un spööt dör Röhrleitungen en Water-Sand-Gemisch an den Strand. Dör Planeerruupen wurr de Sand verdeelt. Dorbi sall blots dat bi Sturmflooten afdragen, vörspööt Sanddepot ersett werrn – de eegentlich natüürlich Küstenlien wurrd somit schuult un de Erosion verlangsamt. Dat köst aber. Jedes Johr bruukt man bit to 10 Million Euro, betallt wurrd dat to Tiet dör Bunds-, Lands- un EU-Middel. Siet 1972 wurr ca. 35,5 Million Kubikmeter Sand vörspöölt un upschütt. Disse Maatnahmen hebbt tosommen bither över 143 Mio. EUR köst, sallen aber nah Bereken vun Forschern recken, um mindst dree Johrteinten gröötere Landverluste to verhinnern, so dat de Nutzen in Hensicht up de Wertschapskraft vun de Insel un de Bedüüden för de strukturswaak Region grötter weer as de Kösten.^[8] In de Studie Klimafolgen für Mensch und Küste am Beispiel der Nordseeinsel Sylt van 1995 heet dat: „Hätte Sylt nicht das Image einer attraktiven Ferieninsel, gäbe es den Küstenschutz in der bestehenden Form gewiss nicht.“^[9]

As Alternative wurrd dat Verstärken vun en natüürlich Riffs vör de Küste diskuteert. En Versöök hatt man in de Johren 1996 un 2003 ünnernommen.^[10] De up däänsch Eilannen spoodriek Sanddrainage is wegen de Versteilung vun den ünnermeerschen Hang vör Sylt aber woll nich spoodriek.^[11]

Parallel to de Sandvörspöölen hett man an eenig Strandafsnitten dormit anfungen, de baben erwähnt Buhnen, de sück för den Küstenschuul as wietgahnd nutzlos wiest harrn, mit grooten Upwand aftodragen. Dordör wurr denn ok de woll berühmteste Buhne vun de Insel, de BUHNE 16, Naamgeverin vun den glieknaamigen FKK-Strand wegnommen.

Eenig Experten meenen aber, dat trotz all disse Maatnahmen, Sylt bit Midden vun dat 21. Johrhunnert erheblich Landverlusten hennehmen moot. De immer wieder gahn globale Erwärmung würrd to verstärkt Stormaktivität führen, wat erhöhte Landverluste un as eerst Konsequenz den Verlust von t. B. de Versekerborkeit vun Eegendom to Folge hemm kunn. So hett man meeten, dat de Wellenenergie sück nicht mehr as fröher an‘ Vörstrand erschöpft, sonnern hör zerstörerische Wirkung ok up den Strand utwiet. Dat führt to en Sedimentverlust vun rund 1,1 Million m³ jedes Johr.^[5]

De Düünrebeden vun de staht ünner Natuurschuul un dröft blots up kenntekend Weeg betreden weern. So nömmt „wild“ Wege leisten de Erosion Vorschub un dröft nich betreden weer. Dor, wo de Vegetation kött paast wurrd un kien Wuddels den Sand fasthollen, wurd he vun Wind un Water afdragen.

Da Wattenmeer, ööstlich tüschen Sylt un dat Fastland liggend, is siet 1935 Natur- un Vagelschuulrebeet un en Deel vun den Nationalpark Schleswig-Holsteinisches Wattenmeer. Dat Errichten vun Lahnungen in‘ Uferberiek vun dat Watts sall de Sedimentation fördern un de Landgewinnung deenen.

Ok dat Beweeden vun de Dieken un de Heideflächen dör Schaap deent letztlich den Küstenschuul, wiel de Deerten den Bewuchs kört hollen un mit hör Klauen de Grasnarbe verdichten: So fördern se de Entwicklung vun en kompakteren Diekböverflach, de bi Stormflooten den Wellen weniger Angreepsflach bütt.

De Flora vun de Insel Sylt is präägt vun de oorsprünglich Kargheit vun dat Land. Bit Midden vun dat 19. Johrhunnert weer Sylt en meest boomloos Insel, eerst dör gezielt Upforstungen un Anplantungen entstunnen lütte Wald- und Buschrebeeden. Noch hüüd erkennt man bispeelswies in de Walrebeeden „Friedrichshain“ un „Südwäldchen“ in Westerland de plaanmäßig Anlaag vun de Bewuss; de Bööm staht wietgahnd in een Reeg. Ok de hüüd wiet verbreedt Kantüffel-Roos (Rosa rugosa), up de Insel middlerwiel ok as Syltroos betekent, is eerst dör Minschenhand up de Insel kommen. Se stammt oorsprünglich ut Kamtschatka. De genügsame Roos funn up de Insel ideale Levensbedingungen un hett sück gau verbreedt, so dat se hüüd to dat typische Bild vun de Insel tellt. Ut biologisch Sicht wurrd dat Utbreden aber mit Sörg ankeken, wiel se selten un schuulwert heimisch Planten, besünners up de Heideflächen, mehr un mehr to verdrängen droht.^[12]

De groot Heideflächen up de Wattsiet vun de Insel sünd Levensruum vun völ selten Deerten. De Heideökosysteme beeden en groot Tall vun Leevwesen Platz, de an de extremen Bedingungen (Dröögheit, Warmd, Wind) anpasst sünd: Etwa 2500 Deertenoorten un 150 Plantenoorten kunnen bit jetzt nahwiest wurrn. Vun de Plantenoorten staht 45% up de Rood List.^[12] Beachtlich is de Tall vun 600 verscheeden Flinnerkensoorden, de in de Heideflächen leven, dorünner Lütt Voss, Zitronen- un Distelfalter as ok Dagpfauenoogen.^[13]

De in Düütschland in hör Bestand gefährdet Krüüzkröte hett in den Düüngördel vun Sylt mit eenig Duusend Individue en vun hör gröttst düütsch Vörkommen. Hör Laichplatzen sünd natt Düündäler un flach, körtlevig Tümpel; as Landlevensrüüm deenen hör vegetationsarm Sandlandschapenn Bedroht is de Oort up Sylt bsünners dör den Straatenverkehr.^[14]

Ornithologisch Besünnerheiten sünd de völ selten Water- un Küstenvagels, de up dat Eiland hör Bröttrevieren hebbt oder de as Toogvagels blots tietwies up Sylt leven oder rasten. Sylt hett twee beddüdend Vagelbröttrebeden, in‘ Nörden den Königshaben mit de in hüm liggend Insel Uthörn, as ok dat Rantumbecken in‘ Süüd-Oosten. Up Sylt brööden ünner annern Lachmöwen, Küstenseeschwalben, Säbelschnäbler, Rotschenkel, Sturmmöwen, Austernfischer, Kiebitze, Brandgöös un Reiherenten. In de Tied von den Vageltoog is Sylt Rastplatz för duusende vun Ringel- un Brandgöös, Pfeif- un Eiderenten, as ok för Pfuhlschnepfen, Knutts, Alpenstrandläufer un Goldregenpfeifer. Weniger tallriek besöken Sandregenpfeifer, Bekassinen, Kampfläufer as ok wiedere Oorden de Insel.^[15]

Bi de Landsöögdeerten gifft dat kien erheblichen Afwieken tegenöver de banhbert Fastlandrebeeden on Noorddüütschland. Primär sünd Feldhasen, Kaninchen un Rehwild to nennen, de up de Insel ok bejagt wurrn. Nahdem de Insel mit den Iesenbahndamm en Fastlandverbinnen kreegen harr, wurrn ok Rotvossen un Dachse hier heimisch.

Westlich vun Sylt liggt en Kinnerstuuv vun Swienswalen. Dorneben leven in dat Seerebeet vör Sylt un de vörlagert Sandbanken gröötere Populatschonen vun Seehunden, as ok vun de in düütsch Gewässer relativ selten vörkommen Kegelrobben.

Um de Erforschung un den Schuuul vun de bedroht Deerten- un Plantenoorden bemühen sück tallriek Vereens un Verbände, de mit Niederlassungen up Sylt vertreden sünd. Dorto tellen ünner annern dat Alfred-Wegener-Institut, de Verein Jordsand un de Schutzstation Wattenmeer. Ok dat Umweltbundsamt bedrifft en Meet- un Forschungsstäe in de Dünen bi Westerland.

Sylt hett 21.190 Inwahner, dorvan leevt 9.072 in Westerland (Stand 12/2007).^[16] In disse Tallen sünd de Besitter vun Tweetwahnungen nich enthollen.

De Insel Sylt is in twee Verwaltensrebeeden ünnerdeelt. De nee grünnd Gemeend Sylt umfaat de ehmals sülvständigen Öört Westerland, Sylt-Ost un Rantum. Dat Amt Landschap Sylt mit Sitt in de Gemeend Sylt verwalt de Inselöört, de nicht o de Gemeend Sylt hörrn. Per Bürgerentscheid in‘ Mai 2008 wurr de Tosommensluss vun de Gemeend Sylt-Ost mit de Stadt Westerland to’n 1. Januar 2009 beslooten.^[17] Anstreevt wurrd aber vun ünnerscheedlich Interessengruppen en Tosommengahn vun all Inselgemeenden to een Verwaltenseenheit.^[18]

Langs de Sylter Westküst liggen söss Öört. De Gemeend List ganz in‘ Nörden vun de Insel un togliek de nöördlichst Gemeend vun Düütschland, hett sück dör hör entfernt Laag to de dormalig Hööftoort Keitung un de lang Togehörigkeiot to Däänmark en Gröötere Eegenständigkeit bewohrt. An hör Oostsiet liggt de Schutzhaben, vun de neben Utfloogsscheep ok de Fähr „Sylt-Express“ der Rømø-Sylt-Linie nah Havneby up de däänsch Nahberinsel Rømø verkehrt.

Wenningstedt hett mit Kampen un Braderup gemeensam de Verwaltensgemeenschap vun de „Noorddörfer“ bild – en fröh interkommunaal Zweckverband up de Insel, vu de hüüd noch de Schoolverband exxisteert. Wenn Kampen vör allen in de 1950er un 1960er Johren as de Prominententreff in Düütschland gull, is Wenningstedt siet över 100 Johren as „Familienbad“ bekannt. Tüschen Kampen un Wenningstedt, up de hooch Geest, steiht siet 1855 de markante 38 Meter hooch swaart-witt Lüchttoorn Kampen. He is de öldste vun de Insel; ööstlich dorvan liggt dat Natuurschutzrebeet „Braderuper Heide“. Unmittelbor süüdlich vun Wenningstedt fangt dat Siedlungsrebeet vun de Inselmetropole Westerland an.

Nahdem de Allerhilligenfloot an‘ 1. November 1436 den Oort Eidum vullstännig zerstört harr, hebbt de Överlevenden noordööstlich en neen Oort Westerland grünnd.^[19] Disse Oort wurr 1462 eerstmals oorkundlich erwähnt. 1855 wurr dat Seebad grünnd, 50 Johr later kreeg Westerland de Stadtrechten. 1949 wurr dat den as Heilbad anerkannt. De Stadt harr‘ Enn‘ 2007 insgeamt 9.072 Inwahner un is hüüd Verwaltenssitt vun de Gemeend Sylt.

Süüdlich vun Westerland löppt de Insel noch as schmaal Nehrungshaken etwa 15 km an en fiktiven Floot-Ebbe-Grenz vör dat Fastland lang, bit se vun de ut dat Wattrebeet ööstlich vun de Süüdhälft vun de Insel herut afloopend Gezeitenstroom, dat Hörnum-Deep, afsneeden wurrd.

Dor liggt de Oort Rantum. Disse Oort muss, as meest kien anner up Sylt, in de vergangen Johrhunnerten immer gegen de Versandung ankämpen. Nich wenig Hööf un een Kark mussen den dormals noch nich befestigten, sück so nah un nah nah Oosten hen bewegen Wannerdüünen wieken. Eerst, nahdem man Düüngras (Strandhafer) anbaut hett, weer de Gefohr vörbi.

Disse Nehrungshaken wurrd vör allen dör den vun den Westwind upbauten Dünenwall präägt. Nah Oosten hen kann man vereenzelt schmaal Marschlandstriepen finnen. Hörnum an de Süüdspitz vun dat Eiland gellt as de jüngste Oort; eerst kört nah 1900 wurr he duersam besiedelt. Aber all to fröher Tieden sall de unbesiedelt Süüdspitz vun de Insel as Ünnerschlupp för Fischer un Seeröver deent hemm. Ut disse Tiet sall de noch hüüd bruukt Flurbeteken „Budersand“ stammen; se betekent en mächtig Düün an de Oostsiet vun den Oort, up de fröher „Buden“ – also Hütten – stahn hemm söllt.^[20] Vun stännig Sandverlusten is de Süüdspitz vun Sylt, de so nömmt „Odde“, bedrapen; Johr för Johr wurrd groot Deelen vun de Düünlandschap dör Stormflooten un Gezeiten afdragen. Ok Küstenschuulbowarken hebbt up düert nichts brocht, so dat ok in Tokunft dorvan uttogahn is, dat de „Odde“ noch lüttger wurrd.

De Oosten vun de Insel, Sylt-Ost, weer bitt o de Tosommensluss mit Westerland 2009 kommunalpolitisch en Grootgemeend mit rund 5.500 Inwahner. Se weer en Tosommensluss vun de ehmalg sülvstännig Dörper vun de so nömmt Nössehalfinsel: Tinnum, Archsum, Morsum mit Keitum (incl. Munkmarsch) as Verwaltensmiddelpunkt. De Weeden vun de Marsch prägen bit hüüd dat Landschapsbild un weern över völ Johrhunnerten de Grundlaag för den Broterwerb in disse Dörper. De Siedlungsgrenzen vun Tinnum gaht middlerwiel un meest nicht o marken in dat Siedlungsrebeet vun Westerland över un so profiteert Tinnum vun de unmiddelbor Nähe to de Inselmetropole. De Tinnumborg, süüdwestlich vun den Oort liggend, is en kreisförmiger Wall mit en Dörmeter vun 120 Metern un en Hööcht vun 8 Metern. Se wurr etwa in‘ 1. Johrhunnert v. Chr. erricht, vermutlich as heidnisch Kultstätte oder Wehranlage tegen Angreep vun Minsch un Meer.

Up dat Gemeenderebeet vun Tinnum liggt ok de Flooghaben Sylt (IATA: GWT), en ehmalig Luftwaffenstüttpunkt, de blots noch zivil bruukt wurrd. De Naam „Munkmarsch“ sall de Överleefern nah de Bedüüden „Mönchsmarsch“ hemm. Dat hett sück somit bi dat Land (Wiesen) um fruchtbor Marschland hannelt, dat af ca. 1200 to en (Mönchs-)Kloster - vermutlich een vun de veer Klöster in Ribe – hörrn dee. Wenig Kilometer nöördlich vun den old Hööftoort Keitum liggend, kreeg de old Buernschap Munkmarsch eerstmalig bedüüden, as de old Keitumer Haben mehr un mehr versanden dee un man Midden vun dat 19. Johrhunnert beslooten dee, den Hööfthaben vun dat Eiland nah Munkmarsch to verleggen. Bit to den Bau vun den Hindenburgdamm weer de Haben vun Munkmarsch de wichtigst Ankunftshaben för de Gasten, de per Postschipp Raddamper vun de Hoyer-Schlüüs (hüüd däänsch) anreisen deen. Wieder nah Westerland gung dat af 1888 mit en Schmalspoorbahn. Haben un Bahn hebbt mit de Fardigstellung vun den Hindenburgdamm 1927 an Bedüüden verloren. De Bahn wurr afbaut un anstäe vun de Fährhaben is dor hüüd en privaat Yachthaben.

Keitum (freesch: Kairem) is en vun de öldst Öört vun de Insel un weer över Johrhunnerten bit to’n Enn‘ vun dat 19. Johrhunnert ok de Hööftoort. Eerst mit Insetten vun den Tourismus Midden vun dat 19. Johrhunnert verlor Keitum so nah un nah sien zentraal Bedüüden. Typisch för Keitum sünd de erhollen old Kapitänshüüs as ok de Straaten in dat Oortszentrum mit völ Bööm. Dat markant Bowark is de old, noordwestlich vun den Oortskarn stahnd St.-Severin-Kark ut dat fröhe 13. Johrhunnert.

Wat sonst noch antokieken is, is dat so nömmt Altfriesische Haus un dat Sylter Heimatmuseum. Beide Museen geeft Inblicke in dat Leven vun de Sylter, bevör de Tourismus upkommen dee. .

Da ganz in Oosten vun de Insel liggend Morsum (freesch: Muasem) liggt an de 1,8 km langen un bit to 21 m hooch Steilküst Morsum-Kliff in en Heidelandschap. An dat Morsum-Kliff (Bunt Kliff) kann de geologisch Historie vun de Region de letzt fief Million Johren studeert wurrn. . De Nahberoort Archsum is en old freesch Bueroort. He wiest mit de Archsum-Borg en vun de öldste Siedlungstüüchnissen vun de Insel up.

Vun de jägerisch Oorbevölkerung hett man kien Relikte funnen. In dat Neolithikum truck dat höhger liggend Gelände buerlich Siedler an, de sück vör den sukzessiv stiegend Meeresspeegel torüchtrucken. In de Bronzetiet weer dat Rebeet dicht besiedelt un de Bevölkerung verhältnismäßig wohlhabend, as ut riek Grafffunnen slooten wurrn kann.

Dat Temperaturoptimum nah de Tiedenwennen hett de Siedlungsflach stark minneseert, so dat af etwa 400 n. Chr. dör dat Afwannern vun de Angeln meest kien Besiedlung nahtowiesen is.

Insgesamt sünd up Sylt 47 Megalithanlagen in Langbetten un Rundhügeln nahwiest, de aber wietgahnd tgahn sünd. Wieldes de Oordolmen fehlt, sünd gangloos, wieder makt Dolmen nöördlich vun Kampen, westlich vun Archsum (Nössemarsch) un ööstlich vun Keitum (de versett Harhoog) erhollen. Ok Polygonaldolmen in Rundhügeln un, wat in Düütschland selten ist, in Langbetten sünd nahwiest. Erhollen is en nöördlich vun den Bahnhoff vun Kampen. Zerstört wurr en Bett mit dree Polygonaldolmen dicht bi den Lüüchttorn un een, dat sück in‘ Strumphoog befunn. Deelwies wurrn bronzetietlich Nahbestattungen un iesentietlich Urnengrääf in de Kammern un Hügeln funnen. Ünner den lokalen Ganggräbern ragen de Denghoog vun Wenningstedt un de Merelmerskhoog bi Archsum herut. Dat Graff in‘ Kolkingehoog wurr bi de Stormfloot van 1825 zerstört. Anner an‘ Kliff liggend Anlagen harrn en ähnlich Schicksal oder wurrn verleggt. De neolithischen Siedlungen, insbesünnere up de Archsumer Geest nahwiest, wurrn bi de Vermarschung vun dat Rebeet överlagert. De Grupp vun lütt Graffhügels, de de Schnurkeramik totoordnen sünd, stellen de letzt Form vun de steentietlich Monumente dor. Dat Erdgraff vun Tinnum, ut de Grupp vun de Thinghügel, lett eerstmals Betüüg to de lateren Hügelgräver erkennen. Statt Findlingen umgifft en rechteckig Steenrahm en Körperbestattung in‘ Holtsarg.

In de Bronzetiet, de in' Nöörden laat insetten dee, entstunnen de groot, riek utstatt Grabhügel, de meest 5 m, u. U. aber ok 7 m hooch, in fiev groot Gruppen utsehn doht, as wenn se dat Eiland beherrschen. Völ vun disse Denkmäler wurr in de vergangen Johrhunnerten afdragen oder dör Bauen oder Landwertschap platt makt; en vun de seltenen noch erhollen Bronzetietlich Langhügel liggt nöördlich vun Kampen tüschen de runn Krockhoogen. Ok in't Watt ööstlich vun de Insel kann man Siedlungsporen finnen.

Ut de Iesentiet stammt de good erhollen Tinnumborg un de meest verschwunden Borgen bi Achsum un Rantum. Worto de mal bruukt wurrn sünd, kann man nich mehr faststellen, villicht weern dat Hilligdömer. As Sylt in dat 8. Johrhunnert weer besiedelt wurr, hebbt de nee Siedler de umwallten Platzen för en nee Dörp bruukt, dat aber bald weer upgeven wurr.^[21]

De Sporen ut de Wikingertiet sünd wesentlich unspektakulärer un bestaht ut Fundstäen mit Siedlungsresten un en groot Tall vun telloordigen Wahnhügeln, den Warften.

De Naam Sild wurr eerstmalig um dat Johr 1141 in dat Schenkungsbook vun dat Kloster Odense up en Oorkunn erwähnt; un dat Eerbook vun den däänschen König Waldemar II. van 1231 find sück de Naam Syld un in dat Register vun dat Domkapitel to Sleswig wurrn in’ 14. un 15. Johrhunnert de Naams Syld un Sylt bruukt. Dorbi wurr in öllere Schrievwiesen nich immer tüschen i un y ünnerscheed. Eerst to Anfang vun dat 19. Johrhunnert hett sück de eenheitlich, noch hüüd gültig Schrievwies dörsett.^[22]

Över de Herkunft vun de Naam Sylt gifft dat verscheeden Theorien. De eerste beseggt, dat de Naam mit dat engelsch Woort sill (düütsch„Schwelle“ aber up plattdüütsch t.B. Döörsüll) oder dat däänsch Woort syld (olddäänsch: syll „Schwelle, Fundamentsteen“)^[23] verwandt ween sall. Denn harr dat also de Bedüüden vun düütsch:„Landschwelle“.

En anner Verkloren düüd den Naam, as dat oorgermaansch *Selhiþō („Robbenoort“), ut *selha („Robben“; däänsch sæl, engelsch. seal) un den Suffix -iþō. Vun den sülvigen Oorsprung weer dornah ok de norweegsch Inselnaam Sild (in den Hardangerfjord), un verwandt sall dornah ween ok Sjælland.^[24]

Nah en dart Verkloren is de Naam vun dat old däänsch Woort sylt („Soltwischen“ oder „Brackwater“) afleit.^[25] Disse Woortstamm gifft dat in’ skandinaavschen Spraakruum in tallriek Oortbeteken, t.B. in: Sylten in Noordoostjütland, Syltemade up Fünen un Syltholm up Lolland bzw. Hellesylt in Norwegen.

En veerten Ansatz geiht vun den Oorsprung vun den Naam in dat däänsch/skandinaavsch Woort för Hering, Sild, ut, wiel de Sylter Seefahrer ehemals bannig aktiv den Heringsfischfang bedreven hebbt. För de dormals groot Bedüüden vun den Hering för de Insel spreckt, dat all 1668 de Hering as Wappendeert up Sylt nahwiest is. Dat kann aber ok genau annersrüm ween, dat sückse Wappenmotive ut en volksetymologisch Düüden vun de Landschapsnaam entstahn sünd.

Um dat Johr 460 n. Chr. hett dat Rebeet westlich vun de hüüdig Insel, dormals Deel vun en Marschenlandschap, en woll bedüüdend Haben upwiest. Unbestätigt Överleeferungen nah söllt de anglischen Heerführer Horsa un Hengist in dat 5. Johrhunnert vun de dormaligen Weststrand vun de „Insel“ to hör Feldtoog tegen de Romano-Briten un Kelten upbraken ween.^[26] In den folgend Johrhunnerten weer de noordfreeschen Uthlande meest nich besiedelt.

Müntenfunde ut de Merowingertiet laaten dorup sluuten, dat sück to disse Tiet Freesen up de Flucht vör de Expansion vun dat fränkisch Riek in dat Rebeet vun de noordfreeschen Inseln daallaaten hebbt.^[27]

De öldste Kark, de Keitumer Kark, wurr um 1020 angeblich vun Knut de Groote an de Stäe vun en fröhere Odinhilligdom erricht.^[28] Se hörr siet 1100 to dat Kloster vun Odense un wurr 1188 den Hilligen Knut un Ketel weeht. De Baumeester, de to glieker Tiet mit de hüüdig, 1216 baut, Kark ok de Karken up Pellworm un Föhr erricht hett, sall angevlich an en Dag mit Peerd vun en Baustäe to de anner gelangt ween.^[5]. Ok de König vun Däänmark hett nah de Kielholtz-Chronik um disse Tiet Sylt to Water un to Land angreepen.^[29] In dat 12. Johrhunnert geev dat all veer Karken up Sylt, neben Keitum ok in Morsum, Eidum un Rantum.

1231 wurrd „Syld“ in dat Waldemar-Eerbook erwähnt. De Kuntrei betall en beeten geringere Afgaven as etwa de Wiedingharde oder Föhr un dormit nich eenmal de Hälft vun de Stüern vun de Edomsharde mit Rungholt.

In de Tweete Marcellusfloot verlor Sylt groot Marschflächen mit mehreren Karkspelen in‘ Oosten un wurr dormit to en Eiland. Um 1400 wurr ok dat Listland afreeten un weer en Tiet lang en eegen Eiland. In de Allerhilligenfloot 1436 gung Eidum, dat westlich vun Westerland gelegen Karkspeel, ünner Rantum versunk ünner de Düün.

An‘ 15. August 1386 hett Königin Margrete I. Sylt den Grafen von Holstein-Rendsburg Gerhard VI. mit dat Hartogdom Schleswig överlaaten. List, dat all siet 1292 in‘ Besitt vun de Stadt Ripen weer, bleev bi dat Königriek Däänmark. 1422 keemen över hunnert Sylter Seelüüd in Hamborger Fangenschap, as Hansisch Kriegsscheep en däänsch Flotte vun König Erich von Pommern besiegt hebbt. Wenig later full de Vogt Claus Lembek, de Sylt un Osterland-Föhr ünnerstunnen, vun den König af. 1426 hett Sylt gemeensam mit de anner Uthlanden de Söbenhardenbeleeven slooten, en Utdruck vun hör Autonomie tegenöver den König. 1435 in‘ Freeden vun Vordingborg bleeven List un dat angrenzend Listland, wo sück de Königshaben, de wichtigst Haben tüschen Elv un Skagen befunn, as Westerland-Föhr, Amrum un de Süüden vun Rømø königlich Enklave. De bi dat Amt Tondern verbleeven Hööftdeel behull sien relative Unafhängigkeit bi. Ok de Land- un Strandvögte, de de Obrigkeit up de Insel vertreden deen, weern dörweg Sylter. Ton‘ Deel wurrn de Ämter över Generationen in en Familie wieder geeven.

Tüschen de um 1450 entstahn Kielholtz-Chronik un de Chronik vun den Morsumer Küster Muchel Madis af de tweet Hälft vun dat 16. Johrhunnert gifft dat kien Borns.Man kann dorher ok de Inführen vun de Reformatschoon up Sylt nich seker dateeren.

De Dartigjohrig Krieg keem to Sylt, as 1628 400 kaiserliche Suldaten de Insel betreden hebbt, aber ok bald weer aftrucken sünd. In dat folgend Johr keem allerdings de Pest nah Sylt. 1644 funn an‘ Königshaben en Seeslacht tüschen en däänsch un en holländsch-sweedschen Flotte statt. Um 1700 is de Haben aber versandt.

Um 1640 wurrd eerstmals vun en Sylter School in dat Karkspeel Keitum bericht. Walfang, Seefohrt, Öösterntucht un de Aantenfang in Vagelkojen hebbt in‘ 17. un 18. Johrhunnert för bescheeden Wohlstand bi Deelen vun de Bevölkerung sörgt, wieldes dejenigen, de as Lüttbuern un Landarbeiter up den kargen Boden arbeiten dee, faken in groot Armoot leeven deen. De Verkoppelungsverordnung van 1766, de dat Updeelen vun de fröheren Almende mögelk maken dee, un up dat Fastland faken to grötteren Erträgen führ, droog bi de faken lütt un unfruchtbor Flurstücken up Sylt nich unwesentlich to de Verarmung bi. Sylt harr bi en Volkszählung 1769 insgesamt 2.814 Inwahner.

Nah den Düütsch-Däänsch Krieg keem Sylt 1866 an Preußen un wurr in de Provinz Sleswig-Holsteen ingleedert. Siet disse Tiet nehm de Frömdenverkehr langsam to; de Kurgasten keemen per Postschipp vun Tondern oder mit den Schnelldamper vun Hamborg. In de Saison 1911 harr dat Seebad Westerland de bitherigen Modebäder Wyk up Föhr un Büsum in de Beleevtheit un de Tall vun de Övernachten överhaalt.

In‘ Eersten Weltkrieg wurr up Sylt mit de so nömmt „Inselwache“ woll düütsch Militär inquarteert, de Insel wurr aber nie to’n Kriegsschauplatz. Baracken, Geschüttstellungen un Kasernen wurrn nah Kriegsenn‘ entweder ziviler Nutzen toführt oder afreeten.

Nah dem Krieg hebbt de Sylter bi en Volksafstimmen mit en Mehrheit vun 88 Perzent för de wiedere Togehörigkeit to Düütschland stimmt. De dormalige Hööftverbinnenshaben Hoyer leeg nu aber in Däänmark, so dat de Anreist o de Insel för düütsch Gasten en ümstandlich Utlandsreis wurr. Ok för dissen Achtergrund wurr dat Projekt vun en Iesenbahndamm vun dat düütsch Fastland dör dat Wattenmeer vörandreeven. 1927 wurr de ölf Kilometer lang, nah Riekspräsident Paul von Hindenburg nömmt Hindenburgdamm free geven, över de bit hüüd de Marschbahn führt. De Fährverbinnen nah Hoyer kunn to glieker Tiet instellt wurrn.

In de 1930er Johren gull de Insel ok ünner völ prominent Anhänger vun den Natschoonalsozialismus as Hermann Göring as schick. De natschoonalsozialistische Ideologie wunn nah un nah an Boden. Völ Hoteliers un Weertslüüd vun dat tovör as liberal geltend Seebad Westerland^[30] hebbt sück gau anpasst. Se hebbt hör Huus as „judenfrei“ betekent un hebbt jöödsch Gasten för unerwünscht verklort (kiek ok: Bäder-Antisemitismus). Ok de Nazi-Organisatschoon Kraft durch Freude (KDF) hett Sylt as Urlaubsoort bruukt. So keem dat, dat in Westerland bald in tallriek Strandborgen un Vörgoorden Hakenkrüüzflaggen weihn deen. In Gegensatz dorto truck dat intellektuelle Kampen wiederhenn Künstler un Literaten an, de den Natschoonalsozialismus kritisch tegenöver stunnen. Een vun de Treffpunkten weer dat Huus Kliffende in de Kampener Heid. Ok en Upmarsch vun de SA kunn de dormalig Pensionswirtin Clara Tiedemann nich beindrucken – sie hett sück standhaft weigert, de Hakenkrüüzflagg to hissen.^[31]

1938 keem dat tosommen mit den Bau vun den Nössediek dat Indieken vun dat Rantumbecken dör den Rieksarbeitsdeenst. Man wull en tidenunafhängigen Waterflaagplatz errichten, de aber all bi sien Fertigstellung nich mehr as „kriegswichtig“ instuuft wurr. Dat Rantumbecken deent hüüd as Naturschutzrebeet un dröfft nicht betreden wurrn.

In‘ Tweeten Weltkrieg wurr Sylt to en Sparrrebeet verklort un de Frömdenverkehr wurr praktisch instellt. Man hett massiv Bunkeranlagen un Seezielbatterien mit swoor Geschütten in de Dünen baut, de dorför deenen sullen, 10.000 Suldaten up de Insel to statschoneeren. Man hett en mögelk Invasion vun de Allierten över de Noordsee verwacht – dat passeer aber in de Normandie, so dat Sylt wietgahnd vun kriegerisch Handlungen verschont bleev. Gezielte Bombenangreep geev dat an‘ 7. September 1939, 8. September 1939, 3. Dezember 1939, 19. März 1940 un 17. Dezember 1940 dör engelsch Verbände, dordör entstunnen an Zivilhüüs blots wenig Schaden. In de letzt Kriegsdaag funn de Invasion dör de Engländer mit Panzer un Fohrtüüch över den Hindenburgdamm statt. Dat keem denn to en Kapitulation ahn Gegenwehr.^[31]

1945 wurrn Heimatverdreevene vun de ehmalg düütsch Oostrebeeden, vörwiegend ut Ostpreußen, in de old Wehrmachtswohnungen un Lager upnommen, Dordör verdüppel sück de Bevölkerung up rund 25.000 Inwahner. En Grootdeel vun de tonächst in Lager ünnerbrocht Lüüd funn mit den Wedderupbau vun den Frömdenverkehr Arbeit up Sylt un bleev.

En lütten Grupp vun Heimatverdreeven weer de vun hör Insel verdreeven Helgoländer dar. De Engländer hebbt nah 1945 de Insel Helgoland to’n Sparrrebeet verklort un hebbt de as Bombenabwurfplatz bruukt, so dat de Insel bit 1952 unbewahnbar bleev.

Eenig Helgoländer hebbt sück up Sylt, sünners in Hörnum ansiedelt, vun wo ut se mit Fischkutter un Bööt wiederhenn hör heimatlich Gewässer anfohren kunnen un so den Kuntakt to Helgoland un to de Noordsee behullen. Anners as de Heimatverdreevenen vun de ehmalge düütüsch Oostrebeeden kunnen de Helgoländer glieks nah de Freegaav vun „hör“ Insel dorhenn torüchkehren. Disse Chance leet sück meest kien Exil-Helgoländer entgahn, so dat hüüd meest kien ehmalge Helgoländer to de Sylter Bevölkerung tellen.^[32]

In de 1950er un 1960er Johren steegen mit de tonehmend Reiselüst vun de Düütschen de Övernachtungstallenweer stark an. De Insel veränner dör tallriek Baumatnahmen mehr un mehr hör Gesicht. Af Midden vun de 1960 er Johren entstunn dat de Silhouette vun Westerlang prägend „Nee Kurzentrum“ mit sien dree bit to 13-stöckig Appartementblöcken unmittelbar an’t Meer. Tallriek wiedere mehrgeschossige Appartementhüüs keemen dorto. Dör den bannig ansteegen Individualverkehr wurrn verkehrsberuhigende Matnahmen nödig, de Footgängerzoonn un Berieken mit Nachtfohrverbot in Westerland entstunnen.

Aktuell gifft dat in ünnerscheedlich politischen Gremien Bestreeven, de Insel ok verwaltenspolitisch to een Gebietskörperschaft tosommentofaaten. So hebbt sück an‘ 1. Januar 2009 de beid gröttst Gemeenden Sylt-Ost un Westerland tosommen Rantum to de „Gemeend Sylt“ tosommenslooten. Of un wannehr sück de restlichen Inselgemeenden sück disse Fusion ansluuten, is in de jeweiligen politischen Gremien umstreeden.

Parallel to den siet den 1950er Johren stark anstiegend Touristentallen gungen anner Wertschapstwieg temelk torüch. De Wertschap vun de Insel ist meest vullstännig unmittelbor oder mittelbor vun den Tourismus afhängig. Somit sünd sowohl Eenzelhandel, Gastronomie, Deenstleistungen as ok dat Handwark up de Bedürfnisse vun Gasten un Vermieters tosneeden. Landwertschap un Seefohrt spelen siet Midden vun de 1970er Johren en tonehmend minner Rull in de Sozialstruktur vun de Insel; alleen in Sylt-Ost finnen sück noch arbeitend Bedrieven vun de Land-, Veeh- un Holtwertschap. Ok dat eenzig verbleven Industrieünnernehmen, de Beyschlag Werke, hebbt upgrund vun stiegend Grundstückspriesen un de för hör ungünstig Verkehrsanbindung Sylt intüschen verlaaten.^[33] Wiel Sylt in‘ Gegensatz to dat strukturswaak Fastland vun Noordfreesland en Överangebot an Arbeitsplatzen upwiest, pendelt en Grootdeel vun de Arbeitnehmer, ca. 3.000 Personen, jeden Dag vun dat Fastland per Zug un Fähre up de Insel; somit warkt sück de Wertschapskraft vun de Insel ok up dat angrenzend Fastland ut.

De groot Wertschapskraft treckt aber nich blots Arbeitnehmer an, se ist o glieker Tiet ok de Grund för en stetig Wegtrecken vun Sylter Familien up up dat benahbert Fastland. De extrem hooch Grundstücks- un Immobilienpries as ok de höhgeren Levenshaltungskösten sünd för völ Sylter nich mehr uptobringen. Disse Perzess wurrd as Gentrifizeeren betekent.

De Tourismus is siet wiet över 100 Johren up Sylt vun erheblich Bedüüden, siet Westerland nah Vörbild vun engelsch Badeöörd 1855 to’n Seebad wurr. Kuren up Sylt entwickel sück gau to de Mood vun de Böver- un Middelschicht un führ to en wertschaplich Neeorientierung vun de Sylter. In de eerst Jahrteinten bleeven de Gasten meest för mehrere Weeken wegen de Heilwirkung vun dat Reizklimas un hebbt in disse Tiet en entsprekend Ünnerhollensprogramm verwacht, dat wedderum en entsprekend Publikum antruck. Buterhalv vun de Hööftöörd wurrn nah Enn‘ vun den Eersten Weltkrieg in ehmalg Kasernenanlagen Landschoolheime för Kinner ut de Grootstäder inricht.

In’n Tweeten Weltkrieg wurr de Insel to’n Sparrrebeet verklort, un mit Tourismus harr sück dat erledigt. De Nahkriegsjohren weern ok up Sylt präägt vun Hunger un Arbeitslosigkeit. Loosstahn Hotels weern faken mit Kriegsflüchtlingen beleggt, un de Kurbedreev keem vullstänig to Ruh. Eerst nah de Währungsreform kunnen in de Sömmersaison 1949 de eersten Nahkriegs-Kurgasten vertekent weern. Sietdem stegen de Övernachtenstallen stetig an. Um 1960 geev dat en Touristen-Boom. Neben de bitherigen Kurgasten mit Geld truck Sylt nu ok gröttere Massen an. Dat Oortsbild vun de Stadt Westerland wurr grundleggend umgestalt. Weern bither neben de traditschonellen Freesenhüüs un wilhelminsche Bädervillen blots eenig gröttere Hotels för dat Stadtbild präägend, entstunnen nu mit dat „nee Kurzentrum“ Appartementanlagen mit bit to 14 Stockwarken. Nah un nah hebbt disse modern Anlagen de Villen un Logierhüüs verdrängt. Disse Appartementanlagen vun de 1960er un 1970er Johren präägen hüüd den Binnenstadtberiek vun Westerland. De anner Inselöörd sünd wietgahnd vun disse intensiv Bebauung verschont bleeven.

Hüüd hett de Insel 27.219 Inwahner, över 75.000 Gastenbetten un 870.000 Gasten mit 6,97 Mio. Övernachtungen^[34] un Daagsgasten in’t Johr mit licht stiegend Tendenz. Dorbi kommen up dree Övernachtungsgasten twee Daagsgasten. De Tall vun de klassisch Kurgasten, de tatsächlich Kuranwendungen in Anspröök nemmen, is dorbi siet den 1980er Johren up weniger as een Teintel torüchgahn. zurückgegangen.^[35] Ebenfalls rücklööpig is de Upenholtsdüer vun de Övernachtungsgasten, de in 200 bi 8,0 Daag tegenöver 8,1 Daag in’t Vörjohr leeg.

Beachtlich is up Sylt de hooch Dicht an Restaurants mit gehobenem gastronomischem Angebot un mit dör Fakpress as ok Restaurantführer uttekent Kööken. Alleen fiev Restaurants wiesen Michelin-Steerns^[36] up, un söben Restaurants sünd in‘ Gault Millau vertekent^[37]. Betrucken up de Inwahntertall is dat de hööchst Dicht an uttekent Restaurants in Düütschland.

Dat Freetietangebot ist o en grooten Deel dör de Naturr bestimmt. De 40 km lang Sandstrand in‘ Westen vun dat Eiland mit över 13.000 Strandkörven is in wiet Rebeeden blots tegen Kurafgaav togänglich. Führt Wattwanderungen wurrd vun de Gemeende, privat Wattführer oder Natuurschutzverbänden as de „Naturschutzgemeinschaft Sylt e.V.“ un de Schutzstation Wattenmeer in de Tied von de Saison anboden. In Westerland gifft dat direkt an de Strandpromenade en Meerwater-Wellenbad, de „Sylter Welle“. 2004 hett dat Sylt Aquarium^[38] un 2009 dat „Erlebniszentrum Naturgewalten“ in List^[39] apenmakt. Tosommen mit den Tierpark Tinnum kann man sück hier över de heimisch Flora und Fauna schlau maken. De Insel hett veer Golfplatzen, vun de dat bitlang jüngste in Hörnum siet 2008 bespeelbar is.

Weern to Anfang vun dat 20. Johrhunnert de Badestrände noch nah Geschlechtern strikt in „Damenbad“ un „Herrenbad“ trennt un man hett tüchtig in lang Badkleedasch baadt, so entwickel sück – utgahnd vun dat intellektuell Kampen – af Anfang vun dat 20. Johrhunnert en Bewegen, de en Sünnbaden ahn Kleedasch plegen dee – de Freekörperkultur, kört FKK. 1920 hett up Sylt de eerste Nacktbadestrand apen makt. Disse FKK-Bewegen harr bit in de 1950er Johren man blots en lütten Anhängerkring, hett sück aver spätestens mit de sexuell Revolutschoon över de gesamte Insel utbreedt. Gau verbunn jeder mit de Naam „Sylt“ dat en beeten anrüchige Nacktbaden. Siet den 1960er Johren gifft dat an‘ gesamten Weststrand utwiest FKK-Strände, mit so klingenden Naams as „Abessinien“^[40], „Samoa“ oder „Sansibar“. De woll berühmtest Sylter FKK-Strand wurr dör regelmatig Berichterstattung in de Boulevard-Medien de vun „Buhne 16“ in Kampen. Hüüd verwischen de Afgrenzungen tüschen FKK- un Textilstrand mehr un mehr. Wieldes de eegentlichen FKK-Strände nich mehr so anseggt sünd, is dat nicht mehr ungewöhnlich oder upsehnerregend, an „normaal“ Stränden ahn Kleedasch to baden oder sück to sünnen.

Tonehmend Bedüüden för den Tourismus up de Insel hebbt regelmatig wedderkehrend Veranstaltungen un „Events“. In de Regel wurrd sückse Veranstaltungen in Tosommenarbeit mit Sponsoren gezielt överregional bewurben un locken en vörnehmlich jüngeres Publikum up de Insel.

Dat Meerkabarett, siet 2007 in‘ „kunst:raum sylt quelle“^[41] in Rantum to Huus, präsenteert siet över 15 Johren in‘ Juli un August hoochkarätig Comedians, Kabarettisten un Musiker dat Inselpublikum.^[42]

Ebenso to de fast Grötten up de Insel hörrt de so nömmt „Syltlauf“. Disse Loop över 33,333 km lockt jährlich bit to 1500 Lööper up de Insel.^[43] Doröver herut finden tallriek Regatten un Watersportwettstrieden – vörnehmlich vör den Westerländer Weststrand statt. Dorto tellen t.B. de Windsurf-Worldcup, de Kitesurf-Trophy as ok de Deutsche Windsurfcup^[44], un dat Cat Festival Sylt, en Veranstaltung, de mehrere Katamaran-Regatten umfaat.

Neben en eegen Dagzeitung, de Sylter Rundschau, de in‘ SHZ-Verlag rut kummt, gifft dat up Sylt dör Werbung finanzeert un köstenlos verdeelt Weekenblööd. För dat Verbreeden vun terrestrisch empfangbar Radio- un Feernsehprogramme staht up de Insel twee Sennenanlagen, de Senner Morsum un de Senner Westerland.

Neben tallriek nedderlaaten Dokters stellt vör allen de so nömmt Nordseeklinik, in‘ Noorden vun Westerland liggend, de Grundversörgen seker. In de Hüüs vun en ehmalg Luftwapenlazarett wurr 1953 de apenlich Krankenhuusbedriev upnommen, Tovör geev dat en lütt Krankenhuus an de „Rote-Kreuz-Straße“ in Westerland. Nah langjohrig Drägerschap dör de Arbeiterwohlfahrt hörrt de Nordseeklinik siet 1991 mit hör Krankenhuus- un Rehaafdeelen to de privatwertschaplich Ünnernehmensgrupp vun de Asklepios Kliniken, de mehrere Krankenhüüs in Düütschland bedrifft. Dorneben existeeren up de Insel tallriek Rehabilitationsinrichtungen mit den Behandlungsswoorpunkten Hart-, Kreisloop- un Atemwegserkrankungen.

Up de Insel gifft dat, in‘ Gegensatz to dat Sleswig-Holsteensch Fastland kien Windkraftanlagen. Dat Projekt Butendiek plaant, en Offshore-Windpark mit 80 Anlagen ca. 35 km vör de Küst in de Noordsee westlich vun Sylt to errichten. De Windpark wurr 2004 vun de dormaligen root-gröön Landsregeeren genehmigt un af 2011 söllt de eerst Windkraftanlagen upricht weern.

An de Westküste vun Sylt enden twee transatlantisch Seekabel, eenmal bi Rantum dat 14.000 Kilometer lang Datenkabel AC-1 (Atlantic Crossing) vun Brookhaven in de USA kommend, de anner an‘ Ellenbagen bi List dat vun Kanada kommend 8.000 Kilometer lang Seekabel Cantat-3.^[45]

En unmittelbor Anbinnen an dat Straatennett up dat Fastland besteiht nich. Mit PKW oder LKW kummt man up de Insel mit den SyltShuttle de DB-Autotoog. De Fohrtüüg wurrd in Niebüll verladen un över de Marschbahn un den Hindenburgdamm nah Westerland fohren. Neben de Autotüüg verkehren över den Hindenburgdamm Nah- un Feernverkehrstüüg (IC) vun de Nord-Ostsee-Bahn un de DB. De Bahnhööf vun dat Eiland sünd (vun Oost nah West): Morsum (Sylt), Keitum un Westerland as Koppbahnhoff. De Hööftbahnhoff mit ZOB un Hööftverkehrsknüttpunkt liggt in dat Zentrum vun Westerland.

Sylt is aber ok över den Flooghaben Sylt in‘ Lien- un Charterverkehr to erreichen. Vör allen in de Sömmersaison wurrd disse Flooghaben mehrmals täglich vun völ düütsch Grootstäder un Ballungszentren ut direkt anfloogen un hett somit siet Enn‘ vun de 1990er Johren erheblich an Bedüüden för den Tourismus wunnen. In dat Johr 2008 weer he mit 153.000 Fluggasten de Flooghaben vun Slewsig-Holsteen mit de tweethööchst Passagiertall.

Tüschen de däänsch Nahberinsel Rømø un den Haben in List besteiht en Verbinnen mit de Fohrtüüch- un Personenfähre vun de Römö-Sylt-Linie. De Fähre verkehrt bit to acht Mal täglich uni s nah den Sylt Shuttle de tweetwichtigste Verbinnen för PKW un LKW up de Insel.

Up Sylt is, as ok up de noordfreesch Nahberinseln, motoriseert Individualverkehr tolaaten. De Insel hett en good utbaut Straatennett, as ok groot strandnah Parkplatzen, de aber to’n Deel köstenplichtig sünd.

Up de Insel wurrd de ÖPNV dör de Lien- un Charterbussen vun de Sylter Verkehrsgesellschap (SVG) sekerstellt. De ca. 30 Lienbussen vun de SVG fohren up fiev Lien mit vergliekswies kört Takttieden sämtlich Inselöörd an. Binnerhalv vun Westerland verkehren tosätzlich so nömmt Stadtbusse. Zentraal Busbahnhoff, de vun all Lien up de Insel anfohren wurrd, is de ZOB an‘ Westerländer Bahnhoff.

As Radfohrer kann man up en good utbaut Radweegnett vun rund 250 Kilometer Gesamtlängt^[46] torüchgriepen, dat all Inselgemeenden verbinnen deiht. Dat gifft meest kien Stäe, de nich bequem per Rad erreicht wurrn kann. As meest dörgahnd Radweg, de de Insel, mit Utnahm vun dat Rebeet vun de ehmalg Stadt Westerland, vun Noord nah Süüd dörquert, deent de Trass vun de ehmalg Sylter Inselbahn.

Sylt hett insgesamt veer Haben, vun de de nöördlichst in List un de süüdlichst in Hörnum apenlich sünd. Vun disse Haben fohren Seebäderscheep un Utflugdamper to de Nahberinseln Amrum, Föhr un den Halligen as ok to Körtseefohrten in dat Wattenmeer. Vun den Lister Fähranlegger verkehrt de Römö-Sylt-Linie. Tosätzlich hett sück dor en touristisch Infrastruktur mit Restaurants, Fischbuden un Souvenirläden entwickelt. Disse Haben beeden buterdem as Schuulhaben Anliggerplatzen för Sportboote; aber ok Fohrtüüch vun de Krabben- oder Musselfischer maken hier fast. Twee wiedere Haben, de ehmalge Fährhaben Munkmarsch as ok de in de 1930er Johren an‘ dormaligen Seeflegerhorst entstahn Haben Rantum, sünd in‘ Privatbesitt vun Yachtclubs un nicht för de Apenlichkeit togänglich.

Van 1888 bit 1970 harr de Insel Sylt Schmalspoorbahnen mit 1.000 mm Spoorwiet, de anfangs vun mehreren Sellschopen baut un bedreven wurr. De eerste Streck vun de Sylter Inselbahn is af 1888 in de Sömmermaand de etwa 4,2 km lang Stück vun‘ Haben Munkmarsch in de Inselmetropole Westerland fohren, wiedere Strecken vun Westerland nah Hörnum in‘ Süüden vun de Insel un vun Westerland nah List in‘ Noorden keemen af 1903 bzw. 1907 dorto.

In de beid Weltkriege hebbt Riekswehr bzw. Wehrmacht dit Streckennett um eenig Kilometer wieder makt, um de faken aflegen Lager un Geschüttstellungen antobinnen. So wurrn groot Deelen vun Ellenbagen bi List mit en Schienennett versehn. In de 40er Johren harr Sylt över de Inselbahn dat längste Streckennett in Düütschland. Disse Strecken wurrn aber glieks nah den Tweeten Weltkrieg vullstännig afbaut.

In de 1950er Johren beleev de Inselbahn dör den Frömdenverkehr en nee Upswung, de aber nich tegen den immer mehr wurrn Individualverkehr up Sylt ankeem. So wurrn denn Noord- un Süüdbahn an‘ 29. Dezember 1970 stillleggt, de old Oostbahn vun 1888 weer all in‘ Sömmer 1927 upgeven wurrn.^[47] Den Personenverkehr hett de Sylter Verkehrsgesellschap (SVG) von nu an blots noch up Lienibusse verleggt.

Över Religion un Brüük vun de Sylter Freesen vör de Christianiseeren is blots wenig överleefert. De in dat 15. Johrhunnert entstahn Kielholtz-Chronik^[29] bericht vun heidnisch Praktiken, de de Chronist sülvst beleevt hemm will. De Christianiseerung vun de Freesen keem in dat 11. Johrhunnert ok nah Sylt. De fröh christlich Goddeshüüs ut disse Tiet sünd nich mehr erhollen. Um 1240 entstunn de noch hüüd bestahn mächtig St.-Severin-Kark to Keitum, de Toorn wurr um 1450 ut Tichel- un Feldsteenen erricht. To disse Tiet weern de Freesen ok karklich bannig unafhängig, hebbt lang Tiet kien Teinten betahlt, hebbt hör Prediger sülvst bestimmt un hebbt den Zölibat vun de Preester aflehnt.

In de 1520er Johren keemen Utlöper vun de Reformatschoon up de Insel, Sylt wurr evangeelsch-luthersch. Eerst mit Insetten vun den Tourismus Midden vun dat 19. Johrhunnert keemen nah un nah eenig Katholiken up de Insel, deels as Gasten, deels as nee Inwahner. Enn‘ vun dat 19. Johrhunnert wurr disse Veränderungen Reknung dragen un man hett 1903 in de Neuen Straße in Westerland en lütt kathoolsch Kapell baut. 1957 weer de all lang to lütt wurrn un mit de Christophorus-Kark wurr nu en nee Goddeshuus weeht, dat 1998 wedderum dör en Neebau an old Stäe ersett wurr.

Hüüd gifft dat up Sylt de evangeelsch Karkengemeenden^[48] List, Noorddörper (Noorddörperkapell in Wenningstedt), Westerland (Stadtkark St. Nicolai un Dörpkark St. Niels), Keitum (St. Severin), Morsum (St. Martin) as ok Rantum-Hörnum (St. Thomas). De ebenfalls evangeelsch Däänsch Kark in Süüdsleswig is mit en Gemeend in Westerland vertreden.

De Kathoolisch Kark ünnerhollt neben de St. Christophorus-Kark in Westerland en Filialkark in List (St. Raphael). De ehmalge kathoolisch St. Joseph-Kark in Hörnum wurr för eenig Johren profaneert, also weer entweeht.

Doröver herut ünnerhollen in Westerland neben verscheeden freekarklich Gemeenden ok Glöövensgemeenschapen as de Neeapostoolsch Kark, de Baptistengemeend un Jehovas Tüügen as ok Orthodoxe Christen hör Gemeend-, Beet- un Versammelnsrüüm.

1904 hett de Berliner Dokter Paul Dahlke en buddhistischen Theravada-Tempel in Wenningstedt baut. In‘ Fröhjahr 1920 hett he buterdem in de Braderuper Heid en Stupa erricht, de 1939 bi de Flooghabevergrötterung platt maakt wurr. Nah den Bau vun den Hindenburgdamm verlager he sien Aktivität nah Berlin, wiel he up Sylt sien Ziel vun en afscheeden buddhistisch Kulturzentrum as nich mehr realiseerbor ansehn dee.^[49]

Up Sylt gifft dat siet 1992 en Zentrum vun den Tibetischen Buddhismus in Westerland.^[50]

To de inheimisch Spraken vun de Insel Sylt tellt to’n eenen dat Freesch. De Sylter Mundoort wurrd Sölring nömmt. Mit de Mundoorten vun Föhr, Amrum un Helgoland bild se de inselnoordfreesch Dialektgrupp, de sück düütlich vun dat Fastlandnoordfreesch aftrennt. Sölring ünnerscheed sück vun de anner Inselmundoorten dör de gröttere Antall vun däänsch Lehnwöör. De üblichen noordfreeschen Rechtschrievregeln wurrd nich för de Sylter Mundoort bruukt. Blots noch eenig Hunnert Minschen snack hüüd noch Sölring. Dör den Massentourismus un dat Towannern vun Arbeitskräften vun dat Fastland as ok dat Afwannern vun Sylter Familien vun de Insel ist de freesch Spraak up Sylt besünners stark ut dat Alldagsleven verdrängt wurrn.

Mit dat so nömmt „Friesisch-Gesetz“ ut dat Johr 2004 wurrd de Freesche Spraak aber weer fördert. So könnt t.B. Oortstafeln un Beschriften an apenlich Bauwarken tweespraakig (freesch un düütsch) gestaltet werrn. Bispelen dorto sünd: De Oortstafeln „Kampen-Kaamp“, bzw. „Keitum-Kairem“ oder da „Kaamp-Hüs“ – de Kurverwalten. Ok wurrd de Freesch-Ünnerricht an Scholen un in de Bildung vun utwussen Lüüd fördert.

To’n annern is traditschonell de Sylter Noorden, dat so nömmt Listland, dat över völ Johrhunnerten to de Däänsch Kroon hörrn dee, däänschspraakig. Ok wenn de düütsch Spraak in dat Alldagsleven vörherrschend is, so gifft dat up Sylt noch en däänsch Minnerheit, de hör Spraak un Traditschoon in Vereenen un Schoolen lebendig hollt. Neben de däänsch Kark, de Vesterland Danske Kirke^[51] in Westerland mit en reeg Gemeendeleven, existeeren up Sylt twee däänsch Grundschoolen (Danske skole) in Westerland un in List.

In dat ländlicher struktureert Sylt-Ost is in völ Familien noch de plattdüütsch Spraak bannig verbreedt.

In de Öörd Westerland, Sylt-Ost, Hörnum un Wenningstedt gifft dan Schoolen vun de Primarstuuf. Bit in de 1950er Johren geev dat in Hörnum en Dwarfschool, de hör Ünnerrichtsruum in den Hörnumer Lüüchttoorn harr. 2007 wurr de ehmalge Boy Lornsen-School in Keitum slooten un wegen fallend Schölertallen mit de School in Tinnum tosommenleggt. In Westerland un List gifft dat twee däänsch Schoolen un Kinnergorden.

Wiederführend Schoolen gifft dat blots in Westerland. Dorto tellen neben de in dat Schulzentrum Sylt ansiedelt sülvständigen Schoolen Gymnasium^[52], Real- un Hööftschool en Förderschool as ok en Butenstäe vun de Beropsschool Niebüll, in de Schöler in handwarklich un gastronomisch Beropen utbildt wurrd. De ehmalge Hööft- un Realschool hebbt sück to dat Schooljohr 2009/10 to en Gemeenschapsschool tosommenslooten.

In‘ Noorden vun dat Eiland gifft dat tüschen Kampen und List in en Düünrebeet glieks achter den Strand de Volkshoochschool Klappholttal, en vun de öldsten Volkshoochscholen in Sleswig-Holsteen. In List gifft dat konkrete Plaans, up dat ehmalg Kasernengelände vun de Marineversorgungsschool neben en Internatsschool vun de Sekundarstuuf I un II ok en Universitätscampus to errichten.^[53]

De Insel weer oorsprünglich up Grund vun de Kargheit vun dat Land wegen dat unwirtlich Klima man blots dünn besiedelt. So geev dat um 1800 in Wenningstedt man jüst eenmal acht acht Stavenplatzen un in List blots twee Hööf. Hörnum weer bit etwa 1900 völlig unbesiedelt un de Oort Rantum muss tietwies völlig vör den starken Sandfloog kapituleeren, de Hööf, Weedland un Felder ünner sück begraven dee. De oorsprünglich Bauwies weern de reetdeckten, leeg Freesenhüüs. In‘ Ünnerscheed to de Hüüs up dat Fastland wiesen de so nömmt Uthlandfreeschen Hüüs en spitzen Gevel över de Ingangsdöör up, de sück bit knapp ünner den First erstreckt.

De Hüüs staht meest all in Oost-West-Richten, um den vörherrschenden Westwind en mögelk minn Angreepsflach to beeden. In dat den Weer towendt Westdeel vun de Hüüs leegen de Ställe, so dat de Wohnberiek in‘ Schuul up de Oostsiet weer. De Dachgeschosse vun de old Hüüs wurrn nich to’t Wahnen bruukt, sonnern weern as Heu- un Vörratslager in Gebruuk, in dat man över en Heuluuk in den baben erwähnten Freesengevel rinkommen kunn.

Bit hüüd erhollen Freesenhüüs staht meest ahn Utnahm ünner Denkmalschuul, dennoch wurrn meest all Hüüs mit mehr oder weniger stark baulich Veränderungen to rein Wahn- oder Appartementhüüs ümwannelt. Dorbi wurrn insbesünnere dör den nachträglichen Inbau vun Daakgauben, as ok den Umbau vun den ehmalgen Stalldeel to Wahnzwecken dat butere Bild vun dat Huus stark verännert. Blots dat vun‘ Söl’ring Forinning all siet 1907 as Museum bedreeven so nömmt „Oldfreesch Huus“ in Keitum ut dat Johr 1737 wiest de oorsprünglich Nutzungs- un Bauform vun disse Gebäude wiederhen up. Erhollen sünd neben de eegentlich Bausubstanz ok völ typische Ausstattungsreeschkopp un Möbel, as de in de Wand inlaaten Alkoven mit den blots 1,75 m langen Bettkasten, de Rookköök mit apen Herd un Füerstäe för den in de Kööv (=Döns) liggend Ofen. En anner in‘ Originaltostand belaaten Huus kann man in dat Freeluchtmuseum Molfsee ankieken.

In de Nacht vun den 21. Februar, den Vöravendvun den Petridag, wurrd in völ Inselöörd groot Füer anstaken. De Historie vun dat Biikebrennen geiht as heidnisch Bruuk bit wiet in de vörchristlich Tiet torüch. Later deen dat Füer de Verafscheeden vun de Gröönlandfohrer. Dat weern de Sylter, de as Kapitäns oder Besatzung vun de Walfänger in Fröhjohr in dat Noordmeer trucken. Wedderbeleevt hett dissen Bruuk de Sylter Chronist C. P. Hansen tegen Enn‘ vun dat 19. Johrhunnert.^[54] Sietdem wurrd weer jährlich de Biiken an de oldherbrocht Öörd upschicht un anstaken. De Petridag is up de gesamte Insel Fierdag – all Schoolen un völ Büros un Geschäfte hebb denn slooten.

Up de meest boomloos Insel wurr to de Wiehnachtstiet anstäe vun en Wiehnachtsboom traditschonell de Jöölboom upstellt, en lütt Holtgestell, an de en Kranz ut immergröön Twiegen bunnen wurr. He ruht up en Sockel mit dat Afbild vun Adam un Eva ünner en (Appel-)Boom mit de Slang. Doröver sünd en Peerd, en Hund un en Hahn dorstellt. De ut Soltdeeg makt Figuren hebbt allesamt symbolisch Bedüüden: Adam un Eva mit de Slange stellen de dör den Sündenfall wunnen Erkenntnis vun Good un Wöst dor, Dat Peerd sall för Kraft, Flinkheit un Utdüer stahn, de Hund för Trüe. De to böverst platzeert Hahn sall as ok up Karktoorns nah de Petrusvertellsels vun dat Nee Testament de Waaksamkeit utdrücken. Je nah Smack un Traditschoon wurrn wiedere Natuurprodukte as Dekoratschoonsgaven hentofüügt.^[55] Nah dat Upkommen vun den Adventskranz hett sück dörsett, dat an dit Gestell veer Keersen fastmakt wurrn, de ähnlich as de vun en Adventskranz nah un nah vör Hilligavend anstaken wurrd. Up Sylt lang Tiet in Vergeetenheit geraden, wurr de Jöölboom af Midden vun dat 20. Johrhunnert dör eenig Sylter Familien weer to en nee Leven erweckt un kummt nu ok buterhalv vun de Insell in Mood.

Dat Maskenloopen is en Sylter Oord vun dat in Noordfreesland verbreedt „Rummelpottloopen“. Disse Bruuk wurrd vör allen noch in de Dörper vun Sylt-Ost pleegt. To Silvester trecken lütt Gruppen un Utwussen un Kinner, mit Masken verkleedt, vun Huus to Huus. De so verkleedt Omtaakelten draagt derbe Leeder un Gedichten in freesch un deelwies middlerwiel ok in plattdüütsch vör. Faken geiht dat dorbi um lokaal Begevenheiten vun dat vergangen Johr. Disse Umtüüg enden eerst wiet nah Middennacht. Dat „Raketenscheeten“ un Böllern is wegen de hooch Brandgefohr up Grund vun de völ reetdeckt Hüüs un de dröög Heid- un Düünenflächen up de ganz Insel ünnerseggt.

De Insel wurr vun Minschen präägt un prääg gliekermaaten völ Minschen, de up dat Einland leevt hebbt oder sück befaat habbt. So fung de in Keitum boren Freeheitskämper Uwe Jens Lornsen sien politisch Karriere up Sylt an, un Theodor Storm hett nah längeren Upnehollen up de Insel de dör sein Sylter Novelle schreven, de aber dör sien Dood nicht to’n Afsluss keem. Nah den Keitumer Kapitän Lorenz de Hahn is dat Utwannererdörp Hahndorf in Australien nömmt. Bit hüüd giift dat in de Leedtexten vun den Leedermaker Reinhard Mey regelmatig Henwiesen to de Insel – so etwa in sien Leed Klar Kimming.

Dat dat old Sylt nich vergeeten wurr, wurr all vör över 100 Johren dör den Schoolmeester und Heimatkundler Christian Peter Hansen ut Keitum sekerstellt, de as bedüüdenst Chronist vun de Insel gellt. Nah sien Dood hett de Heimatforscher Christian Jensen sien Arbeit wieder makt.

Siet Upkommen vun den Tourismus Midden vun dat 19. Jorhunnert hett de Insel Künstler anlockt. Sünners Kampen weer to Anfang vun dat 20. Johrhunnert so wat as en Künstlerkolonie. Neben de Verleger Ferdinand Avenarius un Peter Suhrkamp keemen tallriek bekannt un weniger bekannt Kunstschaffende up de Insel. Dichter un Denker as Thomas Mann oder Kunst-, Danz-, Film- un Theaterlüüd as Gret Palucca un Will Grohmann truck dat in de Sömmermaand nah Sylt.

Ünner de eerst Maler, de Sylt as Sujet opdeckt hebbt, weern Eugen Dücker, Eugen Bracht, Hinrich Wrage, Julius Bodenstein un Hans Peter Feddersen. Franz Korwan un Jacob Alberts folgten jem. De Maler Andreas Dirks wurr 1865 in Tinnum op Sylt baren. He hett an de Kunstakademie Düsseldörp un in Weimar studeert, hett siet 1895 in Düsseldörp leevt, nehm dar 1916 en Professur an un hull togliek in Westerland en Atelier. Ulrich Schulte-Wülwer betekent em as de stärkste künstlerisch Talent, de de Insel hervörbrocht hett. Carl Arp keem 1903, Alf Bachmann 1905 eerstmals nah Sylt. C.C. Feddersen leet sik 1920 in Keitum dal, Hugo Köcke 1921 in Westerland, he hett sien Atelier in Berlin bihollen. Maler as Emil Nolde, Helene Varges, Ingwer Paulsen, Erich Heckel, Anita Rée, Albert Aereboe, Ernst Mollenhauer un Magnus Weidemann (beid sünd in Keitum begraven), Siegward Sprotte, Otto Eglau, Dieter Röttger, Wilhelm Ludwig Lehmann und Karl-Heinz Berndt-Elbing truck dat nah Sylt. To de aktuelle Künstler hörrn Ole West, Hans Nordmann un de in Berlin un op Sylt levenden Maler un Bildhauer Rainer Fetting un Ingo Kühl.

• 
  Hans Peter Feddersen Hünengräber auf Sylt, 1872, Ööl op Lienwand 27 × 68,5 cm
• 
  Fritz Stoltenberg Sylt Dünen, 1874, Teeknung
• 
  Julius Bodenstein Heimat der Heimatlosen auf Sylt, 1889
• 
  Fritz von Wille, Dünen von Sylt, Ööl op auf Hartfaserplatt, 1894
• 
  Eugen Bracht Küste auf Sylt (Morsum-Kliff), 1897, Ööl op Lienwand 61,5 × 50,5 cm
• 
  Hinrich Wrage Morsumkliff, Sylt, 1902, Ööl op Lienwand 115 × 220 cm
• 
  Franz Korwan Winter auf Sylt, Öl auf Holz 24 × 38 cm, ohne Jar
• 
  Carl Arp Küstenlandschaft auf Sylt (Morsumkliff) 1905, Ööl op Lienwand 47,5 × 59,5 cm
• 
  Wenzel Hablik Landschaft auf Sylt 1910, Ööl op Lienwand
• 
  Hugo Mühlig, Partie auf Sylt, 1911, Mischtechnik op Karton 11,5 × 18 cm
• 
  Wenzel Hablik Sylt Sonnenuntergang Dünen, 1912
• 
  Hans Peter Feddersen Alte Häuser in Braderup, 1921, Ööl op Lienwand
• 
  Andreas Dirks Munkmarschener Hafenansicht auf Sylt, 1922, Ööl op Lienwand
• 
  Anita Rée Die Oase in Kampen, 1932/33, Aquarell 39 × 49 cm
• 
  Ingo Kühl Haus am Watt, 2015, Ööl op Lienwand 150 × 200 cm

Immer weer weer Sylt Dreihoort för Speelfilme. So hett all Friedrich Wilhelm Murnau en grooten Deel vun de Butenupnahmen vun sien fröh Stummfilm Der Gang in die Nacht in‘ August 1920 up de Insel bi Kampen dreiht. In‘ Fröhjahr 2009 hett Roman Polanski tallriek Butenupnahmen to sien Hollywood-Film The Ghostwriter in List un Munkmarsch dreiht.

Sylt wiest vör allen in de Sömmermaand en beachtlich Dichte an Künstlern, Galerien, Utstellungen un Lesungen up. Siet 2001 schrifft de Stiftung kunst:raum sylt quelle jedes Johr en Literaturstipendium ünner den Naam Inselschreiber ut. Bewerben könnt sück düütschspraakig Schriever, de all in Bookform wat herutgeven hebbt.

• Herbert Bruns: SYLT – Natur, Erholung, Forschung, Lehre, Umweltbelastung, Inselplanung und Bürgerinitiative (Ünnertitel: „Dokumentation vom Kampf gegen „Atlantis“ und für Sylt“, as Band 4 ( Nr. 37-52) in de Reeg „BIOLOGISCHE ABHANDLUNGEN“, Biologie-Verlag, Wiesbaden 1975
• Hans Jessel: Das große Sylt-Buch. Ellert & Richter, Hamburg 2000, ISBN 3-89234-531-7
• Michael Jürgs, Tassilo Trost: Sylt-Die Insel, Gruner + Jahr, Stern Buch, Hamborg 1978
• Harry Kunz, Thomas Steensen: Das Sylt-Lexikon. Wachholtz, Neemünster 2002, ISBN 3-529-05518-2
• Hinrich Matthiesen: Mein Sylt. Ullstein-Bücher, Allgemeine Reihe. Ullstein, Berlin 2000, ISBN 3-548-24964-7
• Sven Simon (Hrsg.): Sylt – Abenteuer einer Insel. Hoffmann und Campe, Hamborg 1986, ISBN 3-455-08920-8
• Peter Schmidt-Eppendorfer: Sylt. Memoiren einer Insel. Dokumente, Chroniken, Berichte aus 1001 Jahren. Husum Druck- und Verlagsgesellschaft, Husum 1977, ISBN 3-88042-037-8 (Quellensammlung)
• Georg Quedens: Kleines Lexikon Sylt. Von Abessinien bis Zugvögel. Zeise, Hamborg 2000, ISBN 3-932844-41-6
• Hans-Jürgen Stöver: Von der Inselbahn und den Bäderschiffen Sylts. Schleswiger Druck- u. Verlagshaus, Schleswig 1979, ISBN 3-88242-043-X
• Hans-Jürgen Stöver: Westerland auf Sylt. Das Bad im Wandel der Zeiten. Husum Druck- und Verlagsgesellschaft, Husum 1980, ISBN 3-88042-101-3
• Harald Voigt: Die Festung Sylt. Eegenverlag Nordfriisk Instituut, Bräist/Bredstedt 1992, ISBN 3-88007-189-6
• Christian Papendick: Sylt. Insel zwischen Sturm und Stille. Husum Verlag, Husum 2005, ISBN 978-3-89876-200-7
• Bruno P. Kremer, Klaus Janke: Sylt - Einladung zwischen zwei Meere. Biologie in unserer Zeit 38(3), S. 187 - 193 (2008)
• Silke v Bremen:"Wenningstedt" Wachholtzverlag, Neumünster 2000, Sieden 64-66, ISBN 3-529-05003-2

• Gemeend Sylt
• Amt Landschaft Sylt
• Privaat Siet mit historschen Ansichten vun de Insel

1. ↑ http://www.westerland.de/fileroot/service/download/Tourismusstatistik2005.pdf Westerland/Sylt Tourismus-Statistik 2005, herutgeven vun Tourismus-Service Westerland, Togreep 11. Dezember 2009, pdf-Datei; 320 KB
2. ↑ Klimadiagramm mit kumuleert Werten för List (Sylt)
3. ↑ LancewadPlan Schleswig-Holstein Historische Landschaftscharakterisierung Sylt Geologie
4. ↑ Old Koorten, de den Wannel vun den Umreet vun Sylt wiesen
5. ↑ ^{a b c} Klimaänderung und Küste – Fallstudie Sylt Projekt vun dat Forschungszentrum för marine Geowetenschapen vun de Christian-Albrechts-Universität to Kiel Paläo-Ozeanologie - Deelprojekt: Klimabedingte Veränderung der Gestalt der Insel Sylt
6. ↑ Umweltatlas Wattenmeer - Band I - Nordfriesisches und Dithmarscher Wattenmeer, hg. v. Landesamt für den Nationalpark Schleswig-Holsteinisches Wattenmeer und dem Umweltbundesamt, Stuttgart 1998, S. 38
7. ↑ Vgl. Fallstudie Sylt Teilprojekt „Strategien und Optionen der Küstenschutzplanung für die Insel Sylt“[1] S. 52, wo de Vördeelen un de Risiken vun stief Küstenschuulbowarken dorstellt weern.
8. ↑ Achim Daschkeit, Horst Sterr: Klimawandel und Küstenschutz: Hat Sylt eine Zukunft?, in: Bernhard Glaeser (Hrsg.): Küste, Ökologie und Mensch - Integriertes Küstenmanagement als Instrument nachhaltiger Entwicklung 2005 [2] S. 278
9. ↑ Sylt zwischen Natur und Profit
10. ↑ Matthias Bleck: Funktionale Bemessung künstlicher Riffe für aktiven und sanften Küstenschutz[3]
11. ↑ J. Newig: Sand auf Sylt [4]
12. ↑ ^{a b} Naturschutz Sylt Braderuper Heide
13. ↑ Naturschutz-Sylt.de
14. ↑ Landesamt für Umwelt und Natur des Landes Schleswig-Holstein (Hrsg.): Die Amphibien und Reptilien Schleswig-Holsteins. Rote Liste. 3. Fass., Dez. 2003 (PDF online)
15. ↑ M. Lohmann, K. Haarmann: Vogelparadiese, Band 1 Norddeutschland. Verlag Paul Parey, ISBN 3-490-16418-0
16. ↑ http://www.daeb.de/schleswig-holstein/nordsee/nordfriesland.php, Orte, Städte, Gemeinden im Landkreis Nordfriesland, Deutschland auf einen Blick, herutgeven vun Sebastian Barzel, Togreep 11.12.2009
17. ↑ http://www.shz.de/lokales/sylter-rundschau/artikeldetails/article/789/westerland-und-sylt-ost-fusionieren-1.html, Westerland und Sylt-Ost fusionieren, Sylter Rundschau, Togreep 11.12.2009, Datum: 26.05.2008, Autor:Ulrike Bergmann
18. ↑ http://www.shz.de/lokales/sylter-rundschau/artikeldetails/article/789/der-fahrplan-zur-teilfusion-so-geht-es-jetzt-weiter.html, Der Fahrplan zur Teilfusion: So geht es jetzt weiter, Herutgever Sylter Rundschau van 27.05.2008, Autor: Ulrike Bergmann, Togreep 11.12.2009
19. ↑ Söl'ring: Wäästerlön oder Weesterlön
20. ↑ so Max Pahl in Hörnum. Heimat am Horn - Querschnitt und Streifzüge durch Geschichte, Leben und Landschaft des Nordseebades Hörnum auf Sylt. Lunden, Verlagsdruckerei Schallhorn, 1983
21. ↑ Arthur Dähn: Ringwälle und Turmhügel. Mittelalterliche Burgen in Schleswig-Holstein, Husum 2001, S.148-152
22. ↑ Wolfgang Laur, Historisches Ortsnamenlexikon von Schleswig-Holstein, 2. Aufl., Neumünster, 1992.
23. ↑ Niels Åge Nielsen: Dansk Etymologisk Ordbog, 1966, 1989
24. ↑ Nudansk Ordbog, Politikens Forlag, Kopenhagen, 1986
25. ↑ Sylt, Ordbog over det danske Sprog
26. ↑ Beda Venerabilis, Ecclesiastical History of the English People. Book 1, Kap. XV, http://en.wikisource.org/wiki/Ecclesiastical_History_of_the_English_People/Book_1#15, Togreep an 11.12.2009
27. ↑ Bantelmann, Landschaft und Besiedlung Nordfrieslands in vorgeschichtlicher Zeit, in: Geschichte Nordfrieslands ISBN 3-8042-0759-6, S. 13-56
28. ↑ Kirche St. Severin
29. ↑ ^{a b} Peter Schmidt-Eppendorfer: Sylt. Memoiren einer Insel. Dokumente, Chroniken, berichte aus 1001 Jahren, Husum 1977, S.13
30. ↑ Frank Bajohr in Unser Hotel ist judenfrei - Bäder-Antisemitismus im 19. und 20. Jahrhundert, Fischer Verlag, 2003, ISBN 3-596-15796-X
31. ↑ ^{a b} so Harald Voigt in Die Festung Sylt -Geschichte und Entwicklung der Insel Sylt unter militärischem Einfluß 1894-1945, ISBN 3-88007-189-6, Verlag Nordfriisk Instituut, 1994
32. ↑ Kurt Friedrichs in Umkämpftes Helgoland - Der Leidensweg eines Inselvolkes Helgoland 1988
33. ↑ Über die Geschichte der Beyschlag Werke
34. ↑ [5]
35. ↑ Tourismus-Statistik (1980-2005)
36. ↑ [6]
37. ↑ [7]
38. ↑ Syltaquarium
39. ↑ Erlebniszentrum Naturgewalten
40. ↑ De Naam „Abessinien“ för en Strandasnitt bi Buhne 31 tüschen Kampen un List keem übrigens up, as dor an‘ 19. Oktober 1935 de franzöösch Frachtdamper „Adrar“, angeevlich mit en Wapenladung för Abessinien (Äthiopien) an Bord stranden de. In‘ Sylter Volksmund wurr de Strand dor bald „Abessinien“ nömmt, un disse Naam wurr – to’n Arger vun kaiserlich-abessinischen Diplomaten - en Synonym för dat dortige Nacktbadeleven. Tatsächlich harr de Adrar kien Waffen an Bord, an‘ 17. August 1936 keem se weer free, aber de Naam hett sück bit hüüd hollen.
41. ↑ http://www.kunstraum-syltquelle.de/ Kunst, Wasser, Meer, Togreep 11. Dezember 2009
42. ↑ http://www.meerkabarett.de/ Meerkabarett, Togreep 11. Dezember 2009
43. ↑ http://www.welt.de/print-welt/article507987/Syltlauf_-_In_knapp_zwei_Stunden_um_die_Insel.html Syltlauf - In knapp zwei Stunden um die Insel, Frank Deppe, vun 20. März 2000, Togreep an 11. Dezember 2009
44. ↑ http://www.windsurfcup.de/ DWC-Info: Deutscher Windsurf Cup (DWC), Togreep an 11. Dezember 2009
45. ↑ Liste vun Seekabels (engelsch), afroopen an‘ 7. Dezember 2010
46. ↑ Daten und Fakten zur Insel
47. ↑ http://www.luftschutz-bunker.de/vergessene-orte/index.php?option=com_content&task=view&id=15&Itemid=38 |titel=Sylter Inselbahn, Togreep an‘ 11. Dezember 2009
48. ↑ http://www.kirche-auf-sylt.de |, Kirche auf Sylt. Ökumenische Websteed vun de Karkengemeenden up de Insel, Togreep an‘ 11. Dezember 2009]
49. ↑ http://das-buddhistische-haus.de/pages/en/PhotoAlbum/Das-Buddhistische-Haus-historical/
50. ↑ http://www.buddhismus-sylt.de//
51. ↑ http://dks.folkekirken.dk/VESTERL/tysk.htm |titel=Über die dän. KG in Westerland, Sylt, Togreep an‘ 11. Dezember 2009
52. ↑ http://www.gymnasium-sylt.de |titel=Internetaufträe vun dat Gymnasium Sylt, Togreep an‘ 11. Dezember 2009
53. ↑ Hamburger Abendblatt: Private Universität auf Sylt geplant
54. ↑ http://www.brauchtumsseiten.de/a-z/b/biikebrennen/home.html, Biikebrennen up www.brauchtumsseiten.de, Togreep an‘ 11. Dezember 2009
55. ↑ http://www.sh-tourist.de/radderge/braeuche/weihnachten/joelboom_friesen.htm, "Jöölboom" - der friesische Weihnachtsbaum up www.sh-tourist.de, Togreep an‘ 11. Dezember 2009