Kakerlaken

Kakerlaken
Systematik
Stamm: Liddfööt (Arthopoda) Ünnerstamm: Tracheendeerter (Tracheata) Böverklass: Sessfööt (Hexapoda) Klass: Insekten (Insecta) Ünnerklass: Fleeginsekten (Pterygota) Böverornen: Neeflunken (Neoptera) Ornen: Kakerlaken (Blattodea)
Wetenschoplich Naam
Blattodea
Brunner von Wattenwyl, 1882

De Kakerlaken (Blattodea) sünd en Ornen vun Insekten, de sik nich verpoppen doot (hemimetabole Insekten). Dor gifft dat, sunnerlich in de Tropen un Subtropen, bi 4.600 Aarden vun^[1],dormank ok en poor Aarden, de sünd in minschliche Hüser insleept wurrn. Se weert as Untüüch ankeken, oder tominnst as lastig. Midderwielen weert Kakerlaken ok in de Terraristik holen. To’n Deel weert se hier as Foder for annere Deerter tücht, to’n Deel weert se avers ok sülms holen.

De Kakerlaken ehr Lief is twuschen 5 un mehr as 100 Millimeters lang. Ok binnen een Aart verscheelt sik de Deerter in’e Grötten bannig.

Dat Lief is meist jummers platt. Dat gifft avers en poor Geslechter, sunnerlich in de Unnerfamilie Perisphaeriinae, de sünd wat höger wölvt un könnt sik inrullen. De Mundwarktüge weert to’n Bieten un Kauen bruukt. De Föhlsprieten sünd meist lang un fadenhaftig. Bi veel Aarden sünd se dat wichtigst Sinnorgan. Tosätzlich hefft allerhand Aarden bannig fienföhlige Sensoren to’n Spören, wenn dat bevert. De sitt in de Been. De Kopp kann normolerwiese good bewegt weern un hangt en beten unner dat Halsschild. De Mundwarktüge wiest na unnen hen (hypognath). De Facettenogen sünd verscheden grood, an un for sik platt un staht nich over den Kopp rut. De dree Beenpaar heft meist platte Hüften un Schenkels.

Good to sehn sünd de Anhäng an dat Achterlief (Cerci). Meist bestaht se ut allerhand Le’e. Dor sitt Sinnorgane in, de wohrschoot, wenn Rövers rankaamt. De meisten Aarden mank de Kakerlaken fallt vun’e Farv nich wieter up un sünd bruun oder wat geel. Dat gift avers de wecken Aarden, de lücht rood oder orange, towielen glimmert se ok as gröön oder blau Metall. Dat sünd denn meist Aarden, de sünd giftig oder hefft Wehrdrüsen. Allerhand Aarden in de Tropen maakt Kävers na. (u. a. Geslecht Prosoplecta).

As de meisten Insekten, hefft ok Kakerlaken twee Poor Huudflunken. Dor sünd de Vörflunken vun wat ledderhaftig un danniger utboot. De deent as Deekflunken un deekt de zorten Achterflunken to. De Achterflunken sünd veel grötter. Se weert sunnerlich bruukt bi’t Flegen. Wenn de Deerter nich fleegt, weert de Achterflunken flack over dat Achterlief anleggt. Ehr achtersten Deel is dor as en Weiher bi tosamenfoolt. Faken hefft bloß de Heken Flunken, bi de Seken sünd se vermickert. Man dat gifft ok Aarden, de hefft gor keen Flunken. De meisten Aarden könnt nich good flegen, de wecken Aarden könnt gor nich flegen, ofschoonst de Flunken good utboot sünd (u. a. de Düütsche Kakerlak Blatella germanica), vunwegen datt se keen dannige Fleegmuskeln hefft. Annere Aarden, as de Grote Amerikaansche Kakerlak (Periplaneta americana) fleegt avers ganz good. Vunwegen datt de Kakerlaken deegte Loopbeen hefft, könnt se good un sunnerlich fix lopen.

Hüdigendags sünd bi 4.600 Aarden vun Kakerlaken bekannt.^[1]Se möögt dat warm, vundeswegen leevt se meist in de Tropen. In de Subtropen leevt al weniger Aarden, in de Gemarken um de Middellannsche See sünd dat man bloß bi 130 Aarden. Meist möögt se dat fuchtig, man dat gifft ok Aarden, de hefft sik up en dröög Umto spezialiseert, bit hen to Wösten (u. a. Familie Corydiidae). De buddelt sik over Dag in’e Eer in un kruupt denn in’e Nacht rut, wenn dat fuchtiger is.
In Middeleuropa leevt man bloß 15 Aarden. In Düütschland gift dat in’e free Natur bloß sess Aarden ut de Unnerfamilie Ectobiinae (Wooldkakerlaken). Se sünd tohuse in Wolden, an’n Wooldsuum oder ok up dröge Wischen. De düütschen Aarden bruukt twee Johre, bit se utwussen sünd. De Eierpakete overwintert, de jungen Nymphen kruupt eerst in dat neegste Vörjohr ut. All annern Aarden sünd insleept wurrn un leevt bloß man in Hüser, wo inbött warrt oder unner besunnere Umstänn ok buten (u. a. up Müllkippen, wo dat warm is). Faken kaamt düsse Aarden bloß dor vör, wo dat duerhaftig bannig warm is. Vundeswegen sünd se in Bäckereen, Grootköken, Drievhüser un Terrarien antodrepen. Se könnt ok in Wahnungen vorkamen un hier bannig lastig weern, man dat passert in Middeleuropa man selten, anners, as in warmere Länner. De bekanntsten Aarden in Middeleuropa sünd de Kökenkakerlaak (Blatta orientalis) un de Düütsche Kakerlaak (Blattella germanica). In minschliche Hüser kaamt se wunnerbor torecht. Vundeswegen sünd se ok over de ganze Welt hen versleept un utbreedt wurrn. Ok inheemsche Aarden, as de Slichte Wooldkakerlaak (Ectobius lapponicus) könnt utnahmswiese in Hüser lastig weern.^[2][3]
Kakerlaken freet allerhand Stoff, ob de nu vun Planten oder Deerter herkummt. De meisten Aarden in’t Freeland freet u. a. Loof, dat up’e Eer liggt. En Reeg vun Aarden (u. a. Cryptocercus) hefft dat up Holtrottels afsehn. Annere kleit Algen un Flechten vun Holt un annere Uppersieten af. De wecken Aarden freet ok weeke Plantendeele oder Kiemsels. Se könnt hen un wenn as Schädlinge in Drievhüser uptreden. Dat sünd avers keen Aarden bekannt, de bloß man gröne Blöder oder annere Deele vun levennige Planten freten doot. Allerhand Aarden, de in de Tropen in de Boomtoppen leven doot, freet Pollen un Honnigdau. De wecken Aarden rövert ok un fangt bi Gelegenheit annere Liddfööt. Wenn de Deerter in’t Terrarium holen weert, gifft dat faken Kannibalismus.

De Forschung is dor grotendeels overeen kamen, datt de Kakerlaken, de Termiten un de Biddhaupeer eng verwandt sünd. Se weert meist in de Böverornen „Dictyoptera“ tohopenfaat. Ok bi Molekülunnersöken is regelmatig rutkamen, datt de Dictyoptera tosamenhöört.^[4]

In düsse Oversicht is to sehn, wie de Kakerlaken bit hen na de Unnerfamilien indeelt weert (Stand Januar 2012). Butendem weert noch en poor vun de bekannten Aarden mit insorteert oder in’t Bild wiest:^[1]

• Böverfamilie: Blaberoidea
  • Blaberidae
    • Blaberinae
      • Argentiensche Kakerlaak (Blaptica dubia), Jean Guillaume Audinet Serville, 1838
      • Lucihormetica luckae
    • Diplopterinae
    • Epilamprinae, Karl Brunner-von Wattenwyl, 1865
    • Geoscapheinae
      • Austraalsche Grote Kakerlaak (Macropanesthia rhinoceros), Henri de Saussure, 1895
    • Gyninae
    • Oxyhaloinae
      • Madagaskar-Kakerlaak (Gromphadorhina portentosa), Hermann Rudolf Schaum, 1853
    • Panchlorinae
    • Panesthiinae
    • Paranauphoetinae
    • Perisphaeriinae
    • Pycnoscelinae
    • Zetoborinae
      • Parasphaeria boleiriana, Phillippe Grandcolas & Roseli Pellens, 2002
  • Ectobiidae, Brunner von Wattenwyl, 1865
    (syn. = Blattellidae Karny, 1908)
    • Anaplectinae
    • Attaphilinae
    • Blattellinae Karny, 1908
      • Margatteoidea amoena
    • Wooldkakerlaken, Brunner von Wattenwyl, 1865
    • Nyctiborinae
    • Pseudophyllodromiinae
• Böverfamilie: Blattoidea
  • Epifamilie: Blattoidae
    • Blattidae
      • Archiblattinae
      • Blattinae
        • Grote Amerikaansche Kakerlaak (Periplaneta americana), Carl von Linné, 1758
        • Brune Kakerlaak (Periplaneta brunnea), Hermann Burmeister, 1838
        • Grote Brune Kakerlaak (Periplaneta fuliginosa), Serville, 1839
      • Macrocercinae
      • Polyzosteriinae
        • Florida-Skunk-Kakerlaak (Eurycotis floridana), Walker, 1868
    • Lamproblattidae, McKittrick, 1964
      • Lamproblattinae, McKittrick, 1964
    • Tryonicidae, McKittrick & Mackerras, 1965
      • Tryonicinae, McKittrick & Mackerras, 1965
  • Epifamilie: Cryptocercoidae, Anton Handlirsch, 1925
    • Cryptocercidae Handlirsch, 1925
      • Cryptocercinae Handlirsch, 1925
  • Epifamilie: Termitoidae, Pierre André Latreille, 1802 (bitherto: Ornen Isoptera; vgl. Termiten)
    • Termitidae Latreille, 1802

• Böverfamilie: Corydioidea, Saussure, 1864
  (syn. = Polyphagoidea Saussure, 1864)
  • Corydiidae, Saussure, 1864
    (syn. = Polyphagidae Saussure, 1864)
    • Corydiinae, Saussure, 1864
      (syn. = Polyphaginae Saussure, 1864)
    • Euthyrrhaphinae, Handlirsch, 1925
    • Holocompsinae
    • Latindiinae
    • Tiviinae
  • Nocticolidae, Ignacio Bolívar Urrutia, 1892

De öllsten bekannten [[Fossil]ien vun Kakerlaken stammt ut dat Karbon. Fundstücke ut dat Bövere Karbon un dat Perm wiest unbannig veel Formen. Dat is en Henwies up en Dominanz vun düsse Ornen to de Tied, as dat Paläozoikum toenne gung. In baltischen Barnsteen ut dat Eozän un Oligozän sünd bi 40 Aarden ut acht Familien funnen wurrn. Meist hannelt sik dat um Jungdeerter, vunwegen datt de groten Kakerlaken tomeist dannige Deerter weern, de sik ut egen Kraft ut dat Horz rutstrampeln konnen.^[5]

• List vun Insekten

1. ↑ ^{a b c} George William Beccaloni: Blattodea Species File Online. Version 1.0/4.0. World Wide Web electronic publication. http://Blattodea.SpeciesFile.org (afropen an’n 15. Januar 2012)
2. ↑ H. Weidner: Lapplandschaben als potentielle Freizeitschädlinge. Anzeiger für Schädlingskunde, 45(5), 1972: S. 75–76.
3. ↑ Hannes Baur, Isabelle Landau Lüscher, Gabi Müller, Marcus Schmidt, Armin Coray: Taxonomie der Bernstein-Waldschabe Ectobius vittiventris (A. Costa, 1847) (Blattodea: Blattellidae) und ihre Verbreitung in der Schweiz. Revue Suisse de Zoologie, 111(2), 2004: S. 395–424.
4. ↑ Ward C. Wheeler, Michael Whiting, Quentin D. Wheeler, James M. Carpenter: The Phylogeny of the Extant Hexapod Orders. Cladistics 17, 2001: S. 113–169.
5. ↑ C. Gröhn: Einschlüsse im Baltischen Bernstein. Kiel/Hamburg 2015. ISBN 978-3-529-05457-0.

Kakerlaken. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.