John Wayne

John Wayne (* as Marion Robert Morrison, later ümnöömt in Marion Michael Morrison 26. Mai 1907 in Winterset, Iowa, USA; † 11. Juni 1979 in Los Angeles) weer en US-amerikaanschen Filmschauspeler, Filmproduzent un Speelbaas. He gell to sien Tiet as een vun de beropensten Hollywood-Schauspelers mit de hööchsten Gaaschen un mit den gröttsten Influss.

In sien 50-johrig Filmwark weer Wayne jümmerto as Hööftdorsteller vun Westernfilmen to sehn un hett mit sien Rull as rugen Cowboy, US-Marshal, Sheriffs un Kavallerie-Anföhrer dat Bild vun dit Filmgenre prägt un mitbestimmt. Blangen Westernklassikers as Stagecoach (dt.: Ringo), Red River oder Rio Bravo hett he faken ok in Kriegs- un Aventüerfilmen mitspeelt. He hett as Schauspeler un ok as Privatperson de traditschonellen Weertansichten ut de Pioniertiet vertreden un dorstellt. Sünners in de USA weer he ünner den Ökelnaam „The Duke“ (De Hartog) bekannt – nöömt na en Hund, den he in de Kindheit harr.

Wayne is ünner den Naam Marion Robert Morrison as Söhn vun den Aftheeker Clyde Leonard Morrison (1884–1938) un sien Fro Mary Alberta (borene Brown, 1885–1970) op de Welt kamen. De Öllern wullen denn ok jemehrn nächsten Söhn Robert nömen un hebbt sien Naam dorophen in Marion Michael ännern laten. Sien Vadder harr Lasten mit de Lung, so dat de Familie 1911 in’t warmere Kalifornien ümtogen is, woneem de Vadder in Lancaster en Farm bedreven hett. He sülvst keem mit de Bueree aver nich goot kloor, wiel sien Söhn goot mit Peerd ümgahn künn un so mit de Tiet en go’en Rieder worrn is. De teihn Kilometer Schoolweg, hett Wayne tomeist op en Peerd achter sik bröcht.

Sien Vadder hett de Farm na ruchweg twee Johren wedder opgeven un den in Glendale, en Vöroort vun Los Angeles, en Aftheek apenmaakt. Veel afsmeten hett de aver nich, so dat Wayne un sien jüngeren Broder Robert mit dorto verdenen müssen. In’t Huus vun de Aftheek weer ok en Kino ünnerbröcht, un Wayne hett för den Besitter af un to Handzedels verdeelt. Dorför dröff he aver ümsünst tokieken. Mit em weer jümmer en Airedale Terrier ünnerwegens, de op den Naam „Duke“ höörn de, so dat de Navers inst dormit anfüngen em ok so to nömen. Wayne müch den Ökelnaam lieden. Later is he ok in Hollywood ünner den Ökelnaam „Duke“ bekannt worrn^[1].

In Glendale geev dat en Butenrebeet vun de Triangle-Filmstudios. Af un to hett Wayne dor vörbikeken un kreeg so den eersten Kuntakt to dat Filmgewarf. In Glendale hett he ok de High School besöcht un övertüüg dör sien Künnen in’n Ünnerricht un ok in’n Sport. He weer de Star vun’t Football-Team. Na sien Schooltiet hett he sik mit verschedene Arbeiten dörslahn. He wull bi de U.S. Naval Academy opnahmen warrn, harr dormit aver keen Spood un güng denn op de University of Southern California (USC). Ok dor speel he wedder in’t Football-Team. Mit Hülp vun en Stipendium hett he dor Weertschopswetenschoppen un Rechtswetenschoppen studeert. In beide Rebeden hett he beste Noten kregen. Sien Loopbahn as Sportler müss he opgeven, as he en Unfall bi’t Swemmen harr. As denn dat Stipendium nich verlängert worrn is, ofschoonst he go’e Leistungen wiesen de, müss Wayne sien Studium opgeven^[2].

In’t Johr 1926 füng Wayne an, in de Filmstudios in de Gegend as Hülpskraft to arbeiten.

Wayne hett dreemol heiraat. Vun 1933 bit 1945 weer he mit Josephine Alcia Saenz verheiraat, mit de he veer Kinner harr. Vun 1946 bit 1954 harr he en Eh mit Esperanza Baur. Dat glieke Johr hett he sien Fro Pilar heiraat, mit de he bit to sien Dood tosamen weer. Mit ehr harr he nochmol dree Kinner.

Siet den 11. Juli 1970 weer Wayne butendem Liddmaat vun de Freemurerloge Marion McDaniel Lodge #56 (The Duke’s Lodge) in Tucson, Arizona, un is denn na de Hollywood Lodge wesselt, bi de he bit to sien Dood weer. He is dör de Scottish Rite Bodies in Los Angeles mit den 33. Graad ehrt worrn^[3]. In’t Johr 1978 hett he den kathoolschen Gloven annahmen^[4][5]

Dat weer wiethen bekannt, dat Wayne en US-amerikaanschen Patriot weer, de ok privat de traditschonellen Weerten un Ansichten pleegt hett, de he in sien Filmen dorstellt hett. To sien Tiet gell he as de populärste republikaansche Hollywoodstar. 1960 is he in de rechtsrichten John Birch Society^[6] inpeddt un hett 1964 den Wahlkamp vun den ümstreden Republikaner Barry Goldwater ünnerstütt, de as „konservativen Hardliner“ betekent weer. Noch kort för sien Dood hett he sik för Goldwater sien Nafolger, den Republikaner Ronald Reagan stark maakt, de denn 1980 Präsident vun de USA worrn is. Wayne harr Reagan al 1966 un 1970 bi de Wahlen to’n Gouverneur in Kalifornien ünnerstütt. As de Republikaners in Texas em 1968 vörslahn harrn sik sülvst as Kandidat to bewarven, hett he aver aflehnt hatt. He hett nich glöövt, dat en Schauspeler in’t Witte Huus vun de Apentlichkeit annahmen warrt.

Sünners to de Tiet vun’n Vietnamkrieg hett he mit sien Ansichten vele Lüüd gegen sik opbröcht. Üm den Krieg to ünnerstütten, hett he as Speelbaas un Hööftdorsteller den Propagandafilm The Green Berets (dt.: Die grünen Teufel) dreiht. Wayne weer sik aver ok nich to fein, över dat Thema to strieden, un besöch op Inladung vun vietnamkreigsfeendliche Studentenkreisen en Podiumsdiskusschoon.

De Schriever Glenn Greenwald segg över Wayne, dat de Graven twüschen sien Image un de Wirklichkeit gresig weer, wat he in sien Book „Große amerikanische Heuchler“ bewiest hett. He ziteert Wayne, wat he över de Oorinwahners vun Amerika seggt harr. Dorna weer Wayne nich de Ansicht, dat se wat verkehrt maakt harrn, as se de Indianers dat grote Land wegnahmen harrn. Dor weern bannig vele ne’e Minschen wesen, de veel Land bruukt harrn, man de Indianers weern egoistisch un wulln dat behollen. Ok över Swarte harr Wayne sien egen Bild. He segg, dat he solang doran glöven de, dat de Witten jem över sünd, bit de Swarten noog Bildung harrn, dat se Verantwoortung övernehmen künnen. To de Slaveree meen he, dat he sik nich schullig föhlen de, dat de Swarten vör Generatschonen Slaven weern. Dat weer nu mol so wesen.

Ofschoonst Wayne faken militäärsche Rullen speelt hett un sik för den Krieg insetten de, hett he sülvst nie Kriegsdeenst leist. In’n Tweeten Weltkrieg weer he wegen sien Öller un en lichten Besehren an de Schuller ut sien Tiet as jungen Football-Speler vun’n Militärdeenst freestellt un hett sik in’n Gegensatz to vele annere Hollywood-Kollegen ok nich freewillig mellt. Dat hett em faken Kritik inbröcht, so to’n Bispeel ok bi en Striet mit US-Soldaten, as he in’n Pazifik Truppen besöcht hett. Dat Wayne jüst in de Tiet vun’n Krieg to een vun de groten Hollywoodstars opstegen is, mag woll ok dormit to doon hebben, dat vele vun sien Kollegen wegen jemehrn Militärdeenst nich för de Studios to kriegen weern^[2].

Sien Bewarven bi’n Office of Strategic Services, den Vörlöper vun de CIA, in’t Johr 1943 bleev ahn Spood^[7].

Na en föffteihnjohrige Krankheitsgeschichte is John Wayne 1979 an Magenkreeft doodbleven^[8]. Al 1964 is em sien linken Lungenflögel wegmaakt worrn. As Oorsaak för sien Krebskrankheit warrt de Ümstännen vun de Dreiharbeiten to den Film The Conqueror vun 1956 ansehn, de in de Neeg vun en Karnwapentestrebeet in Utah stattfunnen hebbt. Wayne sülvst hett as Oorsaak in de dree bit veer Schachteln Zigaretten sehn, de he an’n Dag smöken de. Man, blangen Wayne sünd noch bannig vele annere Liddmaten vun de Filmkru vun dormols an Krebs storven^[9].

Wayne sien Graff liggt op den Karkhoff Pacific View Memorial Park in Corona del Mar, Orange County, Kalifornien. In’t Johr vun sien Dood is na em de Flaaghaven vun Orange County Santa Ana in John Wayne Airport (IATA-Kood: SNA, ICAO-Kood: KSNA, FAA LID: SNA) nöömt worrn. Wayne wull, dat op sien Graffsteen de Opschrift „Feo, fuerte y formal“ – „He weer leedlig, stark un harr Wöörd“ stahn schüll. Dat is bit hüüt nich maakt worrn. Dorför kreeg sien – ut Angst för Graffrovers – sünners smucklose Graffsteed^[2] twintig Johren na sien Dood en Graffsteen, de in de Eer inlaten weer un en Relief vun Wayne op’n Peerd vör den Alamo wiesen deit tosamen mit en Zitat vun em ut een Interview.

Wiel he an de Universität weer, hett Wayne anfungen för de öörtlichen Filmstudios to arbeiten, üm sik för sien Studium ’n beten Geld to verdenen. En Steed as Requisiteur hett em de bekannte Western-Star Tom Mix vermiddelt. Tietwies weer he ok för de so nöömte „Continuity“ tostännig, d. h. he müss dorna kieken, dat de Szenen, de an verschedene Daag dreiht weern, richtig in’nanner övergaht un wieterföhrt warrt. Vun 1926 an weer Wayne – noch ünner sien richtigen Naam Marion Michael Morrison – ok as Komparse bedeeligt. In’t Johr 1928 hett he in Hangman’s House to’n eersten mol en Rull speelt, in de he ok düütlich to sehn weer: In veer Szenen is he as Tokieker bi en Peerrennen to sehn. Wayne hett sik mit den Speelbaas John Ford anfrünnt un hett för em af 1928 lüttere Rullen övernahmen. Dormit güng en grote Fründschop los.

Dat weer 1930 as de Speelbaas Raoul Walsh em den Künstlernaam John Wayne un togliek de Hööftrull in den Western The Big Trail geven hett. De 1,93 Meter grote Wayne speel dorin en heldenhaften Föhrer vun en Siedlertreck. In de William Fox Studios hett Wayne 75 US-Dollar in de Week verdeent un weer vun Stuntmen in de tyypschen Egenorden vun en Westernheld ünnerricht. Walsh sien Film weer de eerste epische Western ut de Tiet vun’n Toonfilm, harr kommerziell aver keen Spood. Wayne sien verdrag is dorüm nich verlängert worrn. Eerst later is de Film to en Klassiker worrn.

En ne’e Mööglichkeit kreeg Wayne dör Harry Cohn, den Baas vun Columbia Pictures. Cohn meen, dat Wayne en Smoking goot stahn de un hett em för en poor Sellschopskummedien besett. Man, denn füng he an, Wayne to schikaneren, vunwegen dat he glööv, dat Wayne mit en Starlet anbanneln wull, an de Cohn sülvst intresseert weer. As de Columbia-Verdrag utlopen is, weer Wayne wedder en poor Maanden ahn Arbeit. He wull dorna nich wedder för Columbia arbeiten.

Bi de Produkschoonsfirma Mascot hett Wayne denn Arbeit funnen, woneem he den bekannten Stuntman un Schauspeler Yakima Canutt drapen hett. Canutt hett em de hoge Kunst vun de Filmhaueree bibröcht un em ok to den tyypschen Westerngang anhollen, den Wayne to sien Markenteken maakt hett. Wiel de helen 1930er Johren hett Wayne de dormols tyypschen Wetsernhelden in Serials speelt, de billigen Vörgänger vun de Feernsehregen, as ok in vele Filmen vun de B-Kategorie. Woll weer he dorbi jümmer as Hööftdorsteller insett, man de künstlerische Gööd vun de gau produzeerten Filmen weer mau, wat Wayne in sien Loopbahn nich jüst vöran bröcht hett.

John Ford hett 1939 den Western Stagecoach (dt.: Ringo) inszeneert, de vun en gefährlich Fohrt mit en Postkutsch dör dat Land vun de Apachen vertellt. Bit dorhen weer dat Genre vun’n Western kenntekent dör siete Budgets un eenfacke, formelhafte Geschichten. Ford sien Film hett en nee Maat sett. Wayne kreeg de Hööftrull, ofschoonst de Produzent Walter Wanger eerst keen B-Film-Schauspeler hebben wull. Mit sien Rull as Ringo Kid hett sik Wayne en Naam maakt un steeg to en groten Star op. Stagecoach gellt as een vun de bedüdensten Klassikers vun de US-amerikaanschen Filmhistorie un hett dat Genre bannig prägt.

Wayne hett in de 1940er Johren düchtig vele Western dreiht, speel aver ok in Filmdramas un Aventüerfilmen mit. Blangen Marlene Dietrich speel he 1940 in de Aventüerkummedie Seven Sinners (dt.: Das Haus der sieben Sünden). Noch vördem de Tweeten Weltkrieg to Enn weer, hett he ok sien eersten Kriegsfilmen speelt, as in The Fighting Seabees, Back to Bataan oder They Were Expendable. Vun de laten 1940er Johren an hett Wayne regelmatig för de Speelbasen John Ford un Howard Hawks arbeit un hett mit jem mehrere Meesterwarken vun’t Westerngenre maakt. As een vun de bedüdensten Filmklassiker warrt to’n Bispeel de Film Red River vun 1948 ansehn. Ford hett em in sien klass’schen Kavallerie-Trilogie besett, de ut de Filmen Fort Apache, She Wore a Yellow Ribbon un Rio Grande besteiht. Wayne speel dorin Kavallerie-Offizeren in’n Kamp gegen Indianer, de all al wat öller weern.

In Ford sien romantische Kummedie The Quiet Man vun 1952 speel Wayne en irischen Boxer, de sik in en schöne Roothoorte verkieken deit. De Film is bekannt worrn dör een vun de längsten Hauereen vun de Filmhistorie. En Kultfilm un Meesterwark is ok The Searchers vun 1956, en epischen Western, in den Wayne en fanaatschen Indianerhasser dorstellt. Allgemeen gellt sien Speel in den Film as een vun sien besten Leistungen as Dorsteller. To sien bekannsten Westernrullen tellt ok Sheriff John T. Chance ut den Film Rio Bravo vun 1959, de en Lüttstadt gegen en Verbrekerbande verdeffenderen mutt. In de 1950er Johren harr Wayne en grote Tall vun Rullen in verschedene Kriegs- un Militärfilmen, Western un Aventüerfilmen. In de untyypschen Rull as Dschingis Khan in den Film The Conqueror vun 1956 weern aver vele Lüüd övertüügt, dat Wayne gresig verkehrt besett weer.

De 1960er Johren füngen för Wayne nich goot an: As Schauspeler, Filmproduzent un to’n eersten mol ok as Speelbaas produzeer he den episch anleggten Western The Alamo, in den he de dramaatschen Vörgäng üm dat texanische Fort mit glieken Naam vetellen de. De Film weer en kommerziellen Rinfall un hett Wayne sien Finanzen för Johren ruineert. Dorna hett he sik nich wedder as Produzent insett. Wayne hett wieter as Hööftdorsteller ünner John Ford arbeit, so as 1962 in Ford sien Meesterwark The Man Who Shot Liberty Valance. Een Johr later hebbt se in de Kummedie Donovan’s Reef to’n letzten mol tosamenarbeit. Ford is dorna an Lungenkrebs krank worrn un en poor Johren later doodbleven. Sien 22-johrige Tosamenarbeit mit Howard Hawks güng 1970 mit Rio Lobo to Enn.

Ok in de 1960er und 1970er Johren hett Wayne wedder in vele Westernfilmen mitspeelt un sien Image dormit ünnermuert. För sien Dorstellen as duersom besopenen Marshal mit een Oog in den Western True Grit hett Wayne sien eenzigen regulären Oscar wunnen. Mit sien propagandistischen Kriegsfilm The Green Berets vun 1968 hett he teemlich veel Diskuschoon un Protesten utlöst. De Film wiest mit em as Hööftdorsteller un Co-Speelbaas op bannig patriootsche Oort un Wies de Begeevnissen üm en militäärsche Sünnereenheit in’n Vietnamkrieg.

In de fröhen 19670er Johren kreeg Wayne de Hööftrull in den lateren Kultfilm Dirty Harry anboden. He hett de Rull aver aflehnt, un so hett Clint Eastwodd de Rull övernahmen. Na den groten Spood vun den Film, hett Wayne versöcht, den Fehler wedder goottomaken un in glieke Grootstadtthruillers optotreden as Brannigan. De Tokiekers hebbt den al temelich ollen un düütlich övergewichtigen Wayne den Imagewessel aver nich mehr afnahmen. In’t Johr 1976 hett Wayne mit The Shootist na nipp un nau föfftig Johren sien letzten Film dreiht, in den he en krebskranken Revolvermann speelt hett. To de Tiet harr he sülvst al johrelang mit Krebs to doon.

In sien letzten dree Johren is Wayne nich mehr vör de Kamera gahn. Wenige Maanden vör sien Dood harr he bi de Oscar-Vergaav 1979 sien letzten Optritt in de Apentlichkeit. Dor weer he al düütlich vun sien Krankheit tekent.

Wayne warrt vun de Tokiekers mit en kloor defineert Charakterbild tosamenbröcht – mehr as kumm en annern. Liekers hett he ok af un an kumplexe Charakterrullen speelt, as to’n Bispeel den Ethan Edwards in The Searchers, Nathan Brittles in She Wore a Yellow Ribbon oder den Sergeant Stryker in Sandfs of Iwo Jima. För vele vun sien Charakterrullen kreeg he groot Loov vun de Kritikers. In sien Filmen stell he faken de ruge Autoritätsfigur dor, de as Sheriff oder Kummandant optreden deit un sik dör Insichten, Hard un Taagheit charakteriseert.

In sien Westernfilmen weer Wayne tomindst siet Red River (1948) op dat Dorstellen in disse Oort un Wies fastleggt un hett dat ok mit Afsicht blots in drange Grenzen ännert. Sien kumplexeste Rull as Westmann weer woll in The Searchers, woneem he en fanaatschen Indianerjager speelt, de heemlich in de Fro vun sien Broder verkeken is un sik johrelang op en Odyssee begifft, üm ehrn Dood torüch to betahlen. Mit de Johren hett he sien Rull üm sülvstironische Aspekten utwiet as in Rio Bravo, Hatari! oder True Grit.

Rullen na dit Format hett Wayne johrteihntelang speelt un is dormit to en övergrote Figur vun de Filmhistorie worrn, in de sik de Weertansichten vun de US-amerikaanschen Pioniertiet to en Oort vun Archetyyp verdicht hebbt. Wayne wies as Schauspeler nich dat Streven dorna, sien Spektrum as Dorsteller to vergröttern. Dat weer ok nix, worop de tokiekers hapen deen.

John Wayne is de villicht eenzige Hollywood-Star, de över en Tietduer vun knapp föfftig Johren grundsätzlich Hööftrullen speelt hett. Afsehn vun Ensemblefilmen as How the West Was Won stünn he twüschen 1930 un 1976 jümmer an eerste Steed vun de Besetten.

Wayne hett in sien lange Film-Loopbahn ok vele Priesen wunnen. He weer över veertig mol nomineert, dorünner ok dreemol för den Oscar. Wunnen hett Wayne 26 Priesen, so as:

• 1953: den Henrietta Award vun de Golden Globe Awards
• 1960: sien Steern op’n Walk of Fame in de Kategorie Speelfilm
• 1961: den Golden Laurel in de Kategorie Top Action Performance för The Alamo
• 1962: den Bronze Wrangler in de Kategorie Theatraalsch Speelfilm för The Comancheros
• 1963: den Bronze Wrangler in de Kategorie Theatraalsch Speelfilm för The Man Who Shot Liberty Valance
• 1964: den Golden Laurel in de Kategorie Top Action Performance för McLintock!
• 1966: den Cecil B. DeMille Award vun de Golden Globe Awards
• 1970: den Oscar in de Kategorie Best Hööftdorsteller för True Grit
• 1970: den Golden Globe in de Kategorie Best Hööftdorsteller – Drama för True Grit
• 1976: den Golden Apple in de Kategorie Männlich Star vun’t Johr

In siene Anfangstiet hett Wayne en poor mol en Cowboy speelt, de singen deit. Dormit harr he aver nich veel Spood. Sungen hett he dorbi ok nich sülvst, man weer vun verschedene Singers synchroniseert. In verleden Tieten weer bannig doröver streden, wokeen disse Singers weern. Vundaag gellt as seker, dat John Kirk in Westward Ho! sungen hett. In annere fröhe Filmen warrt Bill Bradbury as wohrschienlichen Singer annahmen, tomal sien Vadder Robert N. Bradbury ok Speelbaas vun disse Filmen weer.

John Wayne hett en Indrag in’t Guinnessbook vun de Rekorden kregen för de meisten Hööftrullen. In 142 vun sien 153 Filmen, weer Wayne de Hööftdorsteller.

In de Swiez warrt „John Wayne“ as Ökelnaam bruukt för’t Doseneten, dat bi’t Militär utgeven warrt.

De Boxer Tommy Morrison, de ok in Rocky V optreden is, is de Grootneffe vun John Wayne. Sien Ringnaam is „The Duke“, so as de Ökelnaam vun sien Grootunkel.

• Andreas Baur, Konrad Bitterli (Rgv.): Brave Lonesome Cowboy. Der Mythos des Westerns in der Gegenwartskunst oder: John Wayne zum 100. Geburtstag. Verlag för Moderne Kunst Nürnbarg, Nürnbarg 2007
• George Carpozi: John Wayne. Seine Filme – sein Leben (The John Wayne Story). Heyne, München 1988, ISBN 3-453-86071-3
• Jörn Glasenapp: Vom Kalten Krieg im Western zum Vietnamkrieg: John Wayne und der Alamo-Mythos. In: Heinz-B. Heller, Burkhard Röwekamp, Matthias Steinle (Rgv.): All Quiet on the Genre Front? Zur Praxis und Theorie des Kriegsfilms. Schüren Verlag, Marborg 2007, S. 75-92.
• Uwe Nettelbeck: Der Western und die amerikanische Rechte. John Wayne als Beispiel. In: Filmkritik, 5/ 65, S. 250-258, 298-299, Reprint vun’n Johrgang 1965, München. Filmkritiker-Kooperative 1976
• Peter Osteried: Das große John Wayne Buch; MPW, Hille 2010, ISBN 978-3-931608-99-6
• Andrea Rennschmid: Alamo – John Waynes Freiheitsepos. Reinhard Weber Verlag, Landshut, ISBN 978-3-9802987-3-5

1. ↑ NZZ: Alles, was Recht ist 26. Mai 2007
2. ↑ ^{a b c} James Kent: John Wayne – Der ruhelose Amerikaner. Dokumentarfilm, Grootbritannien 1997, utstrahlt an’n 7. März 2010 op arte.
3. ↑ CFO: Fall 2003
4. ↑ John Wayne, Hollywoodlegende, Konvertit und Katholik op kath.net, 14. Oktober 2011, afropen an’n 21. Oktober 2012
5. ↑ David Kerr: My 'granddaddy' John Wayne, actor and Catholic convert op CNA, 1. Oktober 2011, afropen an’n 21. Oktober 2012
6. ↑ Tony Shaw: „Hollywood’s Cold War.“ Univ of Massachusetts Press, (2007) S. 207 , ISBN 978-1-55849-612-5
7. ↑ http://www.archives.gov/press/press-kits/american-originals-traveling.html#wayne
8. ↑ http://www.findadeath.com/Deceased/w/wayne/dc.jpg
9. ↑ Karen G. Jackovich, Mark Sennet: The Children of John Wayne, Susan Hayward and Dick Powell Fear That Fallout Killed Their Parents In: People Magazine Vol. 14, No. 19 vun’n 10. November 1980, afropen an’n 26. Mai 2010

John Wayne. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• John Wayne in de Internet Movie Database (engelsch)
• Literatur vun un över John Wayne in’n Katalog vun de Düütschen Natschonalbökeree
• John Wayne-Krebsinstitut (engelsch)
• John Wayne bi Prisma.de
• Biografie op film-zeit.de