Pinguïn

Pinguïns bin een orde van niet-vliegende zeevoegels die allienig veurkommen op et zudelik halfrond. Ze beheuren tot de femilie van de Spheniscidae, orde Sphenisciformes, klasse Aves (voegels). Pinguïns bin makkelik te onderscheiden van aandere voegels en ze bin hielendal anpast an slim koolde gebieden en et leven in de zee. De naeme pinguïn, die lichtkaans van et Keltische pen gwyn (witte kop) komt, wodde oorspronkelik bruukt veur de reuzealke, de inmiddels uutsturven tegenhanger van de pinguïn op et noordelik halfrond. Een aandere meugelike oorsprong van et woord pinguïn is et Latiense pinguis, dat dik betekent.

Verwaantschop

De 'waetervoegels' neffens Hackett et al. (2008)

Mit et DNA-onderzuuk van Hackett et al. (2008) is de pesisie van disse voegels binnen de Neoaves wat dudeliker wodden. Ze bin lichtkaans verwaant an de zeedukers en de albatrossen en stormvoegels en onderdiel van een veul grotere groep diew' ok wel de waetervoegels numen.

Veurkommen

Een veulveurkommend misverstaand is dat pinguïns allienig op Antarktika zollen veurkommen. Ze kommen weliswaor niet veur op de Noordpool, mar wel in Zuud-Afrika, Zuud-Amerika, Australië en Ni'j-Zeelaand. Op de Galapagoseilanen viej' ze zels tot an de evener. Lichtkaans bin de veuroolders daor kommen via de Humboldtstroom die koold waeter uut et Zuudpoolgebied anvoert.

Voedsel

Pinguïns bin vleiseters, ze vangen heur voedsel onder waeter. Ze eten veural vis, kreeftachtigen en kleine inktvissies. Wat de soorten onderling vangen is slim verschillend. De grootste soorte, de keizerspinguïn, et iesvissen, krill en inktvissen. De keuningspinguïn et bi'jtieden inktvissen mar hi'j et veurnaemelik van kleine lanteernvissen. De drie kleinere soorten (adelie-, ezels- en stormbaandpinguïn) leven veurnaemelik van krill.

Bruden en nusselen

De meerste pinguïnsoorten nusselen in gatten in de grond om heur op disse meniere een betien te bescharmen tegen de zunne en verbeteren dit mit takkies en aander restmateriaol (Spheniscus en Eudyptula) of bouwen een nust van stienen (Pygoscelis) die ze in heur omgeving vienen en ze leggen meerstal twie (hooguut drie) eier. Beide oolders lossen mekeer of bi'j et bruden. Wielst de iene op et ei zit te bruden, trekt de aander naor zee om wat te eten. Zogauw et jong uutkommen is, lossen de oolders mekeer op dezelde meniere of om et jong eten te geven.

Allienig de grootste soorten maeken gien nust mar bruden et ienigste ei uut op heur poten onder een bescharmende huudplooi van de boek. Bi'j de keizerspinguïn brödt allienig et mannegien et ei uut, tiedens de iezige zudelike winter (juli-augustus) bi'j tempereturen van -70 °C en koolder wielst et wiefien naor zee weerommekeert om te eten.

Et waggelende lopien van een pinguïn komt deur et feit dat et dier eins op zien huken lopt. Et heupgewrichte zit kot bi'j de grond en et kniegewrichte hiel wat hoger.

Netuurlike vi'janen

Een zudelike reuzestormvoegel in gevecht mit een ezelspinguïn

Op et laand hebben pinguïns as belangriekste vi'jaand de invoerde laandroofdieren zoas katten, honnen en rotten. Vanuut de locht bin de veurnaemste vi'janen de reuzestormvoegel, jaegers, ieshoenders en kuunderse doeven. Disse vi'janen uut de locht vormen veural een drieging veur de pieken, de eier, en gewonde pinguïns. In et waeter wodt de pinguïn veural belaogd deur zeeluipeerden, walvissen (veurnaemelik orka's), pelsrobben en haaien. Om de jacht wat muuiliker te maeken gaon de pinguïns vaeke in grote antallen et waeter in. Ok de meenske vormt een grote drieging deur onder aandere eulieversmering, et overbevisken, jacht op eier en guano (voegelmest), invoer van aandere dieren en zels toerisme. Naost de roofdieren en de meenske kunnen ok parresieten as vi'jaand van de pinguïn zien wodden. Ze drinken et bloed van de pinguïn, veural bi'j zieke of zwakke dieren kan dit geveerlik wezen.

De gemiddelde levensverwachting van een pinguïn leit rond de twintig jaor, hoewel ze in gevangenschop veul oolder kunnen wodden.

Onderverdieling

De pinguïns wodden krek as aandere dieren indield in verschillende groepen en subgroepen, zoas geslaachten. D'r bin now zoe'n 19 soorten pinguïns bekend die onderverdield wodden in zes geslaachten.^[1]

Een antal geslaachten bin niet echt bekend, pattie geslaachten bin wel wat bekender zoas Aptenodytes mit daorin de keuningspinguïn en de keizerspinguïn.