Vial

Vial
Vial
Crassifecazzione scientìfeca
Dëminië	Eukaryota
Regn	Plantae
Sottërègn	Tracheobionta
Dëvësion	Magnoliophyta
Class	Liliopsida
Sottëclass	Arecidae
Órdënë	Arales
Famiglia	Araceae
Jènërë	Arum
Spèc	Arum italicum
Nommenclatura binommiale
Arum italicum Mill., 1768
Nòmë chëmun
Vial

Arum italicum Mill.

Chianda ërvacëa prènn chë na rádëca a forma dë patana, d'andó, a gl autunn, créscënë lë frunn lòngh fin a 30 cm. Chešt suó aglëštrit a la part ë ngima, spiss chë cèrt štrisc gghiangaštr. Suó chëmbòšt ë tre pond, chella annanz a forma ë langia e lë ddu arrèt scacchiat.

Gl sciuor, assá pícculë, créscënë attèrra a na chëlònna (spádëcë) che èngh na crammòlla chë arrassëmeglia a në tërtur ruoss e curt. Chešta è cchiù corta ë la mmëtà ë la fronna a forma dë cappucc chë l'abbëtina (spata). Scëríscënë da marz a maj.

La spata, chë sèrv a prëtègg gl spádëcë da gl malëtiemb, è lònga fin a 30 cm e tè në chëlor ggiall-vërdaštr.

Gl frutt suó appëccëchiat a gl spádëcë, apprima verd apuó rusc quann suó fatt, ruoss comm a në pësiegl.

Spasa a l'Auròpa Mëditërranëa, chëmun a l'Italia pëninzular e a l'Ísëlë, cchiù rara a gl Nòrd. Cresc dend a lë fòssëra, bbòsch, vign e glëvit, fratt, da lë chian fin a 800 (1000) m.

Sëccom gl prëngipië tuóssëcë chë tè schëmbaríscënë quasc ndutt quann zë còc o quann zë secca, la rádëca (chë tè gl 70% ë pòsëma) na vòta vëneva addëprata pë ammišchià a la farina o eva vënnuta comm pòsëma chë gl nòm ë Tapiòca ë Portland.

Tutta la chianda è vëlënosa e pò ndëssëcà chi la gliott. Pë fërtuna gl addor ë cadávërë chë tè gl sciuor në'la fa tand avvëcënià. Tra gl síndëmë: vòmmëchë, sciòlda, vëscich, ...

Andann gl vial eva cunzidërat na chianda mággëca, chë nën faceva avvëcënià gl spird malamènd, prëtëggeva lë criatur nat da puoch e deva amor a chi nn'amor eva sfërtënuat.