будаа

[buda:]

ᠪᠤᠳᠠ‍᠊ᠭ᠎᠎ ᠠ

(будаг-а)

Галиглах зарчим

нэр.

1. Амуу тарианы ерөнхий н��р
2. Цайлгаж боловсруулсан амуу
3. Хоол

нэр.

1. Хүнсэнд хэрэглэх будаа тарианы ерөнхий нэрийг будаа гэнэ. Будаа нь дотроо олон янз төрөлтэй байна. Эдгээр төрлийг монгол хэлэнд нэрлэхдээ цагаан будаа, шар будаа, тутарга, амуу зэргээр олон янзаар нэрлэнэ. Энэ нь нутаг нутгийн аман аялгуу, бичгийн хэл, ярианы хэл зэргээс хамаарч ижил утга, эсвэл өөр утгыг илэрхийлдэг.^[1]

будаа тарих - тариа тарих

амуу будаа - амуу тариа

болсон будаа - болгосон будаа

гурвалжин будаа - гурван талт хар будаа

шар будаа - жижигхэн шар өнгийн нэгэн зүйл будаа

агшаасан будаа - будааг шөлгүй болтол чанаж болгох

жигнэсэн будаа - жигнэж болгосон будаа

будаа идэх - а.Хоол идэх; б.шилж. Бусдаас тусламж авах, хуулах, хэлэх

Үг хувилгах зарчим

бу|даа нэр. будааны, будаанд, будаанаас, будаагаар

ᠪᠤᠳ᠋‍ᠠ‍ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠨ ᠊ᠣ
ᠪᠤᠳ᠋‍ᠠ‍ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠨ ᠳ᠋ᠣ
ᠪᠤᠳ᠋‍ᠠ‍᠊ᠭ᠎᠎ᠠ ᠊ᠢ᠊᠊ᠢ
ᠪᠤᠳ᠋‍ᠠ‍ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠨ ᠡᠴ᠊‍᠊ᠨ
ᠪᠤᠳ᠋‍ᠠ‍᠊ᠭ᠎᠎ᠠ ᠪᠡ᠊ᠷ
ᠪᠤᠳ᠋‍ᠠ‍᠊ᠭ᠎᠎ᠠ ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠢ
ᠪᠤᠳ᠋‍ᠠ‍᠊ᠭ᠎᠎ᠠ ᠡᠣ᠊᠊ᠷᠣ᠊ᡍᠣ
ᠪᠤᠳ᠋‍ᠠ‍᠊ᠭ᠎᠎ᠠ ᠪᠡ᠊‍᠊ᠨ
ᠪᠤᠳ᠋‍ᠠ‍᠊ᠭ᠎᠎ᠠ ᠨᠣ᠊ᡍᠣ᠊ᠣ᠊᠊ᠨ

/~ны /~д /~г /~аас /~аар /~тай /~руу /~аа /~ууд

• будаа гурил - тарьж ургуулсан үр тариа болон түүнийг боловсруулсан зүйл
• тариа/тариа будаа - а.үр тариа, тарьж ургуулах олон төрлийн будаа; б.ургац
• идээ будаа - идээ унд

будааныхаа савны бүтэн дээр - амьд мэнд дээрээ

хүний амаар будаа идэх - өөрийн гэсэн бодолгүй бусдын үгийг аялдан дагалдах

будаа болгох - а.ямар нэг зүйлийг бүрмөсөн эвдлэх, хэмхлэх; б.ямар нэг үйл хэргийг сайн гүйцэтгэх, санасандаа хүрэх

будаа хороох - нэг газар ажиллах, алба залгуулах

будааны хүүхэд - эрх мэдэлгүй, бусдын хэлснийг биелүүлж явдаг хүн

будаа болгох - сүйд хийх~Олимпын тэмдэг бүхий улаан алаг майк, турсик, америк пүүзтэй хотынхны багийг монгол гутлаас бусдыг өмссөн алаг тарлан хувцастай шороон шуурганд онгод нь орсон сумын хэдэн залуу чухам л будаа болголоо (Б.Догмид, Оосор бүчгүй орчлон).

будаа болох - балрах сүйдэх~Өвгөнд үзүүлсэн саяын гуутай зураг яаж унасныг яаж мэдэхэв. Юу ч болтугай шалан дээр унаж шил нь будаа болжээ (Б.Бааст, Гурван тийш).

будаа идэх - бусдыг түших, ашиглах, завших~Өөрөө мэдэхгүй чадахгүй гээд л дандаа хүнээс будаа иднэ.

будаа хороох - нэг газар ажиллах, алба залгуулах~Чита хотод алба хааж, будаа хороон эхэлтэл нь юу юугүй цаг ширүүсэж, Орос Японы дайн дэгджээ (Б.Нямаа, Арандалынхан).

будааны хүүхэд - эрх мэдэлгүй, бусдын хэлснийг биелүүлж явдаг хүн~Ерөөлтийн ээж сүйд майд болж “Хүү минь гэр орон болох гэж байгаа” хэмээн зарлагад учир байдлаа уйлагнан тоочсон боловч зарлага “Би өчүүхэн нэг зарлага билээ... Би будааны хүүхэд шүү дээ!” гэж амарлингуй хэлээд эрээн цаас үзүүлэв (Л.Түдэв, Уулын үер).

будааныхаа савны бүтэн/хагараагүй дээр - амьд мэнд дээрээ/байхдаа~Будааны чинь сав бүтэн дээрээ ирсэн замаараа сурсан дуугаа дуулаад морилбол зүгээр байх шүү (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

будааныхаа савтай хоцрох - амьд гарах~Будааныхаа савтай хоцорсноо их аз гэж мэд. Засагт ханы Цахиур Төмөрт морио алдсанаа мэдэж байна уу. (Ч.Лодойдамба. Тунгалаг тамир).

↑ аяга будаандаа атга шороо хийх

↑ мөнгөн аяга барьж будаа гуйх

↑ рашийн будаа

↑ сахалд наалдахгүй будаа

↑ халуун будаанд түлэгдэх

↑ хүний амаар будаа идэх

↑ цавын будаа идэх

Бараа бараандаа сууж

Будаа будаагаа идэх

Будаа буцах замд шингэдэг

Будаа идэхэд хүн цөөн нь сайн

Ажил хийхэд хүн олон нь сайн

Будаа үзүүргүй ч газрыг цоолно

Бодол дүрсгүй ч бодис болж хувирна

Буруу ишилсэн сүх шиг

Будаа тарьсан бух шиг

Буруу хоолой уруугаа

Будаа залгимаар

Буян нүдгүй боловч эзнээ олно

Будаа үзүүргүй боловч газрыг цоолно

Сайн хүргэн:

Ирэх тутам инээлгэдэг

Харих тутам харуулдаг

Зөв бурууг сургадаг

Зөөлөн хатууг ялгадаг

Муу хүргэн:

Бороонд болсон болжмор шиг

Будаа зөөдөг хулгана шиг

Хөгшин азарга хөлөө авахлаар

Будаа амттай болдог гэдэг