Хаос (митологија)

Хаос
Деца	Геја, Тартар, Ерос, Ереб и Ноќ[1]

Хаос (грчки: Χαος) според старогрчката митологија, бил над сè. Старите Грци Хаосот го претставувале како место помеѓу небото и земјата, како почеток и извор на сè што постои и живее на светот.

Според олимпискиот мит за создавањето на светот, во почетокот мајката Земја (Геја) излегла од Хаосот^[2] и го родила својот син Уран односно Небото. Според филозофскиот мит пак за создавањето на светот, најпрвин бил создаден Мракот, од кој скокнал и бил создаден Хаосот. Од Мракот и Хаосот се создале Ноќ, Ден, Пекол и Воздух.

Грчки χάος значи „празнина, огромна празнина, провалија, бездна“, од глаголот χαίνω , „простор“.

Исто така може да значи и простор, бездна или бесконечна темнина.^[3] Ферикид од Сирос (пр. 6 век п.н.е.) го толкувал хаосот како вода, како нешто необично што може да се разликува.

Според Теогонијата на Хесиод^[4], Хаос на почетокот бил изворот на животот. Од него најпрво настанале:

• Земјата (Геја)
• Мракот (Ереб)
• Ноќта (Никта)

Потоа Земјата ги создала:

• Небото (Уран)
• Водата (Понт)

Античката традиција раскажана од Хесиод во делото Теогонија кажува и за едно поинакво раѓање на боговите. Од Хаос прво настанале:

• Земјата - Гаја
• Подземјето (Тартар)
• Љубов Ерос

Дури потоа Ереб и Никта излегле од Хаосот а дури подоцна како плод на љубовта на Ноќта и Мракот се родиле:

• Светлината (Етер)
• Денот Хемера

А потоа и:

• Високите планини

• Според олимпискиот мит за создавањето на светот:

Во почетокот на сите нешта, од Хаосот се издигнала Мајката Земја и на сон го родила својот син Уран. Гледајќи ја со љубов од планините, ѝ испратил плоден дождец и таа ги родила тревата, дрвјата, цвењата и сите диви ѕверови и птици. Од дождот протекле реките и шуплините се исполниле со вода. Така настанале езерата и морињата.^[5]

• Според двата филозофски мита за постанокот на светот:

1. Прво била темнината а од темнината произлегол Хаосот. Од единството меѓу темнината и хаосот се создале Ноќта, Денот, Еребот и Воздухот. Од соединувањето на Ноќта и Еребот се создале Судбината, Староста, Смртта, Убиството, Соништата, Кавгата, Бедата, Немирот...

1. Според другиот мит бог на сите нешта, кој и да е - бидејќи некои го нарекуваат Природа - ненадејно се појавил од Хаосот, ја раздвоил земјата од небото, водата од небото, водата од земјата и горниот воздух од долниот. Откако ги раздвоил елементите, меѓу нив воспоставил ред кој владее и денес.^[5]

Ако Хесиод не се прашува за природата на Хаосот, Овидиј во делото Метаморфози го опишува како „безлична и конфузна маса која сè уште не била ништо освен инертност, збир од расфрлани елементи, без никаква поврзаност меѓу себе.“^[6][7]

Хаосот оттука се одликува со следново:

• Тоа е амбис без дно каде бесконечно се паѓа
• Тоа е средиште без ориентација каде се паѓа во сите правци

Хесиод и Предсократовците го користеле грчкиот термин во контекст на космогонијата. Хесиодовиот Хаос бил толкуван како „празниот простор над Земјата создаден кога Земјата и Небото се разделени од нивното првобитно единство“ или „празниот простор над Земјата на кој почива Земјата“.^[8]

Во хесиодовата „Теогонија“, Хаос бил првото нешто што постоело: „најпрво се појави Хаосот“ (или беше) но следно (можеби од Хаосот) дошле Геја, Тартар и Ерос (на друго место син на Афродита ) Недвосмислено „родени“ од Хаосот биле Ереб и Никта. За Хесиод, Хаосот, како Тартар, иако бил доволно олицетворен за да роди деца, бил исто така место, далеку, под земја и „мрачно“, над кое живееле Титаните. И, како земјата, океанот и воздухот, исто така можел да биде погоден од громовите на Зевс. ^[9]

Пасусите во Теогонијата на Хесиод укажуваат дека Хаосот се наоѓал под Земјата, но над Тартар. Понекогаш се вели дека за примарниот хаос е вистинската основа на реалноста, особено од филозофи како што е Хераклит .

Поимот за временска бесконечност му бил познат на грчкиот ум од оддалечената антика во религиозната концепција на бесмртноста.^[10] Оваа идеја за божественото како потекло влијаело врз првите грчки филозофи. Главниот предмет на првите напори за објаснување на светот остана описот на неговиот раст, од почеток. Тие верувале дека светот произлегол од примарното единство и дека оваа супстанција била постојана основа на сето нејзино битие. Анаксимандар тврди дека потеклото е аферон (неограничено), божествена и вечна супстанција помалку дефинитивна од обичните елементи. Сè е создадено од аперон и мора да се врати таму според неопходноста. Концепција за природата на светот била дека земјата под нејзината површина се протега на неодредено време и ги има своите корени на или над Тартар, долниот дел на подземјето. Во една фраза од Ксенофан, „Горната граница на земјата се граничи со воздухот, во близина на нашите нозе. Долната граница се спушта до„ апеиронот “(т.е. неограничената)." Изворите и границите на земјата, морето, небото, Тартар и сите нешта се сместени во голем ветровит простор, кој се чини дека е бесконечен и е подоцнежна спецификација на „хаосот“. ^[9]

Во комедијата „Птици“ на Аристофан, најпрво се случил Хаос, Ноќ, Ереб и Тартар, од ноќта дошол Ерос, а од Ерос и Хаосот дошла трката на птици. Во платоновиот „Тимеј“, главната работа на Платонската космологија, концептот на хаосот го наоѓа неговиот еквивалент во грчкиот израз хора, кој се толкувал, на пример, како безличен простор (хора) во кој материјал трага (ичне) елементи се во нарушено движење (Тимеј 53а-б). Како и да е, платонската хора не е варијација на атомистичката интерпретација на потеклото на светот, како што се појавува со изјавата на Платон дека најсоодветната дефиниција на хората е „прием на сите настанувања - негова доилка, како што биле“ (Тимеј 49а).^[11]

Аристотел, во контекст на својата истрага за концептот на просторот во физиката, „ја проблематизира интерпретацијата на хаосот на Хесиод како “празнина“ или “место без ништо во него“ (Физика IV 1 208b27-209a2)...]). Аристотел го разбирал хаосот како нешто што постои независно од телата и без кое не можат да постојат никакви воочливи тела. „Хаосот“ бил доведен во рамките на експлицитно физичка истрага.

За Овидиј, (43 п.н.е. - 17/18 н.е.), во неговата „Метаморфози“, хаос бил неформирана маса, каде што сите елементи се измешани заедно во "безоблична грамада".^[12]

Ante mare et terras et quod tegit omnia caelum

необичен erat toto naturae мршојадец во Орбе,

quem dixere хаос: rudis indigestaque moles

nec quicquam nisi pondus iners congestaque eodem

non bene iunctarum discordia semina rerum.

Пред да се појават океанот и земјата - пред небото ги распространија сите -

лицето на природата во огромен опсег не било ништо, но Хаос ги уништил.

Тоа била груба и неразвиена маса, што ништо не направи освен бурна тежина;

и сите несоодветни елементи збунети, биле затегнати во безлична грамада. ^[13]

Според Хигин : „Од маглата ( Калигин ) дошол Хаос. Од Хаос и Магла, дојде Ноќ, Ден, Темнина и Етер.

Орфичката космогонија од петтиот век имала „Утроба на темнината“ во која Ветрот лежел космичко јајце од каде се извел Ерос, кој го поставил универзумот во движење . ^{[ потребно е цитат ]}

Мотивот на Хаоскампф е сеприсутна во митот и легендата, прикажувајќи битка на културен херој божество со хаос чудовиште, често во форма на змија или змеј . Истиот термин е проширен и на паралелни концепти на Блискиот Исток и Северна Африка, како што е апстрактниот конфликт на идеи во египетската двојност на Маат и Исфет или битката на Хор и Сет .^[14]

За потеклото на митот на Хаоскампф, се верува дека лежи во праиндоевропската религија,, потомците од кои скоро сите се одликуваат со некои варијации на приказната за богот Бура кој се бори со морска змија која претставува судир помеѓу силите на редот и хаосот. Раната работа на германските академици како Гункел и Буссет во компаративната митологија се популаризира преведувајќи ја митолошката морска змија како „змеј“.

Хаосот е поврзан со терминот бездна од Битие 1: 2 . Терминот може да се однесува на состојбата на не-битие пред создавање ^[15] или на необична состојба. Во Битието, духот Божји се движи по лицето на водите, раселувајќи ја претходната состојба на универзумот што се споредува со „воден хаос“ врз кој постои choshek (што преведено од хебрејски е темнина / збунетост ) ^[10][16]

Септуагинтата не користи χάος во контекст на создавањето, наместо користење на терминот за גיא , „расцеп, клисура, миризба“, во Михеја 1: 6 и Захарија 14: 4.^[17] Вулгата, меѓутоа, го прави храма-μέγα или „голем јазол“ помеѓу небото и пеколот во Лука 16:26 како хаос магнум .

Овој модел на примарна состојба на материјата се спротивставил од црковните Отци од II век, кои поставиле творба ex nihilo од семоќен Бог.^[18]

Во современите библиски студии, поимот хаос најчесто се користи во контекст на Тората и нивните сродни наративи во митологијата на антички блискоисточна историја. Паралели помеѓу еврејското битие и вавилонската Енума Елисш била основана од Херман Ганкел во 1910 година.^[19] Покрај Битие, важни се и другите книги од Стариот завет, особено голем број Псалми, некои пасуси во Исаија и Еремија и Книга за работа .^[20][21][22]

Грчко-римската традиција на Прима Материја, особено во 5-ти и 6 век, орфичка космогонија, била споена со библиските поими (Техом) во христијанството и наследена од алхемијата и ренесансната магија.

Космичкото јајце на орфизмот било земена како суровина за алхемискиот магнум опус во раната грчка алхемија. Првата фаза од процесот на производство на каменот на филозофот, односно нигредо, била идентификувана со хаос. Поради дружење со наратив за создавање на генезата, каде „Духот Божји се движел по лицето на водите“ (Битие 1: 2), Хаосот дополнително се идентификувал со класичниот елемент на Водата.

Швајцарскиот алхемичар Парацелзус (1493–1541) го користел хаос синонимно со „класичен елемент“ (затоа што исконскиот хаос се замислува како безличен метеж на сите елементи). Парацелзиус така ја идентификува Земјата како „хаос на гноми“, т.е. елемент на гномите, преку кој овие духови се движат непречено како што прават рибите во водата, или птиците во воздухот.

Терминот гас во хемијата го измислил холандскиот хемичар Јан Баптист ван Хелмонт во 17 век директно заснован на парацелискиот поим за хаос. Г во гас се должи на холандскиот изговор на ова писмо како спирант, исто така вработен да го изговара грчки χ .^[23]

Терминот хаос е усвоен во современата компаративна митологија и религиозни студии како што се однесува на исконската состојба пред создавањето, строго комбинирајќи две одделни поими на исконските води или примордијална темнина од која се појавува нов поредок и примордијална состојба како спојување на спротивности, како што се небото и земјата, кои мора да бидат одделени со божество на создателот во чин на космогонија.^[24]

„Хаосната магија“ како гранка на современиот окултизам била производ на 1970-тите.

• Старогрчки исконски богови

• Reynal Sorel, Chaos et éternité. Mythologie et philosophie grecques de l'Origine, Les Belles Lettres, collection « Vérité des mythes », Paris, 2006
• Теогонија, Хесиод, Сигмапрес, Скопје, 2001
• Caldwell, Richard, Hesiod's Theogony, Focus Publishing/R. Pullins Company (1 јуни 1987).
• Aristophanes (1938). „Birds“. The Complete Greek Drama. 2. New York: Random House.
• Aristophanes (1907). Hall, F.W.; Geldart, W.M. (уред.). Aristophanes Comoediae (грчки). 2. Oxford: Clarendon Press – преку Perseus Digital Library.
• Бишоп, Роберт (2017): Хаос. Во: Залта, Едвард Н. (уд. ): Енциклопедија за филозофија на Стенфорд (издание на пролет 2017 година). https://plato.stanford.edu/archives/spr2017/entries/chaos/ .
• Bremmer, Jan N. (2008). Greek Religion and Culture, the Bible and the Ancient Near East. Jerusalem Studies in Religion and Culture. Brill. ISBN 9789004164734. LCCN 2008005742. Bremmer, Jan N. (2008). Greek Religion and Culture, the Bible and the Ancient Near East. Jerusalem Studies in Religion and Culture. Brill. ISBN 9789004164734. LCCN 2008005742. Bremmer, Jan N. (2008). Greek Religion and Culture, the Bible and the Ancient Near East. Jerusalem Studies in Religion and Culture. Brill. ISBN 9789004164734. LCCN 2008005742.
• Калдвел, Ричард, Теогонија на Хесиод, издаваштво Фокус / Р. Компанија Пулинс (1 јуни 1987 година). ISBN   978-0-941051-00-2 .
• Clifford, Richard J (April 2007). „Book Review: Creation and Destruction: A Reappraisal of the Chaoskampf Theory in the Old Testament“. Catholic Biblical Quarterly. 69 (2). JSTOR 43725990.
• Day, John (1985). God's conflict with the dragon and the sea: echoes of a Canaanite myth in the Old Testament. Cambridge Oriental Publications. ISBN 978-0-521-25600-1. Day, John (1985). God's conflict with the dragon and the sea: echoes of a Canaanite myth in the Old Testament. Cambridge Oriental Publications. ISBN 978-0-521-25600-1. Day, John (1985). God's conflict with the dragon and the sea: echoes of a Canaanite myth in the Old Testament. Cambridge Oriental Publications. ISBN 978-0-521-25600-1.
• Gantz, Timothy (1996). Early Greek Myth: A Guide to Literary and Artistic Sources. Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0801853609. Gantz, Timothy (1996). Early Greek Myth: A Guide to Literary and Artistic Sources. Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0801853609. Gantz, Timothy (1996). Early Greek Myth: A Guide to Literary and Artistic Sources. Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0801853609.
• Guthrie, W. K. (April 1952). „The Presocratic World-picture“. The Harvard Theological Review. 45 (2): 87–104.
• Хесиод (1914). „Теогонија“. The Homeric Hymns and Homerica (англиски и грчки). Преведено од Evelyn-White, Hugh G. Cambridge, MA: Harvard University Press – преку Perseus Digital Library. Грчки текст достапен од истото мрежно место .
• Hyginus. Grant, Mary (уред.). Fabulae from The Myths of Hyginus. Преведено од Grant, Mary. University of Kansas Publications in Humanistic Studies – преку Topos Text Project.
• Jaeger, Werner (1952). The theology of the early Greek philosophers: the Gifford lectures 1936. Oxford: Clarendon Press. OCLC 891905501.
• Kirk, G. S.; Raven, J. E.; Schofield, M. (2003). The Presocratic philosophers. Cambridge University Press. ISBN 0-521-27455-9. Kirk, G. S.; Raven, J. E.; Schofield, M. (2003). The Presocratic philosophers. Cambridge University Press. ISBN 0-521-27455-9. Kirk, G. S.; Raven, J. E.; Schofield, M. (2003). The Presocratic philosophers. Cambridge University Press. ISBN 0-521-27455-9.
• Лобенхофер, Стефан (2020): Хаос . Во: Кирхоф, Томас (ед. ): Онлајн енциклопедија Филозофија на природата / Интернет Лексикон Натурфилозофија, дои: 10.11588 / oepn.2019.0.68092; https://journals.ub.uni-heidelberg.de/index.php/oepn/article/view/69709 .
• Морфорд, Марк ПО, Роберт Ј. Ленардон, Класична митологија, Осмо издание, Универзитетскиот печат Оксфорд, 2007 година. ISBN   978-0-19-530805-1 .
• Повеќето, GW, Хесиод: Теогонија, дела и денови, сведоштво, класична библиотека Лоеб, број 57, м-р Кембриџ, 2006 година . Интернет верзија на Универзитетот Харвард Прес .
• Ogden, Daniel (2013). Dragons, Serpents, and Slayers in the Classical and early Christian Worlds: A sourcebook. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-992509-4. Ogden, Daniel (2013). Dragons, Serpents, and Slayers in the Classical and early Christian Worlds: A sourcebook. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-992509-4. Ogden, Daniel (2013). Dragons, Serpents, and Slayers in the Classical and early Christian Worlds: A sourcebook. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-992509-4.
• Овидиј (1892). Magnus, Hugo (уред.). Метармофози (латински). Gotha, Germany: Friedr. Andr. Perthes – преку Perseus Digital Library.
• Овидиј (1922). Метармофози. Преведено од More, Brookes. Boston: Cornhill Publishing Co – преку Perseus Digital Library.
• Smith, William (1873). „Chaos“. Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. London – преку Perseus Digital Library.
• Szulakowska, Urszula (2000). The alchemy of light: geometry and optics in late Renaissance alchemical illustration. Symbola et Emblemata - Studies in Renaissance and Baroque Symbolism. 10. BRILL. ISBN 978-90-04-11690-0. Szulakowska, Urszula (2000). The alchemy of light: geometry and optics in late Renaissance alchemical illustration. Symbola et Emblemata - Studies in Renaissance and Baroque Symbolism. 10. BRILL. ISBN 978-90-04-11690-0. Szulakowska, Urszula (2000). The alchemy of light: geometry and optics in late Renaissance alchemical illustration. Symbola et Emblemata - Studies in Renaissance and Baroque Symbolism. 10. BRILL. ISBN 978-90-04-11690-0.
• Трип, Едвард, Прирачник за класична митологија на Крауел, Томас Ј. Крауел Ко; Прво издание (јуни 1970 година). ISBN   069022608X . * Вест, МЛ (1966), Хесиод: Теогонија, Оксфорд Универзитет Прес. ISBN   0-19-814169-6 .
• Wyatt, Nick (2005) [1998]. „Arms and the King: The Earliest Allusions to the Chaoskampf Motif and their Implications for the Interpretation of the Ugaritic and Biblical Traditions“. There's such divinity doth hedge a king: selected essays of Nicolas Wyatt on royal ideology in Ugaritic and Old Testament literature. Society for Old Testament Study monographs, Ashgate Publishing. стр. 151–190. ISBN 978-0-7546-5330-1. Wyatt, Nick (2005) [1998]. „Arms and the King: The Earliest Allusions to the Chaoskampf Motif and their Implications for the Interpretation of the Ugaritic and Biblical Traditions“. There's such divinity doth hedge a king: selected essays of Nicolas Wyatt on royal ideology in Ugaritic and Old Testament literature. Society for Old Testament Study monographs, Ashgate Publishing. стр. 151–190. ISBN 978-0-7546-5330-1. Wyatt, Nick (2005) [1998]. „Arms and the King: The Earliest Allusions to the Chaoskampf Motif and their Implications for the Interpretation of the Ugaritic and Biblical Traditions“. There's such divinity doth hedge a king: selected essays of Nicolas Wyatt on royal ideology in Ugaritic and Old Testament literature. Society for Old Testament Study monographs, Ashgate Publishing. стр. 151–190. ISBN 978-0-7546-5330-1.

• Хесиод, Теогонија/ Дела и Дни/ Сведоштва (на англиски)

п р у Старогрчки исконски богови Исконски богови Етер Еон/Крон Ананке Хаос Ереб Ерос Геја Хемера Никта Фанес Понт Таласа Тартар Уран