Јамка во Лебед

Јамка во Лебед (радиоизвор W78 или Шарплес 103) — остаток од супернова (SNR) во соѕвездието Лебед, оддавна маглина со пречник од 3°.^[1] неколку лакови и јамки, познати колективно како Превез или Цирусна Маглина, оддават во видливот дел на електромагнетниот спектар.^[1] Радио, инфрацрвените и рендгенските слики ја даваат целовитата слика за маглината.

Видливиот дел од маглината е познат како Превез, исто така позната и под името Цирусна Маглина или Кончеста Маглина. Неколку делови од маглината имаат посебни имиња и ознаки,^[2][3] вклучувајќи ги тука „Западен Превез“ или „Вештерска Метла“, „Источен Превез“ и Пикерингов Триаголник.

NGC 6960, односно Западен Превез, е западниот дел од остатокот, исто така позната како „Вештерска Метла“, сестена на J2000 RA 20^ч 45^м &1000000000000058100000058,1^с Dec +30° 35′ &1000000000000004300000043″.^[3] Како најзападниот NGC-објект во маглината (прв по ректасцензија), нејзиниот број понекогаш се користи како NGC-ознака за целата маглина.

Овие три сјајни делови ја образуваат маглината наречена Источен Превез. NGC 6992 е H-I обвивка сместена по североисточниот раб ма јамката при J2000 RA 20^ч 56^м &1000000000000019000000019,0^с и Dec +31° 44′ &1000000000000003400000034″.^[4] NGC 6995 е подалеку на југ при J2000 RA 20^ч 57^м &1000000000000010700000010,7^с и Dec +31° 14′ &1000000000000000700000007″,^[5] и IC 1340 уште понајуг при J2000 RA 20^ч 56^м &1000000000000012000000012,0^с и Dec +31° 04′ &1000000000000000000000000″.^[6]

Познат икако Пикерингова Чивија, или Пикерингов Триаголен Камшик, овој дел од релативно слабосјајната маглина бил забележан фотографски во 1904 година од Вилјамина Флеминг при Харвардската опсерваторија, каде во тој период директор бил Едвард Чарлс Пикеринг. Триаголникот е најсјаен по должина на северната страна на јамката, иако фотографиите покажуваат дека маглината се протега и во централниот дел.

Овие два објекти се познати денес (од страна на проектот NGC/IC и Уранометрија) преку два сјајни јазли на маглината во северниот дел на јамката, до истокот на северниот раб на Пикеринговиот Триаголник. NGC 6979 била забележана од страна на Вилијам Хершел, иако координатите кои тој ги забележал за Превез биле непрецизни,^[7] неговите координати биле близу до јазолот при J2000 RA 20^ч 50^м &1000000000000027900000027,9^с и Dec +32° 01′ &1000000000000003300000033″.^[7]

Ознаката NGC 6979 се корити за Пикеринговиот Триаголник,^[8] но триаголникот е нешто што најверојатно не го видел Хершел или пак вредностите кои биле внесени во каталогот: бил забележан фотографски по објавувањето на каталогот и по долг временски период по откритието на Хершел.

NGC 6974 била забележана од страна на Вилијам Парсонс, но местоположбата која ја запишал дава празна област во главната јамка. се претпоставува дека погрешно ја измерил местоположбата, и и во NGC Парсонсовите координати се однесуваат за другиот јазол во северниот облак, при J2000 RA 20^ч 51^м &1000000000000004300000004,3^с и Dec +31° 49′ &1000000000000004100000041″, еден степен северно од Парсонсовите координати.^[9] (оваа местоположба е поисточно од NGC 6979, иако NGC-објетките се подредени по зголемувањето на ректасцензијата.) Овие филаменти во северно-централната област се познати и под името „морков“.^[10] Спектарот при 34.5 MHz на областа поврзана со NGC 6974 се движи преку целиот честотен распон од 25 до 5000 MHz.^[11]

југоисточниот јазол при J2000 RA 20^ч 56^м &1000000000000021200000021,2^с и Dec +30° 23′ &1000000000000005900000059″ при југоисточниот раб на Јамка во Лебед. Јазолот е местото каде ударниот бран на суперновата и мал изолиран облак.^[12] Јазолот е изразен рендгенски облик, кој се состои од бројни филаменти во видливиот дел на оддавните линии.^[12] Комбинирајќи ги видливите и рендгенските податоци, може да се покаже дека југоисточни��т јазол е само површината од ударниот бран, односно не е мал облак туку само површината од поголем облак.^[12] Присуството на повратен удар е доказ дека јазолот претставува рана фаза од судирот на ударниот бран и поголем облак.^[12]

Надворешни слики

Cygnus Loop compared to the Moon

До 1999 година, најчето наведувано растојание до остаток на супернова било проценетото растојание во 1958 година од страна на Рудолф Минковски, кој комбинирајќи ги неговите мерења на радијалната брзина со мерењата на сопствените движења од страна на Едвин Хабл, го пресметал растојанието од 770 парсеци или 2500 светлосни години.^[13][14] Сепак, во 1999 година, Вилјам Блер, земајќи предвид ека ударниот бран треба да се шири со истиот чекор во сите насоки, споредено со аголното ширење на страните на меурот (може да се види на сликите од Хабл) со директно мерење на радијалното ширење кон Земјата и заклучил дека вистинската големина на меурот е за 40% помала од воспоставената вредност, што пак дава растојание од 1.470 ly.^[13][14]

Подоцна е дадена поголема вредност од 540 pc (1.760 ly) од подоцнежно откритие на Блер, со употреба на Далечниот ултравиолетов спектроскопски истражувач (FUSE), или ѕвезда зад Превез. UV-спектарот на оваа ѕвезда, KPD 2055+3111 од спектрален тип sdOB, покажал впивачки линии што значи дека делумно светлината е впиена од остатокот на суперновата. Со проценето (но несигурно) растојание од околу 1.860 ly, оваа ѕвезда ја поддржува новата проценка од 1.760 ly.^[14]

неодамнешно испитување на растојанието на Јамка во Лебед со употреба на мерењата на паралаксата на неколку ѕвезди со помош на Гаја гледано кон маглината довело до попрецизни проценки за растојанието.^[15] една од овие ѕвезди, со величина 9,6 B8 (BD+31 4224) со местоположба близу до северозападниот раб на остатокот покажува доказ за постоење на заемодејства на ѕвездениот ветер со ударниот бран на суперновата, што пак укажува дека е во внатрешноста на остатокот. Проценката за растојанието на оваа ѕвезда од стран а на мисијата Гаја од околу 770 ${\displaystyle \pm }$30 pc, заедно со сотанатите ѕвезди на растојание од 735 ${\displaystyle \pm }$30 pc кои имаат спектри кои укажуваат дека се за остатокот, се доаѓа до ново растојание од 735 ${\displaystyle \pm }$25 pc или околу 2.400 светлосни години. (Белешка: проценетото растојание од страна на мисијата Гаја со употреба на sdOB ѕвездата KPD 2055+3111 е 793 pc (2.600 ly). Ова ново растојание, е изненадувачки близу до вредноста проценета пред 60 светлосни години од страна на Минковски, што пак значи дека Јамка во лебед е физички со пречник од 40 pc (130 ly) и со старост од околу 21.000 години.^[15]

Најсјајниот најдалечен ултравиолетов извор во Јамка во Лебед во североисточниот раб на остатокот. при првиот лет на Високоразделниот Оддавнолиниски спектрометар (HIRELS), широкопојасен, далечен ултравиолетов спектрометар, наштелуван на OVI-оддавни линии, бил лансиран со цел да ја набљудува маглината, првиот набљудуван галактички OVI-извор на оддавни линии.^[16]

рендгенскиот извор Лебед X-5 се совпаѓа со SNR G074.0-08.6 (Јамка во Лебед),при J2000 RA 20^ч 51.1^м и Dec +30° 41′, забележана од Ухуру при 4U 2046+31. Овој извор ги има и каталошките ознаки 1E 2049.4+3050, 1H 2050+310, и 1M 2051+309, бил забележан и од Ајнштајновата опсерваторија, HEAO 1 и OSO 7.

Јамка во Лебед е силен извор на меки рендгенски зраци.^[17]

Центарот на обвивката на суперновата определена од податоците на рендгенските зраци е при J1950 RA 20^ч 49^м &1000000000000004500000045^с и Dec +30° 53′.^[18] карактеристичната температура на маглината во рендгенските спектрални податоци изнесува T_x = 2,9 ± 1,5 x 10⁶ K.^[18] Површинска карта на маглината во рендгенското подрачје добиена од еднодимензионаланиот рендгенски телескоп лансиран на 30 март, 1973 година.^[18]

Во новелата Мајндбриџ од Џо Халдиман, Јамка во лебед е остатокот од ѕвездата на семоќната, бесмртна раса која на крајот се уништила самата себеси.

• Рендгенска астрономија
• Радиоастрономија
• Ултравиолетова астрономија

• Sharpless Catalog 103
• „FUSE Pierces the Veil“. Newswise. Посетено на 2010-12-03.
• The Cygnus Loop на WikiSky: DSS2, SDSS, GALEX, IRAS, Водород α, Рендгенски, Астрофото, Ѕвездена карта, Статии и слики

• Cygnus Loop Архивирано на 22 мај 2019 г. image from NOAO, in one of the largest astronomical images yet made (universetoday.com).
• Cygnus Loop in ultraviolet light
• The loop at 1420 mhz Source