Davida (mpanjaka)

Davida
Ankapobeny
Anarana	Davida
Teraka	1040 tal. J.K.
Maty	970 tal. J.K.
Fiaviana sy ny andraikitra
Asa :	mpanjaka
Fiainana manokana

I Davida dia mpanjakan' i Israely teraka tokony ho tamin' ny taona 1040 tal. J.K. ary maty tamin' ny taona 970 tal. J.K. tao Jerosalema. Araka ny Testamenta Taloha ao amin' ny Baiboly dia mpanjaka faharoan' i Israely nandimby an' i Saoly (na Saola) i Davida teo anelanelan' ny taona 1000 sy 970 tal. J.K. Taranany ny mpanjakan' i Jodà nifandimby. I Davida no mpanjaka nahatanteraka ny firaisan' ny Israelita rehetra sady nanao an' i Jerosalema ho renivohitry ny fanjakany. Amin' ny Kristiana dia tandindon' ny Mesia izy. Ao amin' ny Bokin' i Samoela roa sy ny Bokin' ny Mpanjaka roa ary ny Boky voalohan' ny Tantara no tena ahitana ny tantarany ao amin' ny Baiboly.

Araka ny fampahatsiahivan' i André Chouraqui, ny boky ao amin' ny Baiboly dia tsy natao hitantarana tantara amin' ny fomba fijery araka ny literatiora na ara-tsiansa, fa amin' ny ankapobeny dia misy fikendrena ara-paminaniana.

Ny lahatsoratra lehibe miresaka an' i Davida dia ireto manaraka ireto:

• Boky voalohan' i Samoela toko faha-16 ka hatramin' ny faha-31^[1][2][3];
• Boky faharoan' i Samoela toko voalohany ka hatramin' ny faha-24^[4][5][6];
• Boky voalohan' ny Mpanjaka toko voalohany sy faha-2^[7][8][9].

Atao hoe דָּוִד / Dawid i Davida amin' ny teny hebreo, izay midika hoe "tiana indrindra", "malala", ary ary ampiasaina amin' io heviny io ao amin' ny Tononkiran' i Sôlômôna.

I Jese no rainy. Ny vadiny dia i Batseba (na Betsabe) sy i Abigaila sy i Egla sy i Maaka sy i Ahinôama sy i Hagita ary i Abitala.

Araka ny Bokin' i Samoela, i Davida dia nanan-janaka lahy enina nateraky ny vehivavy samy hafa tao Hebrôna, sy iraika ambin' ny folo lahy nateraky ny vehivavy samihafa tao Jerosalema: i Amnôna (אַמְנוֹן), tamin' i Akinôama avy any Jezirela, no lahimatoany; i Kileaba (כִלְאָב) tamin' i Abigaila, vady navelan' i Nabala avy any Karmela, no faharoa; Absalôma (אַבְשָׁלוֹם), tamin' i Maaka, zanakavavin' i Talmay, mpanjakan' i Gesora, no fahatelo; i Adônia (אֲדֹנִיָּה) no fahefatra, tamin' i Hagita; i Kefatia (שְׁפַטְיָה) no fahadimy, tamin' i Abitala; i Jistreama (יִתְרְעָם) tamin' i Egla. Ny iraika ambin' ny folo lahy teraka tao Jerosalema dia i Jibara (יִבְחָר), i Elisama (אֱלִישׁוּעַ), i Nefega (נֶפֶג), i Jafia (יָפִיעַ), i Elisama (אֱלִישָׁמָָּע), i Eliada (אֱלִישָׁמָע) sy i Elifeleta (אֱלִיפָלֶט), i Samoa (שַׁמּוּעַ), i Sobaba (שׁוֹבָב), i Natana (נתן) tamin' i Davisy, ary i Sôlômôna (שְׁלֹמֹה) izay nandova an-drainy. I Jerimôta, izay tsy hita ao amin' ny tetiaraa dia resahina ao amin' ny Boky faharoan' ny Tantara (2Tantara11:18). Nanan-janaka vavy tamin' i Maaka i Davida, dia i Tamara.

Teraka tao Betlehema i Davida. Izy no faralahin' i Jese mpiompy ondry tao amin' ny fokom-pirenen' i Jodà. Niandry ny andian' ondrin-drainy i Davida nandritra ny fahatanorany. Nibaiko ny mpaminany Samoela Andriamanitra mba handeha mangingina any amin' i Jese hisafidy izay handimby an' i Saoly mpanjakan' i Israely amin' ireo zanany sivy lahy. I Davida faralahy no nosafidin' i Samoela ka nohosorany menaka, araka ny Boky voalohan' i Samoela (1Sam. 16.1-13). Mpitendry zavamaneno mahay i Davida ka noraisin' i Saoly tao an-dapany mba hankafizany ny fanenenon' ny valihany.

Taty aoriana, nandritra ny fotoana nampifandimbiasany ny findrasana ondry sy ny nitendreny valiha tao an-dapa dia nitsidika ny tobin' ny miaramila israelita izy mba hanome hanina ny rahalahiny. Tany no nahalalany fa misy lehilahy amin' ny fahavalon' ny Israelita, dia ilay mpiady mahery indrindra tamin' ny tafiky ny Filistina, atao hoe Gôliata avy any Gata, izay nanao fihaikana ny Israelita hanao adin' olon-droa alohan' ny tena hiadian' ny tafika roa tonta. Nanolo-tena hamaly izany fihaikana izany amim-pahasahiana i Davida. Rehefa natao ny adin' i Davida sy i Gôliata teo amin' ny lohasaha Elaha, dia voan' ny vato natorak' i Davida tamin' ny antsamotady i Gôliata ka maty dia notapahin' i Davida ny loha (1Sam. 17.40-54). Raiki-tahotra ny Filistina ka nandositra. Tamin' izany no nahatonga an' i Davida ho mpinamana tamin' i Jônatana zanak' i Saoly.

Niteraka fatahorana sy fialonan' i Saoly izany lazan' i Davida izany, satria nihevitra i Saoly fa tsy hahatanteraka ny fandovan' ny zanany lahy ny fanjakana izany. Nikendry ny hahafaty an' i Davida i Saoly ka nomeny azy ho vadiny ny zanany vavy atao hoe Mikala nefa tsy maintsy hiady amin' ny Filistina zato i Davida alohan' ny hanatanterahana ny fanambadiana (1Sam. 18.20-27). Resin' i Davida, izay lasa vinanton' i Saoly noho izany, ny Filistina, nefa nitohy ny fifofoan' i Saoly ny ain' i Davida. Nandositra tany an-tany efitra sahala amin' ny olon-dratsy i Davida ka nikambana tamin' ny jiolahy izay nanampy azy. Rehefa nitady azy i Saoly ka nahita azy sady saika hahafaty azy, dia nakany amin' ny Filistina fahavalony taloha, ka nanompo ny mpanjakan' ny Filistina tao Gata, atao hoe Akisy, i Davida.

Rehefa maty i Saoly sy i Jônatana, tamin' ny ady nifanaovany tamin' ny Filistina, dia niverina tao amin' ny tanin' i Israely i Davida ka nasandratra ho mpanjakan' ny fokom-pirenen' i Jodà tao Hebrôna (2Sam. 2.1-4), nefa tsy nanitatra ny fanjakany tamin' ny fokom-pirenen' i Israely hafa izy. Fito taona taty aoriana dia nanaiky an' i Davida ho mpanjakany ny fokon' i Israely sisa rehetra, talohan' izany dia notapahin' i Isbaala (na Isbôseta) zanak' i Saoly izy ireo (2Sam. 5.1-5).

Niady matetika i Davida ka nandresy ny Filistina, ny Môabita, ny Arameana, ny Edômita ary ny Amônita, dia lasa lehibe ny tany notapahiny tao amin' ny Fanjakan' i Israely fony mbola tsy nivaky, ka izany no tanim-panjakana lehibe indrindra teo amin' ny tantaran' i Israely. Mba hampiraisany tanteraka ilay fanjakana vaovao dia nalainy ny mandan' ny Jebosita (na Jeboseana) tao Ziôna (na Siôna) ka nataony renivohitra ny tanàna jebosita atao hoe Jerosalema, izay lasa fantatra amin' ny anarana hoe "tanànan' i Davida" (2Sam. 5.6-9). Nitoky tamin' Andriamanitra i Davida ka nanaraka an-tsakany sy an-davany ny tenin' ny mpaminany, indrindra ny an' ny mpaminany Natàna izay nandrara azy tsy hanangana ny tempoly hametrahana ny Fiaran' ny Fanekena. Nanambara ny mpaminany fa tsy mendrika ny olona mpiady ny hanao izany asa izany sady ny zanak' i Davida no hanatanteraka ny fananganana ny tempoly (2Sam. 7.1-7). Noho izany dia tao anaty tabernakely ao Jerosalema no nametrahana ny Fiaran' ny Fanekena, ka nahatonga an'io tanàna io ho foiben' ny fivavahana sy renivohi-panjakan' ny tany nakamban' i Davida. Tao Jerosalema no tena nanaovana fihirana salamo amin' ny fotoam-pivavanana ka nahatonga an' i Davida ataon' ny lovantsofina fa mpamorona ny salamo miisa 73 ao amin' ny Bokin' ny Salamo ao amin' ny Baiboly.

Nanao fahadisona lehibe i Davida rehefa nahatratra ny tampon' ny voninahiny, dia ny nanaovany fijangajangana niampy vonoana olona. Raiki-pitia tamin' i Batseba (na Betsabe), izay vadin' ny miaramilany atao hoe Oria izay lehilahy Hitita (na Heteana), mantsy ny mpanjaka Davida. Nitoe-jaza ilay vehivavy dia nalefan' i Davida tany an' ady eny alohan' ny miaramila rehetra i Oria ka maty (2Sam. 11.2-27). Mba ho setrin' ny fahotany dia maty ilay zaza vokatry ny fijangajangana tamin' i Batseba. Fanampin' izany koa dia nanakorontana ny filaminana tao an-dapa ny zanaka lahin' i Davida, ohatra amin' izany i Absalôma zanany izay tsy nikomy taminy nefa tsy nahomby ka niafara tamin' ny fahafatesana, sy i Adônia (na Adôniasa) izay nikononkonona fikomiana tao an-dapa mba haka ny fitondrana. Tsy nahomby i Adônia ka i Sôlômôna (na Salômôna) zanaka lahin' i Davida faharoa tamin' i Batseba no nataon' i Davida mpandova ny fanjakany, araka ny Boky voalohan' ny Mpanjaka (1Mpanj. 1.11-40).

I Davida dia olo-malaza ao amin' ny jodaisma rabinika, ary misy angano maro momba azy. Araka ny lovantsofina iray, i Davida dia notezaina amin' ny maha zanak' i Jese rainy ary nandany ny fahazazany niandry ny ondrin-drainy tany an-tany efitra, nefa tany an-tsekoly ny rahalahiny.

Ny fijangajangana nataon’ i Davida tamin' i Batseba dia adika ho fahafahana hanehoana ny herin' ny fibebahana, ary ny Talmoda dia milaza fa tsy fijangajangana mihitsy izany, amin' ny filazana ny fanao jiosy momba ny fisaraham-panambadiana amin' ny ankatoky ny ady. Fanampin’ izany, araka ny Talmoda ihany dia tsy famonoana olona ny fahafatesan' i Oria satria nanao heloka bevava i Oria tamin' ny nandavany tsy hankatò ny baiko mivantana avy amin' ny mpanjaka. Kanefa, ao amin' ny lahatsoratra atao hoe Sanedrina ​​i Davida dia naneho nenina noho ny fandikan-dalàna nataony ary nangataka famelan-keloka. Nahazo faelan-keloka avy amin' Andriamanitra i Davida sy i Batseba tamin' ny farany, nefa tsy nesorin' izy ireo tao amin' ny Soratra Masina ny fahotany.

Ao amin' ny angano jiosy, ny fahotan' i Davida tamin' i Batseba dia sazy noho ny fahatsiarovan-tena tafahoatra nataon' i Davida. Niangavy an' Andriamanitra hitarika azy ho amin' ny fakam-panahy izy mba hahafahany manome porofo ny amin' ny tsy fivadihany toa an' i Abrahama sy Isaaka ary Jakôba, izay nahomby tamin' ny fitsapana ary ny anarany tatỳ aoriana dia niray tamin’ ny anaran' Andriamanitra, fa i Davida kosa tsy nahomby noho ny fakam-panahin' ny vehivavy. Araka ny filazan' ny midrasa dia nahafoy ny 70 taona tamin' ny fiainany i Adama ho an' ny fiainan' i Davida. Ary koa, araka ny Talmodan' i Jerosalema, i Davida dia teraka sy maty tamin' ny fety jiosy Shavuot ("Fetin' ny Herinandro"). Lazaina fa lehibe tokoa ny fivavahany ka afaka nampidina zavatra avy any an-danitra ny vavaka nataony.

Ny fiheverana momba ny Mesia dia zava-dehibe ao amin' ny kristianisma. Tamin' ny fiandohany dia mpanjaka nanapaka teto an-tany tamin' ny alalan 'ny fanendren' Andriamanitra ("ilay voahosotra", araka ny hevitry ny anaram-boninahitra hoe Mesia), tamin' ny taonjato roa farany tal. J.K., ny "zanak' i Davida" dia lasa ilay olona apôkaliptika sy avy any an-danitra, izay hanafaka an' i Israely sy hanomboka fanjakana vaovao. Izany no fototry ny fiheverana ny atao hoe Mesia tao amin' ny kristianisma voalohany, izay nandika ny asan' i Jesoa na Jesosy tamin' ny alalan' ny anaram-boninahitra sy ny asa nanendrena an' i Davida tao amin' ny mistisisman' ny fanompoam-pivavahana tao Ziôna na Siôna, izay nanompoany tamin' ny naha mpanjaka-mpisorona azy. Izy no mpanelanelana eo amin' Andriamanitra sy ny olona^[10].

Ny Fiangonana voalohany dia nino fa "ny fiainan' i Davida dia tandindon' ny fiainan' i Kristy; i Betlehema no toerana nahaterahan' izy roa, ny fiainan' i Davida mpiandry ondry dia manondro an' i Kristy, ilay Mpiandry Tsara; ny vato dimy nofidina hamonoana an' i Gôliata dia mariky ny ratra dimy; ny famadihana nataon' i Ahitôfela, mpanolo-tsaina nitokisany, sy ny fiampitana an’i Kedrôna, dia mampahatsiahy antsika ny fijalian' i Kristy. Maro amin' ny salamo nataon' i Davida, araka ny ianarana azy ao amin' ny Testamenta Vaovao, no mampiseho mazava tsara ny amin' ny Mesia ho avy^[11]. Tamin' ny Andro Antenatenany dia nihevitra ny tenany i Charlemagne, ary noheverin' ny manam-pahaizana tao an-dapany, ho toy ny "Davida vaovao". Tsy zava-baovao izany nefa naitatra ho lehibe ny lanjany sy ny hevitra fonosiny^[12].

Ny fiangonana tandrefana (loterana, katôlika rômana) dia mankalaza ny fetin' i Davida amin' ny 29 Desambra na 6 Ôktôbra, fa ny fiangonana tatsinanana amin' ny 19 Desambra. Ny Fiangonana Ôrtôdôksa Tatsinanana sy ny Eglizy Katôlika Tatsinanana dia mankalaza ny andro firavoravoana fahatsiarovana ny "Mpaminany masina sy mpanjaka Davida" amin' ny Alahadin' ny Razambe masina (Alahady roa alohan' ny andro firavoravoana lehibe amin' ny fankalazana ny fahaterahan' i Jesoa) sy ny Alahadin' ny Ray Masina (Alahady alohan' ny nahaterahan' i Jesoa), rehefa ankalazaina miaraka amin' ny razamben' i Jesoa hafa izy. Ankalazaina koa ny Alahady aorian' ny nahaterahan' i Jesoa, miaraka amin' i Jôsefa sy Jakôba, rahalahin' ny Tompo ary ny 26 Desambra (Sinaksisy ho an' ny Renin' Andriamanitra)^[13].

Manao an' i Dâwûd ho mpaminany-mpanjaka lehibe sy mpitsara feno fahendrena manatanteraka ny sitrapon' i Allah, ny lovan-tsofina silamo. Tahaka ny amin' ny tantara hafa, ny Kor'any dia tsy mitazona afa-tsy singa manan-danja vitsivitsy amin' ny tantara ara-Baiboly, toy ny ady amin' i Gôliata, izay fitantarana manan-tanjona amin' ny fitorian-teny. Nampiasa ny fitantarana ao amin' ny Baiboly kosa ny mpanao heviteny silamo toa an' i Tabari mba hamenoana ny fitantarana ao amin' ny Kor'any.

Iray amin' ny fizaràna resahina an-kolaka ao amin' ny soràta faha-38 ny fitantarana ny fahadisoan’ i Davida. Miresaka ny fitiavan' i Davida an' i Batseba, vadin' i Oria, ny mpivaofy teny momba io andalan-teny io. Araka ny hevitr' i Dye dia misy fitoviana amin' ny 2Sam 12:1-6 ity lahatsoratra ity, saingy faritany ny fahasamihafana misy amin' ireo lahatsoratra roa ireo. Azo atao ny fampitahana hafa amin' ny lahatsoratra hafa ao amin' ny Baiboly (Salamo 148; 9-10 ho an' ny soràta 38:18-19) na amin’ ny olona hafa ao amin' ny Baiboly. Ho an' i Gobillot, ny fitantarana ao amin' ny Kor'any dia mampiseho ny fahalalana ny Torah sy ny Filazantsara ananan' ny mpanoratra an' ity andalan-tsoratra ity izay manambatra fitantarana roa. Na izany aza dia manao ny fakam-panahy nahazo an' i Davida ho fizahan-toetra sitrak' Andriamanitra ny fitantaran' ny mpanao heviteny, izany dia famerenana mandrafitra ny lahatsoratra mba hiarovana ny dôgma momba ny tsy fahaizan' ny mpaminany manota.

Ny fitantarana ao amin' ny Kor'any dia "dhikr", izany hoe fampahatsiahivana ny singa efa voarakitra ao amin' ny asasoratra ara-pivavahana isan-karazany. Ho an' ny Kor'any, tahaka ny nandraisan' i Mosesy ny Torah sy ny fandraisan' i Jesoa ny Evanjely, dia nandray ny fanambaràna ny soratra masina iray i Davida, tsy inona izany fa ny Zabur, izay mifandray amin' ny Bokin' ny Salamo. Na izany aza, ho an' ny mpandinika maro dia boky mampandroso kokoa fa tsy Lalàna vaovao ny Zabur. Ny Kor'any dia manantitrantitra ny fanomezam-pahasoavan' i Davida amin' ny fihirana sy ny mozika, ka manome azy ny anjara asany amin' ny fandaminana ny zavamaneno ao amin' ny litorjia kôsmika: nanazava izy fa nampanompoin' Andriamanitra azy ny vorona sy ny tendrombohitra mba hahafahan' izy ireo mitory ny fiderana avy amin' i Davida ho an' Andriamanitra. Hazavain’ ny mpanao heviteny fa ny hakanton’ ny feony, rehefa nihira ny salamo izy, dia nampijanona ny vorona eny am-panidinana mba hamaly azy, na koa voasinton' ny hiran’ ny mpanjaka ny biby ka mety ho faty mosary na hetaheta.

Ilay mpahay tantara persiana Ibn Jarīr Tabari dia miresaka ao amin' ny fitantarany momba ny fifaninanana fanontaniana folo mba hahitana hoe iza amin' ireo mpandova no mahazo ny zo hipetraka eo amin' ny seza fiandrianana ho mpandimby an' i Davida mpanjaka, araka izao: "Inona no kely indrindra? Inona no lehibe indrindra? Ny mangidy indrindra? Ny mamy indrindra? Ny mahamenatra indrindra? Ny tsara indrindra? Ny akaiky indrindra? lavitra indrindra? Inona no mahatonga ny alahelo lehibe? Ary ny mahafinaritra indrindra?". Ilay Alemàna Tatsinanana Gustave Weil dia mitatitra ao amin' ny angano silamo nosoratany fa i Sôlômôna dia teraka nanana fahendrena sy fahalalana lehibe.

Araka ny voalazan' ny Kor'any dia nomen' Andriamanitra azy ny "maha mpanjaka sy ny fahendrena", ny "fahalalana" ary ny "teny fanapahan-kevitra", ka nanome azy fahalehibiazana roa sosona, mpanjaka sy mpaminany. I Davida, izay nalaza noho ny fanfalany ny rariny, dia anisan' ny taranaky ny mpaminanin' ny silamo izay mitory ny mônôteisma hatramin' ny voalohany ka hatramin' ny farany amin' izy ireo, dia i Mohamady izany. Ankoatra izany dia mitatitra ny Kor'any fa Andriamanitra dia nampianatra an' i Davida ny tsiambaratelon' ny fanaovana akanjo fiarovan-tratra mba hiarovan' ny olona tena amin' ny herisetra. Hadita maromaro no manao an' i Davida ho lehilahy be herim-po amin' ny fotoanan' ny ady (ohatra ny ady tamin' i Gôliata) sy firesahana momba ny fomba fivavahany mandritra ny ampahatelon' ny alina sy ny fifadian-kanina isaky ny roa andro. Ny lovan-tsofina silamo dia manao azy ho maty teo am-piankohofana.

Ny Bokin' i Samoela dia manao an' i Davida ho mpitendry harpa nahay sy mpanao salamon' i Israely (1Samoela 16:15–18). Na dia efa ho ny antsasaky ny Salamo aza dia mitondra ny lohateny hoe "Salamo nataon' i Davida" (adika koa hoe "ho an' i Davida") ary ny lovantsofina dia manondro ny sasany amin' ireo zava-mitranga manokana teo amin' ny fiainan' i Davida (ohatra ny Salamo 3, 7, 18, 34, 51, 52, 54, 56, 57, 59, 60, 63 ary 142), ny lohateny dia fanampiny natovona taty aoriana ary tsy misy salamo azo lazaina fa an' i Davida.

Nolazaina fa nataon' i Davida ny Salamo faha-34 tamin' ny fotoana nandosirany an' i Abimeleka (na Akisy Mpanjaka) tamin' ny nanaovany mody adala. Araka ny fitantarana mifanitsy ao amin' ny 1Samoela 21, dia tsy namono an' ilay lehilahy nitaky fatiantoka be dia be taminy i Abimeleka, fa namela an' i Davida handeha, ary niantsoantso hoe:

"Moa tsy ampy adala loatra va aho, ka entinao atỳ ity lehilahy ity hanohy ny asany tahaka izao eto anatrehako? Moa tsy maintsy miditra ao an-tranoko va ity lehilahy ity?".

• Biôgrafia
• Dawud (Davida araka ny silamo)

• Mpanjakan' i Israely: Saoly - Isbôseta - Davida - Sôlômôna (na Salômôna) - Jerôbôama I - Nadaba - Baasa (na Basa) - Ela - Zimry - Ômry - Ahaba (na Akaba) - Ahazia (na Ôkôziasa) - Jôrama - Jeho - Jôahaza (na Jôakaza) - Jôasy (na Jôasa) - Jerôbôama II - Zakaria - Saloma - Menahema - Pekahia (na Faseia) - Peka (na Fasea) - Hôsea (na Ôsea).

• Mpanjakan' i Jodà: Saoly - Isbôseta - Davida - Sôlômôna (na Salômôna) - Rehôbôama (na Rôbôama) - Abiama (na Abia) - Asa - Jôsafata - Jehôrama (na Jôrama) - Ahazia (na Ôkôziasa) - Atalia - Jôasy (na Jôasa) - Amazia (na Amaziasa) - Ozia (na Oziasa na Azaria na Azariasa) - Jôtama - Ahaza (na Akaza) - Hezekia (na Ezekiasa) - Manase - Amôna - Jôsia (na Jôsiasa) - Jôahaza (na Jôakaza) -Jôiakima (na Jôakima) - Jôiakina (na Jôasina na Jekônia na Jekôniasa) - Zedekia (na Sedekiasa).

• Mpaminanin' ny jodaisma
• Mpaminanin' ny kristianisma
• Mpaminanin' ny silamo

• Ao amin' ny Freebase: [1]

1. ↑ 1Samoela 16-31, tenymalagasy.org
2. ↑ 1Samoela 16-31, nybaiboly.net
3. ↑ 1Samoela 16-31, baiboly.katolika.org
4. ↑ 2Samoela 1-24, tenymalagasy.org
5. ↑ 2Samoela 1-24, nybaiboly.net
6. ↑ 2Samoela 1-24, baibolykatolika.org
7. ↑ 1Mpanjaka 1-2, tenymalagasy.org
8. ↑ 1Mpanjaka 1-2, nybaiboly.net
9. ↑ 1Mpanjaka 1-2, baibolykatolika.org
10. ↑ "David" in Encyclopædia Britannica Online, arsiva tamin’ ny 19 Aogositra 2009
11. ↑ "David" in Encyclopædia Britannica Online, arsiva tamin' ny 19 Aogositra 2009
12. ↑ McManners, John (2001-03-15). The Oxford Illustrated History of Christianity. OUP Oxford. p. 101. Arsiva tamin’ ny 2016 09 Febroary 2016.
13. ↑ "Пророк Дави́д Псалмопевец, царь Израильский". azbyka.rudays (amin' ny teny rosiana).