Và al contegnud

Meteurulugía

De Wikipedia

LSI

Chest artícul al è scrivüü in lumbaart, con la grafia LSI.
Níver.

La meteurulugía a l'è una bròca dii sceenz de l'atmusfera ca la stüdia ul teemp atmusférich; i meteuròluch g'ann de uservà e misürà i fenòmen atmusférich, elaburà chii daat chí cunt i elaburaduur e mètt giú i previsiun del teemp.

La paròla meteurulugía la vègn dal greech antích e la vöör dí discuurs (lògos) a prupòsitt dii ròpp ca búrlenn giú dal cèl (metéur); metéura la g'à un urígin püssee prufúnda ammò, vist ca (sémper in greech) la vöör dí ròpp c'al stà in cèl cunt ul Signúr.
I primm tentatiff de prevedè ul teemp a i ann fà i greech antích, ma fin al sécul passaa la meteurulugía a l'era minga vista bègn da i geent, suratütt i paisànn, ca cunsideràvenn ul teemp cumè la vuluntà del Signúr. Ul teemp al sa prevedéva minga, fursi dumè da un dí a chel ólter; sa vardàvenn i scrizítt, per esémpi i níver de un culuur pütòost ca de un ólter, ul veent c'al giràva in d'una manéra invéci de un óltra, e.v.i.
A l'è dumè da una quaj desèna de ann ca la meteurulugía a l'è duperàda in manéra scentífica per vütà i geent in dii sò atività.

Istrümeent de la meteurulugía

[Modifega | modifica 'l sorgent]

I meteuròluch a càtenn un muntún de daat per mèt giú i previsiun, e per catài a dupérenn difereent istrümeent:

Sa dupérenn anca istrümeent per catà i daat anca in de l'atmusféra:

  • Balún sunda, per vardà la paart vólta de l'atmusféra;
  • Satèlit meteurulògich, per vardà i níver, misüra la temperadüra a distànza, e.v.i.;
  • Radar.

I previsiun del teemp

[Modifega | modifica 'l sorgent]

Dòpu l'uservazziun dii fenòmen meteurulògich e dii variàbil meteurulògich (temperadüra, pressiun, e.v.i.) e la sò trascrizziun, ul previsuur del teemp al scriff giú chii daat chí in sü la càrta del teemp, induè a l'è pussíbil vèch, in d'una ugiàda, la sitüazziun meteu de una quaj àrea (suratütt, sa mètenn giú i isòbar e sa mètenn in evidénza i fruunt).
Cunt i gròss elaburaduur sa fann curr i mudèj, ca inn dii algurítmi de calcuul per prevedè i cundizziun futüür de l'atmusféra dopu elaburaa i daat misüraa.

A segunda de quànt a l'è grànda l'àrea de stüdi i previsiun sa spartíssenn in:

  • p. lucàj;
  • p. regiunàj;
  • p. nazziunàj;
  • p. cuntinentàj;
  • p. glubàj.

Uviameent, cunt püsse l'àrea l'è grànda, cunt mègn i previsiun a inn preciis.

A segunda invéci de quantu teemp a vàrenn, i divisiun a inn:

  • cuurt: (24-48 uur);
  • médi: (una setimàna);
  • lünch: (püssee de una setimàna);
  • stagiunàj.

Anca chí, altertaant uviameent, cunt püssee ul períut a l'è lünch mègn la vaar la previsiun; al dí d'incöö a l'è minga pussíbil fà previsiun giüüst per i períut de teemp püssee de dées dí; da una stagiun a l'óltra sa parla pü de previsiun, ma dumè de línea de tendénza.


Bròch de la meteurulugía

[Modifega | modifica 'l sorgent]

A segunda dii istrümeent duperaa e de l'ubietiif ca ga sa curr adree, la meteurulugía la pö vèss spartída in: