Sahara

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De Sahara (Arabisch : الصحراء الكبرى) is de groetste weuste op eerd. Zie is gelege in Noord-Afrika en strek ziech oet vaan de Westeleke Sahara aon de Atlantische Oceaan tot aon Egypte aon de Roej Zie. Aon de noordkant weurt zie begrens door de Middellandse Zie en 't Atlasgebergte. De zuidkant weurt gevörmp door de Sahel, 'n gebeed wat einegszins begreujd is. De roej markering op de kaart gief slecht zier globaal aon boe de Sahara ziech bevind; de grens is vaag.

De naom Sahara is aofgeleid vaan 't Arabisch woord sahra, wat weuste in algemein zin beteikent.

Dewijl allewijl de Sahara 'n groete weuste is, waor dat neet altied zoe. Tijdes 't Pleistoceen en 't Holoceen bestoont de Sahara nog veur 't groetste deil oet savanne, en leefde dao ouch väöl plantesoorte. In dees periode kóste lui ziech good handhave in dees streike es verzameleer en jaoger. Al-evel leefde de olifante, baviaone, katechtege etc., nog tot in 't neoliticum in 't gebeed wat allewijl de Sahara hèt, en tot 'n miljoen jaor trök waore d'r nog plante te vinde die v'r allewijl allein in nate, vochtege gebiede aontreffe of zelfs in de trope.

In de Sahara zien nog reste trök te vinde vaan diverse minseleke rasse, zowie de Homo habilis en de Homo australiphithecus. In de huidege Sahara kinne daan ouch tot twie miljoen jaor aw steine wèrktuig weure aongetroffe.

Mèt de versjèllende iestije veranderde 't klimaat, mèt naome de neerslaag, en daomèt ouch de begreujing. Lankzaanaon kraog de Sahara 't uterlek wat allewijl kin weure aongetroffe in de Franse Provence, en nog later woort 't gebeed tot 't type wat v'r allewijl kinne: 'n dorre, zanderege vlaakte mèt wieneg begreujing. Sins de zomer vaan 2005 gief 't ouch in 't zuidelek deil vaan de Sahara hei en dao oonweer. 't Liekent es of dit deil transformeert in 'n Sahel zone. In de zomer vaan 2005 trok zelfs n zwoer oonweerscomplex dweers door de Sahara riechting de Middellandse Zie, get wat väöl meteorologe en klimaatdeskundege tot veur kort veur oonmeugelek heelte. Tegeliekertied liekent de Sahara mie grip te kriege op Zuid-Europa. De extreem werm bovelochte oet de Sahara veroorzake laankdorige hittegolve in Europa. Heidoor kóste de letste jaore apocalyptisch ougende bosbrande in Spanje, Portugal, Italië en Griekenland ontstoon.

De oppervlaakte vaan de Sahara bedreug oongeveer 9.065.000 veerkante kilometer, en is dus oongeveer 135 kier zoe groet es Nederland.

De Sahara umvat, gaans of een deil vaan:

• Marokko
• Westeleke Sahara
• Mauritanië
• Mali
• Niger
• Algerije
• Tunesië
• Libië
• Tsjaad
• Egypte
• Soedaan

De Arabische Democratische Rippebliek Sahara (Westeleke Sahara) is 'n umstrede gebeed. 't Grondgebeed wat weurt geclaimp door zoewel de rippebliek es door Marokko ligk ten zuidweste vaan Marokko, en is 'n veurmalege Spaonse kolonie.

De strook zjust ten zuide vaan de Sahara weurt de Sahel geneump, en de len boe-in dizze (haaf)weuste ligk de Sahel-landen.

De Sahara is zier druug en de gemiddelde neerslaag bedreug minder es 100 millimeter per jaor. De daog zien zier werm en de nachte relatief kaajd (dit fenomeen kump veur in de mieste weuste).

Neet de gaanse Sahara besteit oet de kenmerkende zandduine, 't gief ouch väöl rotsechtege gebeje. In feite besteit slechs 20% vaan de Sahara oet zand, de rest is rotsechteg. Op versjeie plaotse in de weuste koume oases veur, plaotsen boe drinkwater aon of kortbij de oppervlaakte kump.

Midde in de weuste ligk 't Tsjaadmeer, 't op ein nao groetste zeutwatermeer vaan de Sahara.

Saharastöb is stöb vaan zandstörm oet de Sahara wat via de atmosfeer tot aon Belsj en Nederland of zelfs noordeleker kin koume en wat mèt de rege op eerd neerkump.

In Algerije, Libië en Tsjaad weurt väöl olie en eerdgaas gewonne. In Marokko en de Westeleke Sahara weurt fosfaat gewonne.

In de Sahara kump 'n groete versjeieheid aon biestesoorte veur, boe-oonder de addax (Addax nasomaculatus), manesjaop (Ammotragus lervia), jachluipaard (Acinonyx jubatus) en gestriepte hyena (Hyaena hyaena). De plante zien ouch aon de groete temperatuursjogkelinge aongepas. Zoe höbbe ze lang wortels um water gemekeleker oet de groond te hole, ze höbbe klein en dikke blajer en ze zien ouch klein.

• Sahara (Ommen), 'n zandverstuiving kortbij 't Nederlandse Ommen.
• Lommelse Sahara, 'n natuurgebeed in 't Belzje Lommel.

• F. van Noten, Natuur en Techniek, 43-3 (1975) - blz 150 - 169: "De prehistorie van de Sahara"