Kloes op de Sjaatsberg

___

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De kloes op de Sjaatsberg ies 'n gebuuwke, dat gans allein sjteit, bove op de Sjaatsberg bie Oud-Valkeberg en Walem in 'ne bösj, kilomaetersj weg van de bewoonde waereld. Zoan gebuuwke, dat bewoond weurt door 'ne hièremiet of kloezenaer weurt kloes of hermitage geneump. De van mergel opgetrokke kloes haet 'n trapgevelke, 'n klokketeurentsje en sjpietsbaogvènsterkes. 't Besjteit oet 4 deile: twiè kemerkes mèt 'ne zölder d'r bove, 'n kapel en 'n lièger oetgeveurd koar mèt absis. Ónder ein van de kemerkes bevingk ziech 'ne kelder. Hie zou, volges 'n hardnekkig verhaol, 'ne vlöchgank oetkómme vanoet kesjtièl Sjaloen in Oud-Valkeberg.
D'n ingank weurt gevörmp door 'n lossjtaond róndbaogpeurtsje woa-op 'ne sjtein te zeen ies mèt de inscriptie Arnold Haesen en 't jaortal 1794. Deze ies èvvel later aangebrach. Haesen waor 'ne ièremiet.
Get wiejer oastelik bevingk ziech 'ne boetekruusweeg oet 1843, ónder de buim. Ze bejsteit oet vièrtièn gebuuwkes van mergel, in 'ne krink opgesjtèld. In de miedde sjteit 'n calvarie van jónger datum.

In 't gebuuwke liegke 2 kloezenaersj begrave: Laurens Plum († 1706) en Arnold Haesen († 1764). Achter d'n altaor in de kapel, zint moersjilderinge te zeen oet 1700. Dao hingk ein groat houte kruus oet de 16e ièw. Tegen 't plafond ies 'n Christusmonogram aangebrach en aafbeeldinge van de veer evangeliste. Neve 'ne sjpietse triomfbaog zint 2 ingele gesjilderd.
't Monogram ies waarsjienlik oet 1903, wie 'n restauratie plaatsvóng. Oet 1862 dateert 'ne binnekruusweeg in houte lieste. 'n Klein oksaal ies gemaak van eikehout.

In 1688 lièt de hièr van kesjtièl Sjaloen Gerard Ernst Hoen van Cartils de hut of boswachtersjweuning, waarsjienlik al van veur 1400, op de Sjaatsberg oetbreije en verboewe. Hae haet um en bie Sjaloen väöl restauraties en boewwerke laote plaatsvinge, neve 'n kloes ouch 'n watermeule op de Geul. De kloes krieg bie de inwiejing op 27 april 1688 es petroanheilige Antonius van Padua. In 1975 vingk 'n restauratie plaats op initiatief van de vereiniging Veldeke-Valkeberg. Eigenaer ies de Vereiniging tot Behoud van Natuurmonumente.

Van 1688 tot 1930 höbbe in de Kloes 16 hièremiete gewoond. Sómmige huèrde bie ein bepaalde religieus orde, waore Franciskaner of Karthuizer broeder. Van andere ies dat neet bekènd. Twiè van hun waore getrouwd gewaes veurdat zie in de kloes ginge wone. Sóms woonde ze ouch mèt hun twièje same. Dèks kaom de kloezenaer oet de umgeving, meh ouch oet Duutsjland, Belsj en Frankriek. Oet de umgeving waore dat: Johannes Jacobs oet Wielder (Wijlre), gesjtorve in 1830, Johannes Smitsmans oet Houtem van 1831-1871 en Hendrik Weerts, gestjorve in 1889 oet Berg.
Eine beroemde hièremiet waor Arnold Haesen. Veer jaor veur zienen doad in de nach van 15 mièrt 1760, weurt de kloes euvervalle door 150 Bokkeriejersj. Ein jaor later, es Petrus Prickartz bie häöm woont, valle ze nóg ins binne. Allebei de hièremiete weure vasgebónge en al wat waerde haet weurt geklauwd. Arnold Haesen houw 'n paar sjtökker land in de buurt en ouch behuèrlik get geld. 'ne Andere bekènde kloezenaer ies Johannes Henricus Weerts oet Berg. Es 'r 33 jaor oud ies, in 1860, geit'r in de Kloes wone. Hae laef es 'ne boetvaerdige kloezenaer: èt gein vleisj, sjlièp neet in e bèd, meh in 'ne leunsjtool. In 1866 geit 'r es Zouaaf paus Pius IX helpe bie de sjtried um de Kèrkelike Sjtaat. Hae blief drie jaor in Italië en krieg 2 Pauselike óndersjeiinge. Nao Italië maak 'r nog 'n baevaart nao 't Heilig Land. In 1898 sjtörf 'r in de Kloes en ies dan in de buurt al 'n legende.

Op de lètste zóndig van juni vingk 't fiès van de Heilige kloezenaer Leonard plaats. De Sjaasbergergank, 'ne baevaartsgank door luuj oet de buurt, vingk dan plaats riechting de Kloes. De pesjtoar van Sjin op Geul dreug vervolges 'n dialekmès op in de kapel of op 'n ope plaats in de bösj vlak bie de kloes. De sjötterie hèlt toeziech en geuf nao d'n deens 't begin van de Kèrmes, Leienaardskèrmes geneump, aan mèt 't aafsjete van 'n aantal kamersjeut. Nao 1939 raak de Sjaasbergergank in ónbruuk, meh in 1970 weurt 'r wir in ière hersjtèld.