Charles Dickens

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Charles John Huffam Dickens (Portsmouth, 7 februari 1812 - Higham (Kent), 9 juni 1870) waor 'nen Ingelse romansjriever. Heer weurt gezeen es eine vaan de veurnaomste Britse sjrievers vaan de negentiende iew en es eine vaan de groetste romansjrievers oets. Zie werk, wat bij ze leve al väöl geleze woort, is zeker in de Ingelstaolege wereld populair gebleve nao zienen doed; zien romans zien tot d'n daag vaan vendaog allemaol oonaofgebroke nui verkriegbaar gebleve. Heer steit bekind um zien woonderleke, groteske karakters en situaties binne 'n realistische, maotsjappijkritische thematiek (ermeuj en sociaal oongeliekheid, 't oonierlek rechssysteem, hypocrisie enz.).

Dickens heet dèks umgevinge en gebäörtenisse oet zie leve in zien beuk verwèrk, in 't bezunder in David Copperfield.

Charles Dickens woort gebore in 't distrik Landport vaan Portsmouth, Hampshire, es twiede vaan ach kinder vaan John Dickens (1786-1851) en Elizabeth Dickens, gebore Barrow (1789-1863). Wie Charles vief jaor aajd waor verhuisden 't gezin nao Chatham in Kent (de umgeving boe-in Great Expectations speult), um ziech vief jaor later in Camden Town (Londe) te vestege. De familie waor bemiddeld en Dickens greujde op in 'n röstege umgeving.

Hei-aon kaom in 1824 abrup 'n ind wie z'n pa weges hoeg sjölde opgeslote woort. Um noe in 't oonderhaajd vaan de familie te veurzeen woort de twelfjaorege Charles door zien ma nao 't febrik gesjik, boe heer etikette mós plekke veur zes sjèlling de week. Nao e paar maond verbeterde hun financieel situatie meh de ma haolde häör zoon neet mètein oet 't febrik. Dit zouw Dickens häör noets vergeve. De kinderarbeid en de situatie die detouw leide zien verwèrk in David Copperfield, boe-in zien ma model stoont veur Miss Murdstone en ziene pa veur Mr. Micawber. Bovedeen zouw heer nog dèks opkoume veur de rechte vaan de erme (beveurbeeld in Oliver Twist).

In mei 1827 begós heer in 'n avvekaoteketoer es klerk te wèrke. Dit brach häöm mèt 't rechssysteem in aonraking, boe-op heer later väöl kritiek zouw höbbe. Later begós heer es stenograaf en in 1830 oontmootde heer zien ierste leefde Maria Beadnell, die model stoont veur Dora in David Copperfield. Wie in 't book waore häör awwers 't neet mèt de relatie eins; ze sjikde 't keend nao Paries op sjool.

Door zien ketoer-ervaoring mèt de politiek en 't rechssysteem kós Dickens in 1834 journalis veur The Morning Chronicle weure. Veur dees gezèt sjreef heer, oonder 't pseudoniem Boz, ouch humoristische sjetse, die in 1836 woorte gebundeld in Sketches by Boz, zie debuut. In datzelfde jaor begós de oetgaaf vaan zienen ierste roman, The Pickwick Papers. Wie al zien later romans woort 't werk in feuilletonvörm oetgebrach en pas naoderhaand in bookvörm gedrök. Mèt dees werke haolden 'r al snel succes en riekdóm.

Op 2 aprèl 1836 trojden 'r mèt Catherine Thompson Hogarth (1816-1879), mèt ween 'r tösse 1837 en 1852 neet minder es tien kinder zouw kriege. D'n aajdste, Charles Culliford Boz Dickens, zouw ouch sjriever weure. Catherine häör zöster kaom bij hun es hoeshèlderse inwoene; zij is Little Nell in The Old Curiosity Shop. In d'n tössetied vervolgden 'r zien journalistieke carrièr mèt wisselend succes, dewijl zien beuk oonverminderd good verkoch woorte. In 1842 maakden 'r mèt zien vrouw 'n reis door de VS en Canada. Euver dat ierste land, veural wat de slavernij betröf, had Dickens gemingde geveules. 't Book Martin Chuzzlewit weurt dèks es anti-Amerikaans gezeen. Tenao reisden 'r ouch nog door Europa. In dees jaore, in 1843 um perceis te zien, sjreef heer ouch zie bekindste verhaol: A Christmas Carol.

Door 't blievend succes vaan zien romans - Dombey and Son (1848), David Copperfield (1850), Bleak House (1853), Hard Times (1854) - kós heer in 1854 't landhoes Gad's Hill Place in Kent koupe. In de jaore vijfteg raakden 'r evels in persoeneleke probleme: in 1858 sjeiden 'r vaan zien vrouw. Umtot 'n sjeiing in deen tied, zeker veur iemes mèt 'ne naom wie dee vaan Dickens, e groet taboe waor, heel 'r dit feit mèt succes geheim veur 't publiek en leet heer zien vrouw tot zienen doed bij häör in hoes woene. De oorzake vaan de sjeiing zien neet gans dudelek. Veurnaomste reie sjijnt te zien tot de twie slech bijein pasde, veural door de groete energie die Charles aon d'n daag lag. Catherine kós nao me meint dees levesstijl neet good aon. Ouch kin mètgespeuld höbbe tot Dickens in 1855 zien aw leefde Maria Beadnell weer tegekaom en in 1857 'n affair begós mèt actries Ellen Ternan. Beuk oet dezen tied zien A Tale of Two Cities (1859) en Great Expectations (1861).

In 1865 maakde heer e groet treinoongelök mèt, bekind geweure es de Staplehurst Rail Crash. Wie heer vaan Fraankriek trökkaom stortde de veurste zeve wagonne vaan de geetiezere brök aof. Allewel tot Dickens 't oongelök oongedeerd euverleefde woort 'r zwoer getraumatiseerd door 't gebäöre. Dit waor dudelek te merke in 'n vermindering vaan zien productiviteit. Dees vermindering in sjrieversactiviteit woort evels wel goodgemaak door oetgebreide toers boebij heer oet zien eige werke voordroog. Die waore zoe intensief tot sommege meine tot Dickens ziech daomèt euverwèrkde. Mesjiens heet dit bijgedraoge tot zienen doed in 1870, es gevolg vaan 'n bereurte. Dickens woort begraove in Westminster Abbey, Westminster (Londe).

Dickens sjreef zien romans in feuilletonoetgaoves: e paar hoofstökker per kier, aofgedrök in week- of maondblaojer. Normaal gesproke had heer de ganse roman nog (laank) neet veerdeg op 't memint tot heer 't ierste deil publiceerde. Toch vertuine de beuk 'n groete continuïteit. Wel zuut me de spoere vaan de feuilletonvörm hei en dao trök in "cliffhangers" (beveurbeeld in Great Expectations, aon 't ind vaan hoofstök 44), die bedoeld waore um de lezer in spanning te hawwe.

Dickens weurt väöl bewoonderd en gepreze um zien vermoge tot 't sjöppe vaan markante personages. Allewel tot sommege critici ze aofdege es oongeluifweerdeg hadde ze dèks hunnen oorsproonk in de realiteit: veur dees karakters maakde Dickens oonder mie gebruuk vaan zie fotografisch geheuge. Veurbeelde zien Fagin (Oliver Twist), Wilkins Micaber, Uriah Heep (allebei David Copperfield) en Miss Havisham. Allewel tot noch dees bijfigure, noch de hoofpersoen gemeinelek väöl psychologische deepgaank höbbe - dat is 'n ideaal vaan romans wat pas later opkaom - heet Dickens 't vermoge ummer weer nui karakters te bedinke die eint veur eint zoe levendeg markant zien tot ze spreekwoordelek zien geweure en gebleve. In de stijl vaan z'nen tied waor de sjriever ouch nogal sentimenteel: zien beuk zitte vol mèt melodramatische situaties boerum later o.m. Oscar Wilde en Virginia Woolf häöm zouwe critisere. Zien sjriefstijl is klassiek en breidspraokeg, mèt lang zinne en oetgebreide sfeerteikeninge.

De thematiek vaan zie werk is veural sociaal geriech: dèks höbbe zien romans en verhaole sociaal misstande es thema. Oonder de zake boe Dickens 't tege opnaom zien kinderarbeid, oetbuting vaan erm lui, slavernij in de VS, 't verawwerd Brits rechssysteem en de maotsjappij boe-in me veur geld alles sjijnt te kinne koupe. Väöl literatuurwetensjappers meine tot zien väölgeleze beuk werkelek höbbe bijgedraoge aon versjèllende sociaal hervörminge in de negentiende en twintegste iew.

Hiel väöl sjrievers nao Dickens zien door zie werk beïnvlood. Dit gelt neet allein veur negentiende-iewers mèt verwante sjriefstijle wie Fjodor Dostojevski en Edgar Allan Poe, meh beveurbeeld ouch veur de väöl beknopder sjrievende George Orwell. Op versjèllende plaotse t'r wereld zien Dickensmusea en Dickensfestivals; in Nederland zien die te vinde in Bronkhorst (gemeinte Bronckhorst, provincie Gelderland) respectievelek Deventer.

• The Pickwick Papers (aprèl 1836 - november 1837)
• Oliver Twist (februari 1837 - aprèl 1839)
• Nicholas Nickleby (aprèl 1838 - oktober 1839)
• The Old Curiosity Shop (aprèl 1840 - februari 1841)
• Barnaby Rudge (februari - november 1841)
• Martin Chuzzlewit (januari 1843 - juli 1844)
• Dombley and Son (oktober 1846 - aprèl 1848)
• David Copperfield (mei 1849 - oktober 1850)
• Bleak House (miert 1852 - september 1853)
• Hard Times (aprèl - augustus 1854)
• Little Dorrit (december 1855 - juni 1857)
• A Tale of Two Cities (aprèl - november 1859)
• Great Expectations (december 1860 - augustus 1861)
• Our Mutual Friend (mei 1864 - november 1865)
• No Thoroughfare (1867)
• The Mystery of Edwin Drood (aprèl - september 1870; oonvoltoejd)
• The Lazy Tour of Two Idle Apprentices (1890; postuum oetgegeve)

The Christmas Books

• A Christmas Carol (1843)
• The Chimes (1844)
• The Cricket on the Hearth (1845)
• The Battle of Life (1846)
• The Haunted Man and the Ghost's Bargain (1848)

Dèks in eine band oetgegeve.

oonder aandere:

• Sketches by Boz (gebundeld 1836)