Marshalleilen

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De Marshalleilen (officieel (Ingels) Republic of the Marshall Islands, (Marshallees) Aolepān Aorōkin M̧ajeļ) zien 'n eilandnatie in de Stèl Oceaon, oostelek vaan de Federaol Staote vaan Micronesië, noordelek vaan Nauru, westelek vaan Kiribati en zuielek vaan Wake. De eilen weure gerekend tot Micronesië. Tot 1986 vele de eilen oonder Amerikaans gezag. Wake, wat nog ummertouw bij de VS huurt, weurt door de Marshalleilen ouch geclaimp.

De Marshalleilen zien verdeild in 24 gemeintes, die eder correspondere mèt ei bewoend atol of eiland. Groetste gemeinte is de hoofstad Majuro, kleinste (nao aontal inwoeners) is Rongelap. 't Land heet e federatief distriktestèlsel: eder gemeinte veerdeg 'ne kandidaot (de groetste twie of mie) aof nao 't nationaol parlemint, de Nitijela.

Aon 181 km² zien de Marshalleilen eint vaan de kleinste len op de wereld, koelek groeter es Liechtenstein. Soms evels weurt e groet deil vaan 't territoriaol water (in 't bezunder de lagune, 't binnewater vaan de atolle) mètgerekend; daan mèt 't land 11.854 km² en is 't nommer 159 op de ranglies vaan groetste len. Wie daan ouch: de eilen zien mer klein, vaan organischen oersprunk (koraol) en steke zelde mie es e paar meter bove zieniveau oet. Likiep haolt oetzunderlek 10 meter. Gans 't land weurt daan ouch in zie bestoon bedreig door 't stijge vaan de ziespiegel.

Wie bove besjreve kint 't land 24 bewoende eilen/atolle (atolle bestoon neet noedzakelek oet ein eiland, meh zien wel ei geografisch systeem); daobij gief 't nog tien oonbewoende atolle. De eilen laote ziech in twie arsjipelle verdeile: Ratakeilen in 't ooste en de Ralikeilen in 't weste.

De Marshalleilen höbbe 'ne zuveren eilandfauna: landzoogdiere, zelfs vleermuis, oontbreke, reptiele en amfibieë ouch. 't Aontal veugel is mèt 84 soorte (boevaan eine ingeveurd) relatief lieg.

De Marshalleze zien e Micronesisch volk. 't Gief 'n klein minderheid vaan boetelanders en lui vaan gemingk blood, mèt naome vaan Japansen aofkóms.

De nationaol taol is 't Marshallees, wat in eder geval door de ganse inheimse bevolking es ierste taol weurt gesproke. Dit is 'n Micronesische taol die nog 't ingste aon 't Ponapees (de taol vaan Pohnpei in de Federaol Staote vaan Micronesië) verwant is. 't Besteit oet twie hoofdialekte, eint veur de Ratak- en eint veur de Ralikeilen. Veur de aander officieel taol, 't Ingels, weure gein mojertaolsprekers opgegeve.^[1]

De Marshalleze zien bekans exclusief (ca. 99%) christelek, in versjèllende genoetsjappe. 't Groetste genoetsjap is de congregationaol United Church of Christmèt 51,5%, wijer in aofloupende orde de pinkstergemeinte Assemblies of God (24,2%), de roems-kathelieke (8,4%), de mormone (8,3%), Bukot Nan Jesus (2,2%), de baptiste (1,0%), de zevendendaagsadventiste (0,9%), Full Gospel ('n pinkstergemeinte, 0,7%) en de Jehova's getuiges (<0,1%). De Baha'is zien mèt 0,6%, de joede en moslims (Ahmedijne) zien mèt minder es 0,1%.

De Marshalleilen woorte in 't twiede milennium veur Christus gekoloniseerd. Euver de wijer historie is koelek get bekind. De eilen woorte relatief vreug door de Europeaone oontdèk: de Spanjool Alonso de Salazar landde in 1526 op 'n eiland wat heer San Francisco duipde en allezeleve 't huieg Taongi waor. In 1529 kaom ziene landgenoet Álvaro de Saavedra Cerón 't gebeed in. Umtot de bevolking vechlösteg waor en de eilen commercieel neet intrèssant, leet me ze links ligke. Pas zoe'n 250 jaor later, in 1788, kaome de Ingelse kapteins John Charles Marshall en Thomas Gilbert door d'n arsjipel; me neumde häöm nao d'n ierste. Al deen tied, en ouch nog in d'n iew daonao, bleve de eilen officieel Spaons bezit, wat nao get dispute in 1874 bezegeld woort. Spaanje verkoch 't gebeed in 1884 aon Duitsland. De Duitsers waore de ierste die wèrkelek mèt de kolonisatie vaan de eilen begóste. De eilen woorte toen oonder 't Protectoraot Nui-Guinea gestèld. Nao d'n Ierste Wereldoorlog woorte de Marshalleilen oonder Japans mandaot gestèld. Loupende 't Interbellum begóste de Japaneze bases te bouwe op de eilen. In 1943 begóste de Amerikaone mèt hun campagne tege de Marshalleilen. 't Jaor dao-op pakde ze de mieste vaan de atolle; e paar Japanse bolwerke bleve evels geïsoleerd tot aon 't ind vaan d'n oorlog.

Nao d'n Oorlog naome de VS in naom vaan de Vereinegde Naties 't mentoraot op vaan de veurmaolege Japanse bezittinge in de Stèl Zuidzie. Al gaw begóste ze de atolle te (mis)gebruke veur atoomproeve. Die woorte euverwegend in bewoend gebeed gehawwe, wat desastreus gevolge had veur de bewoeners vaan de atolle. Bikini woort um de straoling die daovaan 't gevolg waor gans oontruimp; aander atolle bleve bewoend. Sommege plaotse zien zoe sterk vervojld tot ze veur tiendoezende jaore oonbegoonbaor zien verklaord. In de loup vaan de viefteger jaore begóste de Amerikaone de koeleke gevolge daovaan in te zien; in 1958 woorte de atoomproeve hei gans stopgezat. Tösse 1956 en 1998 heet de Amerikaanse regering de bewoeners zeker 759 mieljoen dollar compensatie betaold. Tot 1979 vele de Marshalleilen oonder direk Amerikaans bestuur; daonao kraog 't otonomie. In 1986 volgde oonaofhenkelekheid. De VS numme nog ummertouw de defensie vaan 't land op ziech, mage in ruil daoveur op 't atol Kwajalein rakètte teste.

Dit artikel is veural gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in dees versie; wijer koume ouch bittekes informatie vaan en:List of islands of the Marshall Islands, en:List of birds of the Marshall Islands, en:List of mammals of the Marshall Islands en en:Religion in the Marshall Islands.

1. ↑ Ethnologue report for Marshall Islands