Lingua Russica

Lingua Russica русский язык
IPA	[ ˈruskʲɪj jɪˈzɨk ]
Taxinomia	Linguae Indoeuropaeae  (Linguae Baltoslavicae)   Linguae Slavicae    Linguae Slavicae Orientales     Lingua Russica
Locutores	260 000 000
Sigla	1 ru, 2 rus, 3 rus
Status publicus
Officialis	Russia, Ruthenia Alba, Kazachstania, Chirgisia
Privata	Russia, Ucraina, Ruthenia Alba, Kazachstania, Moldavia, Armenia, Israel, Lettonia, Estonia, Chirgisia et aliae
Litterae	—
Scriptura	Cyrillica
Procuratio	Academia Scientiarum Russica

Lingua Russica^[1] (Russice русский язык, russkij jazyk) sive Rossica^[2] et insuper Russa vel Ruthenica^[3][4] est lingua Russorum, ex linguis Indoeuropeis orta, inter Slavicas numerata. E lingua Russica, Albaruthenica et Ucrainica constat familia Slavica orientalis.

Russica lingua circiter 160 decies centena milium hominum natalis est et divulgatissima Slavicarum. Publica facta est Russiae, Rutheniae Albae, Kazachstaniae et Chirgisiae et cum quinque aliis linguis Consociationis Nationum. Divulgata est in Russia et in aliis civitatibus, quae erant partes Unionis Sovieticae (ubi hac gentes ut sermone inter se utentur). Quod Russica lingua franca ultra propriam linguae regionem in usu venit, lingua mundana habetur.

Lingua Russica abecedario Cyrillico scribitur.

Lingua Russica genita est saeculis XIV et XV e lingua Slavica orientali, quae saeculis a VII usque ad XIV exsistebat, e qua lingua etiam linguae Ucrainica et Ruthenica Alba ortae sunt. Lingua communis ex dialectis circa Moscuam usitatis orta est. Lingua Slavica ecclesiastica tamen ut lingua litterarum usque ad saeculum XVII utebatur. Anno 1696, secundum Henricum Wilhelmum Ludolf, qui primus grammaticam Russicam quandam scripsit, "apud illos dicitur, loquendum est Russice et scribendum est Slavonice." Hodierna lingua Russica litteraria formata est saeculis XVIII et XIX.

Lingua Russica his diebus (status anni 2006) circiter 163 800 000 hominum sermone patrio loquuntur, quorum circiter 130 000 000 in Russia vivunt, 26 400 000 in Independentium Civitatum Foederatione (GUS) et in civitatibus Balticis, quae civitates ex Unione Sovietica ortae sunt. Circiter 7 400 000 hominum in civitatibus vivunt, in quas multi incolae Russiae et aliarum civitatum olim Unionis Sovieticae immigrant, imprimis in Germania, in aliis civitatibus Europaeae occidentalis, in Civitatibus Foederatis Americae et in Israel.^[5]

Lingua publica est in Russia, Ruthenia Alba (una cum Ruthenica Alba), Kazachstania (ubi Cazachica est lingua publica), Chirgisia (ubi Chirgisica est lingua publica), et republica autonoma Crimaea, quae ad Ucrainam pertinet (una cum Ucrainica et Tatarica Crimensis). In quibusdam circulis (область) Ucrainae orientalis est regionalis lingua publica, qui status autem disputatur. Etiam in Tadzikistania lingua Russica statum publicum habet.^[6] Est etiam una linguarum publicarum in regionibus segregatis Transnistria (una cum Ucrainica et Moldavica), Alania Meridiana (una cum Ossetica) et Abascia (una cum Abasgica). Ibi et partis incolarum sermo patrius et lingua franca est.

Propterea sunt minoritates linguae Russicae in omnibus GUS-civitatibus et in regione Baltica nec non in multis civitatibus occidentalibus, in quas plurimi homines linguae Russicae emigraverunt. In Finnia lingua Russica (qua circiter 40 000 hominum, i.e. paene 1 centesima incolarum, loquuntur) maxima linguae minoritas est. In Germania, ubi plurimi extra pristinam Unionem Sovieticam homines vivunt, quibus lingua Russica est sermo patrius, Russica cum circiter 3 000 000 loquentium post Theodiscam (et ante Turcicam) numero loquentium secunda lingua est.^[7] In Israele immigrantes linguae Russicae, qui sunt circiter 1 000 000 hominum), fere sextam incolarum partem efficiunt, numero loquentium Russica est tertia lingua post Hebraicam et Arabicam. In Civitatibus Foederatis Americae plus quam 700 000 hominum linguae Russicae vivunt,^[8] quorum plus quam 200 000 in Novo Eboraco habitant, in Canada circiter 160 000,^[9] sed in utraque civitate sunt multae minoritates maiores.

Lingua Russica etiam in scientiis, artibus, et technica diffusa est. Una cum iis, qui Russica lingua secunda utuntur, sunt fere 280 000 000 Russice loquentium.

Abecedarium Russicum ex Cyrillicum est; post sanctum Cyrillum permultas mutationes passus est, antequam formam hodiernam accepit. Modus scribendi litteras reformatus est a Petro I annis 1708–1710. Ablatis nonnullis signis Cyrillicis antiquis et insertis quattuor litteris novis, sunt abecedario Russico nunc triginta tres litterae:

А а А а /a/	Б б Б б /b/, /bʲ/	В в В в /v/, /vʲ/	Г г Г г /g/, /gʲ/	Д д Д д /d/, /dʲ/	Е е Е е /je/, /ʲe/	Ё ё Ё ё /jo/, /ʲo/	Ж ж Ж ж /ʐ/	З з З з /z/, /zʲ/	И и И и /i/, /ʲi/	Й й Й й /j/
К к К к /k/, /kʲ/	Л л Л л /l/, /lʲ/	М м М м /m/, /mʲ/	Н н Н н /n/, /nʲ/	О о О о /o/	П п П п /p/, /pʲ/	Р р Р р /r/, /rʲ/	С с С с /s/, /sʲ/	Т т Т т /t/, /tʲ/	У у У у /u/	Ф ф Ф ф /f/, /fʲ/
Х х Х х /x/, /xʲ/	Ц ц Ц ц /ʦ/	Ч ч Ч ч /ʨ/	Ш ш Ш ш /ʂ/	Щ щ Щ щ /ɕː/	Ъ ъ Ъ ъ /-/	Ы ы Ы ы /ɨ/	Ь ь Ь ь /ʲ/	Э э Э э /ɛ/	Ю ю Ю ю /ju/, /ʲu/	Я я Я я /ja/, /ʲa/

• Post litteras ж, ш littera ы ab и substituitur.
• Post litteras ч, щ littera ю ab у substituitur et я ab a.

Linguae Russicae hodiernae normatae sunt 42 phonemata, quae in sex vocales et in 36 consonantes dividuntur. Magnus phonematum numerus ex linguarum Slavicarum proprietate ortus est, quod plurimae consonantes Russicae et durae et molles ("palatalizatae") pronuntiantur. Non autem sunt allophona, sed singula phonemata, cum quaeque pronuntiatus varietas significationem determinet. Nonnullis dialectis Russicis sunt phonemata propria.

Pronuntiatus vocalium ac consonantium Russicarum, quam in voce positionem obtineant, variat. Quoad vocales positio acuta et non acuta distinguitur. Exempli gratia "o" acuta [ɔ] sonat, "o" in positione non acuta autem [a] vel [ə]. Pronuntiatus multarum consonantium Russicarum a consonantibus sequentibus determinatur.

Longitudo vocalium in lingua Russica nec signifcationem verbi mutat nec quid ad recte pronuntiandum momenti est. Vocales acutae semi-longae pronuntiari solent. Vocales non acutae breves sunt et saepe etiam aliae qualitatis sunt: "O" non acuta "a" brevis sonat (sic dictum аканье); "e" aut "я" non acuta "i" similis est (иканье). Exempla: молоко (lac) /məlaˈkɔ/ пятнадцать (quindecim) /pʲitˈnatsɨtʲ/ земля (terra) /zʲimˈlʲa/. Et vocales duplices et duae vocales diversae se sequentes voces singulae pronuntiari solent. Exempti sunt diphthongi, qui cum littera "й" (и краткое = i brevis) formati sunt: ой (acuta), ай. Littera "е" (ie) ante consonantem palatalizatam vocalis conclusa fit [e]: кабинет (tablinum) /kabʲiˈnʲɛt/, sed в кабинете (in tablino) /fkabʲiˈnʲetʲɛ/ Alia exempla: университет (universitas), газета (diurnarium).

Linguae Russicae in syllaba acuta sunt 6 monophthongi (ɨ autem saepe allophonum litterae "i" habetur).

Monophthongi linguae Russicae

	primores	medii	posteriores
conclusi	i	ɨ	u
medii	e		o
aperti		a

In syllabis non acutis series media cum e et o non pronuntiatur, quod e aut cum i (sic plerumque) aut cum a (in exitibus) et o semper cum a in unum cadit. Inde forma adiectiva feminini generis (-ая scripta) et forma neutralis (-ое scripta) quoad sonum plerumque distingui non possunt. In scriptura videri non potest; sunt etiam dialecti, quae vocales acutas melius quam lingua normata distinguunt.

Linguae Russicae sunt 36 consonantes. 16 earum et palatalizatae et non palatalizatae pronuntiantur; phonemata /ts/, /tʲʃʲ/, /ʒ/ et /j/ singularia sunt.

Index sola phonemata non palatalizata demonstrat.

Consonantes linguae Russicae

	bilabiales	labio- dentales	alveolaris	post- alveolares	palatales	velares
occlusivae	p b		t d			k g
affricatae			ts	tʲʃʲ
nasales	m		n
vibrantes			r
fricativae		f v	s z	ʃ ʒ		x
approximantes					j
laterales			l

Fons: SAMPA pro lingua Russica (Anglice)

Sicut Latine, nomina, pronomina et verba Russice declinantur.

Proprium linguae Russicae est praesertim systema verborum ubi aspectus ope vocabularii designatur nec declinationis. De productione vel correptione vocalium non judicato, accentus collocatio usu potius quam regulis discenda est, eo magis quod nonnunquam in casibus variis mutatur et regulis multis describitur.

Numeratae linguae Russicae, sicut aliis linguis Indoeuropaeis, eaedem partes orationis sunt, quae Latinae.

Tamen :

• Russica substantiva divisa sunt in subspecies pro animatione ;
• Substantiva aliter declinantur atque adiectiva (Henricus Wilhelmus Ludolfus^[10] dixit "Declinationes sunt quinque, primae quatuor sunt substantivorum, quinta adiectivorum").
• Russica verba divisa sunt in subspecies duas pro aspectu (imperfectivo aut perfectivo)^[11].

Verba ob eam rem plerumque in paribus^? apparent. Sunt quoque imperfectiva, quibus desunt perfectivum homologum, e.g. сожале́ть 'dolere', et perfectiva, quibus desunt imperfectivum homologum, e.g. хлы́нуть 'emicare'.

Exempla nonnullorum parum verborum:

verbum imperfectivum	verbum perfectivum	convertio
пока́зывать	показа́ть	'monstrare'
покупа́ть	купи́ть	'emere'
де́лать	сде́лать	'facere'

Nominibus substantivis linguae Russicae accidunt:

• tria genera: masculinum, femininum, neutrum
• duo numeri: singularis et pluralis
• sex casus: nominativus, genetivus, dativus, instrumentalis, accusativus, praepositionalis
• duae materiae: animata, inanima
• tres declinationes

Generibus utuntur sicut nostris.

Ubi post numeros II, III et IV genitivo singulari utuntur in loco accusativi vel nominativi, vestigia numeri dualis videnda sunt.

Casus instrumentalis non est idem ac casus ablativus Latinus, qui ad Russicam linguam genetivo vel instrumentali praecipue convertitur.

Pluraliter, substantivorum accusativum animatorum in iisdem litteris ac genitivum desinunt at inanimatorum in iisdem ac nominativus (e.g. вол, кошка, мышь), et inanima, quorum accusativus pluralis coincidit cum nominativo plurali (e.g., фильм, пирог, сад, земля, время).

Sic singulariter nisi substantivum vel declinationis secundae est vel femininum et nominativus in -ь desinit e.g.

		praeses Obama	pater et mater
nominativus		президент Обама	отец и мать
accusativus		президента Обаму	отца и мать
genitivus		президента Обамы	отца и матери

Declinatio prima

Accentus plerumque pro casu non movet, sed aliquando apud nomina masculina cum uno syllaba, vel si prima syllaba in nominativo intonatur, accentus ad terminationem nominis movet, sicut demonstrant exempla вол et пирог Etiam sunt nomina, quorum terminationes tantum in plurali intonantur (exempli gratia, сад), sed iterum alius casus peculiaris est: aliquando terminatio solum in genetivo plurali intonatur usque ad praepositionalem pluralem (exempli gratia, волк). Ut sciamus an terminationes intonentur, opportet linguam Russicam bene cognoverimus. Regulae desunt, at in dictionariis magnis accenti ac pronunciationes speciales indicantur.

фильм 'pellicula cinematographica'; вол 'bos'; пирог 'crustulum'

casus		singularis	pluralis		singularis	pluralis		singularis	pluralis
nom		фи́льм	фи́льмы		вол	волы́		пиро́г	пироги́
acc		фи́льм	фи́льмы		вола́	воло́в		пиро́г	пироги́
gen		фи́льма	фи́льмов		вола́	воло́в		пирога́	пирого́в
dat		фи́льму	фи́льмам		волу́	вола́м		пирогу́	пирога́м
ins		фи́льмом	фи́льмами		воло́м	вола́ми		пирого́м	пирога́ми
prae		(о) фи́льме	(о) фи́льмах		(о) воле́	(о) вола́х		(о) пироге́	(о) пирога́х

сад 'hortus'; волк 'lupus'

casus		singularis	pluralis		singularis	pluralis
nom		сад	сады́		волк	во́лки
acc		сад	сады́		во́лка	волко́в
gen		са́да	садо́в		во́лка	волко́в
dat		са́ду	сада́м		во́лку	волка́м
ins		са́дом	сада́ми		во́лком	волка́ми
prae		о са́де	о сада́х		о во́лке	о волка́х

• *In casu praepositionali ante praepositiones в et на scribitur саду́.

фестива́ль 'festa'; слова́рь 'dictionarium'

casus		singularis	pluralis		singularis	pluralis
nom		фестива́ль	фестива́ли		слова́рь	словари́
acc		фестива́ль	фестива́ли		слова́рь	словари́
gen		фестива́ля	фестива́лей		словаря́	словаре́й
dat		фестива́лю	фестива́лям		словарю́	словаря́м
ins		фестива́лем	фестива́лями		словарём	словаря́ми
prae		о фестива́ле	о фестива́лях		о словаре́	о словаря́х

Ea nomina eodem modo ac nomina masculina terminantia in -ь declinantur. Si vero terminationes eorum nominum intonantur, hoc in plurali accidit. Solum terminationes nonnullorum nominum terminantium in -е́й intonantur.

геро́й 'heros'; бой* 'pugna'; руче́й** 'flumen'

casus		singularis	pluralis		singularis	pluralis		singularis	pluralis
nom		геро́й	геро́и		бой	бои́		руче́й	ручьи́
acc		геро́я	геро́и		бой	бои́		руче́й	ручьи́
gen		геро́я	геро́ев		бо́я	боёв		ручья́	ручьёв
dat		геро́ю	геро́ям		бо́ю	боя́м		ручью́	ручья́м
ins		геро́ем	геро́ями		бо́ем	боя́ми		ручьём	ручья́ми
prae		о геро́е	о геро́ях		о бо́е	о боя́х		о ручье́	о ручья́х

• *In praepositionali post praepositiones в et на praeter бо́е etiam бою́ scribi potest.
• ** Nomina typi руче́й rara sunt: мураве́й 'formica', солове́й 'luscinia', воробе́й 'passer' etiam secundum hunc modum declinantur.

Declinatio secunda

земля 'terra', кошка 'felis'

casus		singularis	pluralis		singularis	pluralis
nom		земля́	зе́мли		ко́шка	ко́шки
acc		зе́млю	зе́мли		ко́шку	ко́шек
gen		земли́	земе́ль		ко́шки	ко́шек
dat		земле́	зе́млям		ко́шке	ко́шкам
ins		землёй (землёю)	зе́млями		ко́шкой (ко́шкою)	ко́шками
prae		(о) земле́	(о) зе́млях		(о) ко́шке	(о) ко́шках

Declinatio tertia

время 'tempus', мышь 'mus'

casus		singularis	pluralis		singularis	pluralis
nom		вре́мя	времена́		мышь	мы́ши
acc		вр́емя	времена́		мышь	мыше́й
gen		вре́мени	времён		мы́ши	мыше́й
dat		вре́мени	времена́м		мы́ши	мыша́м
ins		вре́менем	времена́ми		мы́шью	мыша́ми
prae		(о) вре́мени	(о) времена́х		(о) мы́ши	(о) мыша́х

Nominibus adiectivis linguae Russicae duo numeros, sex casus, duae animationes et in numero singulari tria genera accidunt. Sunt declinationes duae.

In lingua Russica sunt pronomina

• personalia haud reflexiva: tres personas, duos numeros, sex casus et (in persona tertia numeri singularis) tria genera;
• personalium reflexivum: quinque casus (nec nominativum);
• possessiva primae secundaeque personae et reflexiva: duas personas, tria genera, duos numeros et sex casus;
• interrogativa-relativa кто 'quis' et что 'quid': sex casus;
• interrogativa-relativa какой 'qualis' vel 'qui', каковой 'qualis', который 'qui' vel 'quotus', чей 'cuius': etiam duos numeros et tria genera in numero singulari;
• interrogativum-relativum каков 'qualis': tria genera (nec mutat pro casu);
• demonstrativa: duos numeros, sex casus, in numero singulari etiam tria genera
• determinativa: duos numeros, sex casus, in numero singulari etiam tria genera
• negativa: (ab praefixis significationis negativae "не" et "ни" ex pronominibus interrogativis formata): duos numeros, sex casus, in numero singulari etiam tria genera.

Reflexivis uti possunt russici locutores ad omnes personas (non solum ad tertiam ut latine):

• Люблю свою жену 'uxorem meam amo', любишь свою жену 'uxorem tuam amas', любит свою жену 'uxorem suam amat'
• Cf: Люблю / любишь / любит его жену 'uxorem eius (= amici, fratris, etc.) amo / amas / amat'.

Numeralia linguae Russicae sunt:

• cardinalia: quibus sex casus accidunt (numeralia один 'unus', два 'duo', et оба 'ambo' pro genere etiam mutant
• ordinalia: quibus tria genera et sex casus accidunt et qui modo nominum adiectivorum declinantur.

Verbis imperfectivis atque perfectivis accidunt:

• tres personae^[12]
• duo numeri: singularis et pluralis^[12]
• duo modi: indicativus et imperativus et coniunctivus^[13]
• duo genera: activum et passivum
• tria tempora: praesens (solum in aspectu imperfectivo), praeteritum (verborum aspectuum perfectivi et imperfectivi), futurum (simplex pro verbis aspectus perfectivi et compositum pro verbis aspectus imperfectivi)^[14][15] seu, opinione alia, praesens-futurum (imperfectivum et perfectivum), praeteritum (imperfectivum et perfectivum) et futurum imperfectivum^[16]

Praesens et futurum simplex (seu praesens-futurum imperfectivum et perfectivum^[16]) pro persona et numero secundum duos coniugationes mutant^[17].

Verba coniugationis primae Persona singularis pluralis Prima -у aut -ю -ем Secunda -ешь -ете Tertia -ет -ут aut -ют

Verba coniugationis secundae Persona singularis pluralis Prima -ю aut -у -им Secunda -ишь -ите Tertia -ит -ят aut -ат

Etiam sunt verba nonnulla, quae modo speciali declinantur.

In futuro composito (imperfectivo) solum verbum auxiliarium быть 'esse' declinatur.^[17]

Verba temporis praeteriti pro persona non mutantur^[17], sed pro numero et genere.^[12]

Voces poni solent ut subiectum sit primum, postea praedicatum, denique obiectum. Sed ordo vocum lingua Russica non tam refert, quam linguis quorum voces non declinantur.

In lexico linguae Russicae, a Vladimiro Dahl saeculo undevicensimo comparato, sunt plus 200 milia vocabulorum, et Lexicon linguae Russicae litterariae hodiernae (Russice «Словарь современного русского литературного языка»), anno 1970 in lucem editum et septindecem volumina habens, 131 257 vocabula comprehendit.^[18]. In Lexicon magnum academicum linguae Russicae (Russice «Большой академический словарь русского языка»), cuius volumen primum (e viginti exspectatis) anno 2005 publicatum est, circa 150 milia vocabulrum includenda sunt.^[19] In Lexico linguae Puškin («Словарь языка Пушкина») sunt 24 milia vocabulorum.^[18] Docti locutores circa ab quinque ad decem milia vocabulorum usitate adhibent.^[18]

In Russiae parte Europaea tres regiones, quae dialectis differunt, distinguuntur: Russia septentrionalis, media et meridiana. Regiones praeterea in singulas dialectos dividuntur. Tamen dialecti linguae Russicae, etsi distantiae inter eas maximae sunt, paulum inter se differunt, ut ii, qui dialectis diversis utuntur, intellectu non impediantur.

Dialecti septentrionales a lacu Ladoga per Novogardiam Magnam et Iaroslaviam usque ad Caesarocoxagam in boreo-orientem versus in usu sunt. Littera "o" distincte pronuntiatur etiam in syllaba non acuta (оканье – okan'e), "g" gutturalis et "t" (cum exitus est verbi) dura sonant.

• Dialecti Ladogae ac Tichvinae
• Dialecti Costromae
• Dialecti Vologdae
• Dialecti Onegae
• Dialecti Bielozerae

Finis septentrionalis a Petropoli per Novogardiam Magnam et Analeptriam usque ad Novogardiam Inferiorem et Tscheboxaros, meridianus a Magnis Lukis per Moscuam usque ad Pensam. Haec regio proprietates et septentrionalium et meridianarum dialectorum ostendit. Ab occidente "o" non acuta "o" pronuntiatur, ab oriente "a" (аканье – akan'e).

• Dialecti Pscoviae
• Dialecti Novogardiae Magnae
• Dialecti Moscuae et viciniae eius
• Dialecti urbis Egor'evsk et viciniae eius
• Dialecti urbis Temnikov et viciniae eius
• Dialecti Volodimiriae et viciniae eius

A Magnis Lukis per Resaniam usque ad Tamboviam in meridiem versus. Hic "o" non acuta "a" pronuntiatur, littera "g" fricativa et "t" finalis mollis sonat.

• Dialectus Resaniae et locorum circa Tanaidem flumen
• Dialecti locis circa flumina Danaprim et Duinam
• Dialectus regionum Kurschae, Orelis et Bielogrodae

• Языкознание: Большой энциклопедический словарь/Гл. ред. В.Н. Ярцева. 2-е изд. - М.: Большая Российская энциклопедия, 1998.-685 с.: ил. ISBN 5-85270-307-9 (БРЭ)
• Ожегов С.И., Шведова Н.Ю. Толковый словарь русского языка: 80000 слов и фразеологических выражений/Российская академия наук. Институт русского языка им. В.В. Виноградова. - 4-е изд., дополненное. - М.: Азбуковник, 1999. - 944 с. ISBN 5-89285-003-X
• Большая Советская энциклопедия. 3-е изд.
• Russian language
• Русский язык

• G. Geitlin, Observationes circa linguam Russicam nonnullae
• Colloquia Russico-Latina
• Vocabularium Latino-Russicum magnum
• Lexicon Russico-Latinum
• Rusicorum maledictorum glossarium latine conversum