Jump to content

Fluorin

Dhyworth Wikipedya, an godhoniador rydh
Ensampel a Elven gymyk, lithophile Edit this on Wikidata
Klass dialkan diatomek, dialkan, bagas 17 Edit this on Wikidata
Furvell gymykedit this on wikidata
Dydhyas diskudhans 1810 Edit this on Wikidata
Niver atomekEdit this on Wikidata
Aray an elektrons 1s² 2s² 2p⁵, [He] 2s² 2p⁵ Edit this on Wikidata
Elektronegedhegedh 3.98 Edit this on Wikidata
Studh oksidyans −1 Edit this on Wikidata
Rann a kesstoff perfluorinhes, period 2, bagas 17 Edit this on Wikidata
Commons page Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Elven gemyk ew fluorin, niver 9 e'n Vosen Beriodek. Y arwodh ew F. An hanow a dheu dhort an ger Latin fluere, ow styrya resek. Peryllus ha dasoberus ew fluorin. Ema'n elven owth eksistya avel molekulen F2, bes sad ha salow ew fluorid, atom a fluorin hag a geworras elektron, skrifys F-.

Essensek ew fluorid dhe daklow byw, bes en dognow fest bian. 5g a via merwel dhe gorf denel. An moyha radn a'n fluorid e'n korf a greun e'n eskern ha dens. Fluorid a wra krefhe an re ma, gen treylya kalciom fosfat dhe fluoroapatit, kesstoff kreffa. Rag hedna, keworrys ew dhe dhowr ha dehen dans. Pur beryllus ew gass fluorin. Merwel ew anella le es 0.1% anedha. Fest flerys ew.

Ema tus ow kawas fluorin dhort dowr tapp ha boos, puskes en arbednek. Usys ew fluorin en medhegieth, droggow pekara ofloxacin rag gwellha hasliv ha fluconazone rag gwellha klevesow fongow pekara brash (thrush), ha'n isotop fluorin-18 en arhwilellow PET.

En istori, usys o fluorspar (kalciom fluorid, CaF2) rag gweres teudhi olkenyow ha trenkravya gweder. An kensa dhe enyshe an gass fluorin o Henri Moissan (1852-1907) en Paris en 1886. Ev a fanjas an Pewas Nobel rag kemygieth en 1906 rag hedna. An Kernow, Syr Humphrey Davy, o an kensa dhe wul devnydh an hanow fluorin. Hanow Sowsnek an ehen a fluorspar kevys en Derbyshire, Blue John, a dheu dhort Kernewek, hebm ew, bleujen.

Askorrys ew 4 milvil tonnas a fluorspar pub bledhen. An moyha radn a dhe'n diwysyans teudhi ha purhe olkenyow. Askorrys ew 400,000 tonnas a drenken hidrofluorik pub bledhen, usys e'n diwysyans gweder. Usys ew ewedh rag gul uraniom heksafluorid dhe'n diwysyans nuklerek, sulfur heksafluorid dhe'n diwysyans tredan ha klorin trifluorid dhe'n diwysyans kemyk.

Usys ew fluorokarbonow en lies fordh. Linyow yeynhe, urasow, glanheoryon ha poly(tetrafluoroethen), aswonnys avel teflon, posek rag gul padellow dorn, kotys glaw hag eskijyow (avel Goretex), snod plomber, hag enysegans kapel. Lettys ew devnydh an gassys klorofluorokarbonow (CFCs) lebmyn awos damach dhe'n Level Ozon.

Gass melyn pur dhasoberus w fluorin (F2).

Ma an erthygel ma usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek diwedhes.