Jump to content

រថ

ពីWiktionary

រត់ សំ. បា. ( ន. ) រទេះ​ទឹម​សេះ (រទេះ​សេះ) មាន​ទ្រង់ទ្រាយ​ផ្សេង​ៗ ទីទៃ​ពី​រទេះ​គោ​រទេះ​ក្របី : រថ​សេះ​មួយ, រថ​សេះ​ពីរ, បរ​រថ, ជិះ​រថ; រថ​បន្ទុក ។ រថ​ការ (រៈថៈកា) អ្នក​ធ្វើ​រថ (ជាង​រថ) ។ រថ​កេតុ (រៈថៈ--) ទង់​សម្រាប់​រថ (ទង់​រថ) ។ រថ​ចរិយា ឬ រថ​ចរ្យា (រៈថៈចៈរ៉ិយ៉ា ឬ--ច័រយ៉ា) ការ​បង្ហាត់​រថ គឺ​ការ​បង្ហាត់​សេះ​ឲ្យ​ថ្នឹក​អូស​រថ ឬ​ការ​ហាត់​បរ​រថ; ដំណើរ​ទៅ​ដោយ​រថ ។ រថនាយក (រៈថៈនាយក់) អ្នក​ត្រួតត្រា​លើ​ក្រុម​រក្សា​រថ, អ្នក​ត្រួត​ពួក​រថ ។ រថ​បញ្ជរ (រៈថៈប័ញ-ជ) រាង​រថ, ផ្ទះ​រថ, តួ​រថ ។ រថ​បាទ (រៈថៈបាត) ជើង​រថ, កង់​រថ ។ រថ​ភណ្ឌ (រៈថៈភ័ន) គ្រឿង​រថ, ប្រដាប់​រថ ។ រថ​យាត្រា (រៈថៈ--) ដំណើរ​ហែ​ដោយ​រថ, ក្បួន​ហែ​ដោយ​រថ, ក្បួន​រថ ។ រថ​យុទ្ធ (រៈថៈយុត) ការ​ច្បាំង​គ្នា​ដោយ​ជិះ​រថ ។ រថ​យោធា (រៈថៈ--) ពួក​ទាហាន រថ, ពួក​ទាហាន​រក្សា​រថ ។ រថ​រេណូ (រៈថៈរេនូ) ឈ្មោះ​គ្រឿង​រាប់​យ៉ាង​ល្អិត​មួយ​ប្រភេទ​ប្រមាណ ៣៦ តជ្ជារី (មើល​ក្នុង​ពាក្យ លិក្ខា ឬ លិក្សា ទៀត​ផង) ។ រថ​វាហៈ ឬ រថ​ពាហៈ (រៈថៈ--) អ្នក​នាំ​រថ គឺ​សេះ​ទឹម​អូស​រថ, អ្នក​បរ​រថ (សារថី) ។ រថ​វិជ្ជា ឬ--វិទ្យា (រៈថៈ--) វិជ្ជា​ធ្វើ​រថ; ចំណេះ​បរ​រថ ។ រថ​វិថី (រៈថៈ--; សំ. បា.--វិថី) ឬ រថ​បថ (រៈថៈបត់) ផ្លូវ​រថ ។ រថ​សាលា (រៈថៈសាល៉ា) រោង​រថ ។ រថ​សាស្រ្ត (រៈថៈសាស) ក្បួន, ច្បាប់ សម្រាប់​រៀន​ឲ្យ​ចេះ​បរ​រថ ឬ ឲ្យ​ចេះ​ធ្វើ​ការ​រថ ។ រថ​សិក្សា (រៈថៈ--) ការ​រៀន​ធ្វើ​រថ, ការ​រៀន​បរ​រថ។ រថាង្គ (<រថ+អង្គ) ឬ រថាវយវៈ (<រថ + អវយវ) អង្គ​ឬ​អវយវៈ របស់​រថ ។ រថានិក (សំ. បា. រថានីក < រថ + អនីក “ពួក, ប្រជុំ”) ពួក​រថ​ឬ​ក្បួន​រថ (ក្បួន​រថ​យោធា​ក្នុង​សម័យ​បុរាណ, យ៉ាង​តិច​ត្រឹម​រថ​បី រថ​មួយ​ៗ មាន​ទាហាន​អ្នក​កាន់​កាប់​បួន​នាក់​ៗ​រួម​ជា ១២ នាក់ ។ រថាលង្ការ (<រថ+ អលង្ការ) គ្រឿង​ប្រដាប់​តាក់តែង​រថ​ឲ្យ​ល្អ​រុងរឿង ។ល។ ទោះ​យាន​ទំនើប​ថ្មី​ដែល​មិន​ទឹម​សត្វ​ពាហនៈ ក៏​គួរ​ហៅ រថ បាន​ដែរ, ហៅ​ដោយ​សន្មតិ​តាម​លក្ខណៈ​ថា រថ​ត្រី​ចក្រ (រត់--) រថ​ធាក់​មាន​កង់​តូច​បី ខាង​ក្រោយ​មួយ​ខាង​មុខ​ពីរ ជិះ​ធាក់​ពី​ក្រោយ​រុញ​ឲ្យ​លឿន​ទៅ​មុខ (បារ. ទ្រីស៊ិក្លិ៍ Tricycle) ។ រថ​ធាក់ ឬ រថ​ធាក់​ទ្វិ​ចក្រ (រត់--) យាន​ស្រាល​មាន​កង់​តូច​ពីរ, មាន​ឈ្នាន់, ច្រវាក់ ខ្សែ​ពាន, ... សម្រាប់​ជិះ​ឲ្យ​លឿន​ទៅ​ដោយ​កម្លាំង​ជើង​ធាក់ (បារ. ប៊ីស៊ិក្លែត្តិ៍ Bicyclette) ។ រថ​ធាក់​រុញ (រត់--) រថ​ធាក់​មាន​កង់​តូច​បី កង់​មួយ​ពី​ក្រោយ​កង់​ពីរ​ពី​មុខ, មាន​តួ​រង​បន្ទុក​ពី​ខាង​មុខ​ទ្រង់ទ្រាយ​ដូច​ជា​ហឹប ឬ​មាន​សណ្ឋាន​ជា​ទ្រុង សម្រាប់​ដាក់​នំប៉័ង​លក់​ឬ​ដាក់​ទំនិញ ឬ​ក៏​វត្ថុ​អ្វី​ផ្សេង​ៗ, មនុស្ស​ម្នាក់​ជិះ​ធាក់​រុញ​ពី​ខាង​ក្រោយ​ឲ្យ​លឿន​ទៅ (បារ. ទ្រីពរទ័រ = ទ្រីពកទ័រ Triporteur) ។ រថ​ធាក់​មួយ​បែប​ទៀត មាន​កង់​បី​ដែរ, ទ្រង់ទ្រាយ​តួ​រង​បន្ទុក​ស្រដៀង​នឹង​រថ​អូស​តែ​ទាប​ជាង​ (សម្រាប់​មនុស្ស​ជិះ), មាន​ទូក​ធ្វើ​ដោយ​ដែក​ចាប់ ភ្ជាប់​ពី​ខាង​ក្រោយ​រហូត​ទៅ​ខាង​មុខ, មាន​កន្លែង​សម្រាប់​មនុស្ស ម្នាក់​ជិះ​ធាក់​រុញ​ពី​ក្រោយ​ឲ្យ​លឿន​ទៅ : យាន​បែប​នេះ ក៏​ហៅ រថ​ធាក់​រុញ ដែរ (បារ. ស៊ីក្លូពុស្សិ៍ Cyclopousse) ។ រថ​ធាក់​អូស (រត់--) រថ​មាន​កង់​តូច​បី ពី​ខាង​មុខ​មួយ ពី​ខាង​ក្រោយ​ពីរ, មាន​ទូក​ធ្វើ​ដោយ​ដែក​ចាប់​ភ្ជាប់​ពី​ខាង​ក្រោយ​រហូត​ទៅ​ខាង​មុខ, មាន​កន្លែង​រង​បន្ទុក​នៅ​ខាង​ក្រោយ​សណ្ឋាន​ស្រដៀង​នឹង​រថ​អូស តែ​ទាប​ជាង, មនុស្ស​ម្នាក់​ជិះ​ពី​ខាង​មុខ​ធាក់​អូស​ឲ្យ​លឿន​ទៅ (បារ. ទ្រីពុស្សិ៍ Tripousse) ។ រថ​បន្តោង (រត់--) រថ​ធាក់​ទ្វិ​ចក្រ បន្តោង​សណ្តោង​តួ​រង​បន្ទុក (ដែល​សម្រាប់​មនុស្ស​ជិះ​ឬ​ដាក់​អីវ៉ាន់​ក៏​បាន, មនុស្ស​ជិះ​យ៉ាង​ច្រើន​បាន​បួន​នាក់) ពី​ខាង​មុខ​មាន​មនុស្ស​ម្នាក់​ជិះ​ធាក់​ទាញ​អូស​ឲ្យ​លឿន​ទៅ (ហៅ​តាម​ពាក្យ​បារាំង​សែស​ថា អាឡារ៉ឺម៉រកិ៍ = អាឡារ៉ឺម៉ក à la remorque; ក្នុង​កម្ពុជ​រដ្ឋ​មាន​ប្រើ​តែ​នៅ​ខែត្រ​ក្រៅ) ។ រថ​ភ្លើង (រត់--) រទេះ​ភ្លើង, អយស្ម័យ​យាន (ម. ព. រទេះ) ។ រថ​យន្ត ឬ-យន្ត្រ (រត់យន់) រថ​ដ៏​វិសេស​មួយ​ប្រភេទ​មាន​ទ្រង់ទ្រាយ​ផ្សេង​ៗ​ច្រើន​បែប, មាន​ចង្កូត, មាន​គ្រឿង​ទប់,... បើក​ឲ្យ​លឿន​ទៅ​មុខ​ឬ​ឲ្យ​ថយ​មក​ក្រោយ​ក៏​បាន​ដោយ​កម្លាំង​គ្រឿង​យន្ត​ប្រកប​គ្នា អាស្រ័យ​ចំហាយ​ក្ដៅ​ដែល​ឆេះ​ប្រេង​វិសេស,... (ជា​យាន​មាន​តម្លៃ​ក្នុង​សម័យ​នេះ) : បើក​រថ​យន្ត, ជិះ​រថ​យន្ត (បារ. ហៅ​ដោយ​សង្ខេប​ថា អូតូ Auto, ហៅ​ឲ្យ​ពេញ​ថា អូតូម៉ូប៊ិលិ៍ Automobile ។ ម. ព. យន្ត ឬ​យន្រ្ត ផង) ។ រថ​អូស (រត់--) យាន​ស្រាល​មាន​កង់​ពីរ រាង​ខ្ពស់​ស្រោង​មាន​កន្លែង​ជិះ មាន​ដំបូល​សំពត់​ក្រាស់​សម្រាប់​ដំឡើង​បើក​ឬ​តម្លោះ​បិទ​បាន ពី​ខាង​មុខ​មាន​ដង​ពីរ​ឃ្លាត​ឆ្ងាយ​ពី​គ្នា សម្រាប់​មនុស្ស​ម្នាក់​ចូល​ក្នុង​ចន្លោះ​ចាប់​សង្កត់​ដោយ​ដៃ​ទាំង​ពីរ​ទាញ​អូស​រត់​លឿន​ទៅ​យ៉ាង​ធូរ (បារ. ពុស្សឺពុស្សិ៍ = ពុសស្ពុស Pousse Pousse; យ. សែកែវ ឬ ឆែកែវ ។ល។ (ម. ព. រទេះ និង អយស្ម័យ​យាន ផង) ។