Қатысушы:Aqerke Zhumabekkyzy/Панголиндер

Aqerke Zhumabekkyzy/Панголиндер
Ғылыми топтастырылуы
Халықаралық ғылыми атауы
ҚАТЕ ТУРАЛЫ АҚПАРАТ латын ПАРАМЕТРІ КӨРСЕТІЛМЕГЕН
{{{ХТҚО статусы}}}
Уикитүрлердегі жіктелуі [{{fullurl:commons:{{{Commons}}}|uselang=kk}} Ортаққордан сурет іздеу]

Панголиндер, немесе дала кесірткелері  (лат. Pholidota) — сүтқоректілер отрядының (соңғы генетикалық зерттеулер бойынша, кей деректерде Cimolesta ^[1]) отрядының кіші отряд өкілі ретінде көрсетіледі) өкілі. Олардың атауы малай тілінен аударғанда pengguling ("айналатын шар") деген мағынаны береді.

Панголиндердің бірқатар ерекшеліктері құрмырсқаларға ұқсас болып келеді. Денесінің ұзындығы 30-88 см, құйрығының ұзындығы — шамамен соншалықты; салмағы 4,5-ден 27 кг. Дене жабынында ірі мүйізгек ромб пішінді  қабыршақтар бір-біріне черепица тәрізді қабаттасып орналасады; тек басы, бүйірі, денесінің төменгі жағы, аяқтарының ішкі беті қысқа қатты жүн қабатымен жабылған . Денесіндегі қабыршақтар қозғалмалы, артқы шеті үшкір. Қабыршықтары ескірген кезде жаңасымен ауыстырылып отырады; олардың саны әрқашан тұрақты болып қалады. Қабыршақтың қорғаныш мәні бар, кейіннен пайда болған және  бауырымен жорғалаушылардың дене қабыршағына тікелей байланысты емес.

Денесінің түсі сұр-қоңыр. Аяқтары бес саусақты; саусақтарында  жер қазу үшін қызмет ететін үлкен тырнақтары бар. Беті созылыңқы, ауыз саңылауы кішкентай, тістері ішінара немесе толығымен жоқ. Кішкентай көздері  жәндіктердің шағуынан қорғайтын қалың қабақпен жабылған . Ұзын (40 см) тілі желімді сілекеймен қапталған. Асқазаны қатты эпителий қабығынан тұрады, оның ауыз қуысында мүйізгек тістерден құралған қабат бар. Құстар секілді панголиндер тастарды жұтады, себебі ол ас қорыту барысында тамақты ұстауға ықпал етеді. Бас сүйегі ұзынша, тегіс келген.

Manis тұқымның  8 түрі бар, оның төртеуі  Экваторлық және Оңтүстік Африка және қалған төрт түр — Оңтүстік-Шығыс Азия аймақтарында таралған.

Панголиндер ашық жерлерде және тропикалық ормандарда мекендейді. Жер үсті және ағаш жануарлары. түнгі өмір  салтын жүргізеді, күндіз терең (7,5 м) індерде немесе ағаштардың қуыстарында және ұшар бастарында жасырынады. Қимыл-қозғалысы баяу; панголиндердің ең жылдамы  (дала кесірткесі) жылдамдығы 3,5—5 км/сағ.  Кенгуру іспеттес құйрығына сүйене отырып, артқы аяқтарымен тұра алады. Қауіп төнген кезде панголин дөңгелекке айналады.Оны ашуға тек ірі жолбарыс немесе леопард сияқты жануарлардың ғана күші жетеді. Панголиндердің  көру және есту қабілеттері нашар, бірақ иіс сезулері тамаша.

Панголиндер құмырсқаларды және термиттерді азық етеді. Зерттеулер көрсеткендей, панголиндердің сілекейі жәндіктер үшін тартымды балдың иісіне ие; оның сілекеймен сіңген мақта құмырсқалар мен термиттерді өзіне тартады. Панголиндердің асқазанынан 150-ден 2000 г  дейін  жәндіктерді (негізінен 2-3 түр) тапты. Бұл жануарлар басқа азықтарды тұтынбайды, бұл фактор оларды қолда ұстауда қиындық тудырады.

Құмырсқалардың иелеулері оларға асхана ғана емес, өзіндік паразиттерден  "тазарту станциясы" . Ол құмырсқалар илеуінің жанына қабыршақтарын жазып отырады. Ашуланған жәндіктер оған мініп, шағып, теріні құмырсқа қышқылымен , бірақ ол шыдайды. Біраз уақыттан кейін панголин қабыршақтарын денесіне тез жинап алып, оларды қысып өлтіреді, осымен тазарту рәсімі аяқталады.

Жеке өмір сүреді. Жылына 1 рет көбейеді. Жүктілік ұзақтығы 120-150 күн. Африкалық кесіртке бір ұрпақ әкеледі, азиялық — 1-ден 3-ке дейін, ұзындығы 17,5 см және салмағы 420 г. Нәрестелер жақсы дамыған, жабылған жұмсақ чешуйками, олар бірнеше күн затвердевают. Бір айдан кейін жас панголиндер жәндіктермен қоректене бастайды.

Қазба деректері бойынша табылған сүйектер ерте және орта Солтүстік Америкадағы палеогенге, Еуропадағы орта палеоген — ерте неоген кезеңдеріне жатады, Африка және Оңтүстік Азиядан табылған панголиндер палеоген кезеңіне жатады. Панголиндердің шығу тегі белгісіз. Олардың ұқсастығы мүкітістілермен (құмырсқажегіштер) сыртқы ұқсастығы тамақтану салтының байланысты. Панголиндер еті және қабыршақтары үшін аулануда, олардың емдік қасиеттері бар деген сенім қалыптасқан (бірақ ғалымдар бұл сенімдердің жөнсіз екенін дәлелдеген). Саны көп емес.

Панголиндер (Pholidota) отрядында Кесірткетәзірділер (Manidae) тұқымдасы; оның ішіне 3 туыс және 8-түр кіреді.

•   ТұқымдасManidaeManidae Gray, 1821 — ЯщеровыеGray, 1821Manidae Gray, 1821 — ЯщеровыеЯщеровые, или Панголиновые
  •   ТуысManisManis Linnaeus, 1758 — ЯщерыLinnaeus, 1758Manis Linnaeus, 1758 — ЯщерыЯщеры
    •   Туыс тармағы Manis Linnaeus, 1758
      • Manis pentadactylaManis pentadactyla Linnaeus, 1758Linnaeus, 1758 ― Китайский панголин
      • Manis crassicaudataManis crassicaudata É. Geoffroy, 1803É. Geoffroy, 1803 ― Индийский панголин
    •   Туыс тармағы Paramanis Pocock, 1924
      • Manis javanicaManis javanica Desmarest, 1822Desmarest, 1822 ― Яванский панголин
      • Manis culionensisManis culionensis de Elera, 1915de Elera, 1915 ― Филиппинский панголин
  •   Туыс Phataginus Rafinesque, 1821
    • Manis tetradactylaManis tetradactyla Linnaeus, 1766Linnaeus, 1766 ― Длиннохвостый панголин
    • Manis tricuspisManis tricuspis Rafinesque, 1821Rafinesque, 1821 ― Белобрюхий панголин
  •   Туыс Smutsia Gray, 1865
    • Manis giganteaManis gigantea Illiger, 1815Illiger, 1815 ― Гигантский панголин
    • Manis temminckiiManis temminckii Smuts, 1832Smuts, 1832 ― Степной панголин
  •   Туыс † NecromanisNecromanis Filhol, 1893Filhol, 1893
  •   Туыс † PatriomanisPatriomanis Emry, 1970Emry, 1970
    • † Patriomanis americanusPatriomanis americanus Emry, 1970Emry, 1970
  •   Туыс† TeutomanisTeutomanis Ameghino, 1905Ameghino, 1905
•   Тұқымдас† EomanidaeEomanidae Storch, 2003Storch, 2003
  •   Туыс† EomanisEomanis Storch, 1978Storch, 1978
•   Тұқымдас † PatriomanidaePatriomanidae Szalay and Schrenk, 1998Szalay and Schrenk, 1998
  •   Туыс† CryptomanisCryptomanis Gaudin et al., 2006Gaudin et al., 2006
    • † Cryptomanis gobiensisCryptomanis gobiensis Gaudin et al., 2006Gaudin et al., 2006
•   Отряд тармағы † PalaeanodontaPalaeanodonta Matthew, 1918Matthew, 1918
  •   Туыс † AmelotabesAmelotabes Rose, 1978Rose, 1978
    • † Amelotabes simpsoniAmelotabes simpsoni Rose, 1978Rose, 1978
  •   Туыс † ArcticanodonArcticanodon Rose et al., 2004Rose et al., 2004
    • † Arcticanodon dawsonaeArcticanodon dawsonae Rose et al., 2004Rose et al., 2004
  •   Туыс † EurotamanduaEurotamandua Storch, 1981Storch, 1981
  •   Туыс† MelaniellaMelaniella Fox, 1984Fox, 1984
    • † Melaniella timosaMelaniella timosa Fox, 1984Fox, 1984
  •   Тұқымдас † Epoicotheriidae
    Epoicotheriidae Simpson, 1927Simpson, 1927
    •   Туыс † AlocodontulumAlocodontulum Rose et al., 1978Rose et al., 1978
    •   Туыс † AuroratheriumAuroratherium Tong and Wang, 1997Tong and Wang, 1997
      • † Auroratherium sinenseAuroratherium sinense Tong and Wang, 1997Tong and Wang, 1997
    •   Туыс † DipassalusDipassalus Rose et al., 1991Rose et al., 1991
      • † Dipassalus oryctesDipassalus oryctes Rose et al., 1991Rose et al., 1991
    •   Туыс † EpoicotheriumEpoicotherium Simpson, 1927Simpson, 1927
      • † Epoicotherium unicumEpoicotherium unicum Douglass, 1905Douglass, 1905
    • Туыс † TetrapassalusTetrapassalus Simpson, 1959Simpson, 1959
      • † Tetrapassalus mckennaiTetrapassalus mckennai Simpson, 1959Simpson, 1959
      • † Tetrapassalus proiusTetrapassalus proius West, 1973West, 1973
    •   Туыс † TubulodonTubulodon Jepsen, 1932Jepsen, 1932
      • † Tubulodon atopumTubulodon atopum Rose et al., 1978Rose et al., 1978
      • † Tubulodon pearceiTubulodon pearcei Gazin, 1952Gazin, 1952
      • † Tubulodon tayloriTubulodon taylori Jepsen, 1932Jepsen, 1932
      • † Tubulodon woodiTubulodon woodi Guthrie, 1967Guthrie, 1967
    •   Туыс† XenocraniumXenocranium Colbert, 1942Colbert, 1942
      • † Xenocranium pileorivaleXenocranium pileorivale Colbert, 1942Colbert, 1942
  •   Тұқымдас † EscavadodontidaeEscavadodontidae Rose and Lucas, 2000Rose and Lucas, 2000
    •   Туыс † EscavadodonEscavadodon Rose and Lucas, 2000Rose and Lucas, 2000
      • † Escavadodon zygusEscavadodon zygus Rose and Lucas, 2000Rose and Lucas, 2000
  •   Тұқымдас † MetacheiromyidaeMetacheiromyidae Wortman, 1903Wortman, 1903
    •   Туыс † BrachianodonBrachianodon Gunnell and Gingerich , 1993Gunnell and Gingerich , 1993
      • † Brachianodon westorumBrachianodon westorum Gunnell and Gingerich , 1993Gunnell and Gingerich , 1993
    • Туыс † MetacheiromysMetacheiromys Wortman, 1903Wortman, 1903
      • † Metacheiromys dasypusMetacheiromys dasypus Osborn , 1904Osborn , 1904
      • † Metacheiromys marshiMetacheiromys marshi Wortman, 1903Wortman, 1903
    • Туыс † MylanodonMylanodon Secord et al., 2002Secord et al., 2002
      • † Mylanodon roseiMylanodon rosei Secord et al., 2002Secord et al., 2002
    •   Туыс† PalaeanodonPalaeanodon Matthew, 1918Matthew, 1918
      • † Palaeanodon ignavusPalaeanodon ignavus Matthew, 1918Matthew, 1918
      • † Palaeanodon nieveltiPalaeanodon nievelti Gingerich, 1989Gingerich, 1989
      • † Palaeanodon parvulusPalaeanodon parvulus Matthew, 1918Matthew, 1918
    •   Туыс† PropalaeanodonPropalaeanodon Rose, 1979Rose, 1979
      • † Propalaeanodon schaffiPropalaeanodon schaffi Rose, 1979Rose, 1979

Африканың бірқатар елдері панголиндерді тағам ретінде пайдалану мақсатында аулайды. Олардың еті әсіресе бушмендерде өте танымал. Азияның да кейбір елдерінде де оларды тағамға тұтынады; одан бөлек, халық емшілері олардың қабыршақтарын дәрі ретінде қолданады. Осы аталған жағдайлар ( сонымен қатар панголиндер мекендейтін ормандардың жойылуы) олардың санының күрт азаюына алып келді. 2010 жылдың қараша айында Лондон Зоологиялық қоғамы панголиндерді генетикалық жойылып бара жатқан сүтқоректілер тізіміне енгізді. Халықаралық Табиғатты қорғау одағы (IUCN) панголиндердің екі түрін жоғалып бара жатқан жануарларға жатқызады.

Панголиндерді сатуға халықаралық эмбарго жарияланғанына қарамастан негізгі залалды оларға Азия (Вьетнам) елдеріндегі заңсыз саудагерлер тигізіп отыр. Халық емшілері панголиндердің қабыршақтары әйелдерде лактацияны күшейтеді, обаны және демікпені емдейді деп санайды. Соңғы он жылда панголиндерді және олардың дене мүшелерін заңсыз тасымалдау бойынша көптеген тәркілеулер болды; осындай тәркілеулердің бірінде қытайлық кеменің иесінен 10 тонна панголин еті табылды. 

Панголиндер еріксіз тіршілікті нашар өткереді, сол себепті оларды қолда ұстау бір қатар қиындықтар туғызады.

Операциялық жүйе Ubuntu 12.04 «Епті Панголин» (англ. Precise Pangolin) кодты атауын алды.

2017 жылдың 14 ақпанында Google іздеу жүйесі қолданушыларына басты рольде панголин болып табылатын дудл ойын ойнауға мүмкіндік берді. Ойын барысында қолданушы панголинге әулие Валентин күніне кездесуге баруға көмек көрсетеді.

Borderlands компьютерлік ойындар сериясында бір жарақтардың өндірушілерінің атауы Pangolin және олардың қалқандары үлкейтілегн көлемге ие.

2017 жылдың 1 қарашасында танымал MOBA DOTA 2-нің 7.07 патчының жарыққа шығуымен жаңа кейіпкер Pangolier пайда болды.

Үлгі:Примечания

• Үлгі қатесі: қара {{Кітап}}
  
• Үлгі қатесі: қара {{Кітап}}

1. ↑ BioMed Central | Full text | A higher-level MRP supertree of placental mammals