Сербтердің дәстүрлі киімдері

Сербтердің дәстүрлі киімдері (серб ұлттық киімі немесе серб көйлегі деп те аталады) — Сербия, Хорватия, Босния және Черногорияда тұратын сербтер киетін дәстүрлі киімді білдіреді.

Сербияның ұлттық киім үлгілері әртүрлі, көркем және қарапайым. Олар Сербияның бай және көп жағынан қайғылы тарихын көрсетті. Бұл үлгілерде христиандық және мұсылмандық, байырғы Балқан және Еуропа мен Азияның басқа бөліктерінен әкелінген мотивтер бар. Сербияның ұлттық киімдері әр түрлі - олар Сербияның әртүрлі аймақтарында әртүрлі ерекшеленеді және өте әдемі, жарқын, түрлі-түсті болып келеді.^[1]

Азаматтық киім дизайны ежелгі дәуірден римдіктерге дейін дамыды, содан кейін Византия мәдениетінен бастау алады, олардың ерекшеліктері кейінірек қалыптасқан халықтық шаруа костюмінде де көрінеді. Қалалық серб костюмі түрік сәнінің ықпалымен дамыды, себебі 1389 жылы Косоводағы жеңістен кейін бес ғасыр бойы Сербия түріктердің ықпалында болды. Ал Паннония қалаларында және Адриатика жағалауында, ең алдымен, Еуропаның ықпалында болды.Жоғарыда аталған факторлардың әсерінен Адриатика, Альпі, Динар, Морава, Паннония және Вардар мәдени-географиялық аймақтарында киімнің белгілі бір стильдері құрылды.^[2]

Қарапайым Серб костюмінің барлық бөліктері негізінен қой жүнінен жасалған үй матасынан жасалған. Сербияның оңтүстік-батысында киімдерінде ақ және қоңыр түстер басым болады, басқа аймақтарда - қара, қызыл және көк. Ерекше алуан түрлі серб костюмдерін безендіруде негізгі орынды симметриялы геометриялық өрнектері бар кесте алады.

Барлық костюмдердің негізі конопля матасынан тігілген көйлек болды, оның ақ түсі кейде тығыз кестенің астында толығымен дерлік жасырылды. Кейбір жерлерде көйлек үстіне белдемше киеді. Сербияның орталық аймағында - Шумадида - бүктелген белдемшедегі жолақтар мен алжапқыштардағы әшекейлер қатаң көлденеңінен орналастырылған. Басқа аймақтарда алжапқыштың ою-өрнегі де тік болады. Косово аймағында ол - ұзын жиегі бар белдік прегачамен безендіріледі. Елек карсаж жилеттері мен жеңсіз күртешелер алтын әшекейлермен молынан безендірілген. Мажарстанмен шектесетін солтүстіктегі Воеводина аймағынан келген серб әйелдерінің киімдері мажар әйелдерінің киіміне ұқсас болды.

Косово мен Метохиядағы (Сербияның оңтүстік-батысында) бас киімдері бастың тәжіне бекітілген және арқаға түсіп тұратын перде түрінде болды. Алдыңғы жағынан бірнеше қатар моншақтар ілінген. Воеводина қыздары мажарлар сияқты өрілген шаштарын ленталармен, гүл шоқтарымен безендіреді.

Сербтердің ұлттық киімдерінің арасында әдеттен тыс комбинациялар бар. Мысалы, Враньеде және оның төңірегінде түрік киім элементтеріне арналған сән бар, бұл таңқаларлық емес, өйткені қала Сербияның оңтүстігінде, Түркияға ең жақын орналасқан.^[3]

Шумади орталық аймағы тұрғындарының костюмі көптеген сербтерге тән элементтерден тұрады. Оның құрамына түрлі-түсті өріммен безендірілген ақ көйлек; кең матадан жасалған шалбар пеленгири; жеңсіз күртешелер – гунжич, зубун, елек және джемадан кіреді. Сырт киімдері ұзын жеңді қысқа күртешелердің алуан түрі болуымен сипатталады - гунь, копорпн, алчина және ұзын кафтан далам, кобаница жадағайы. Мереке күндері серб ерлері қысқа жеңсіз шекпен (фермен) киген. Воеводина аймағында (Орта Дунай ойпатында) дәстүрлі киімдері Мажар нұсқасына сәйкес келеді, гатьи түріндегі ақ, ұзын зығыр шалбар киеді. Кез келген костюмге міндетті түрде тоқылған белдік немесе жапырақ қалталары бар силави былғары белдігі тағылады.

Сербтердің бас киімдері - бұл суық мезгілде сәлде сияқты орамалға оралған қозы терісінен жасалған қалпақ және дәстүрлі жалпақ қара қалпақ. Ерекше үшбұрышты пішінді сұр қалпақшалар әлі күнге дейін Косово сербтерінің ұлттық бас киімі болып табылады.

Сербиялық ерлер мен әйелдер дәстүрлі тоқылған, өрнекті шұлықтары бар опанки киеді. Опанкилер былғарыдан жасалған, киер алдында оларды ұзақ уақыт суға батыру керек болады. Опанкилерді аяқта ұстау үшін аяққа былғары ленталармен немесе тобыққа жететін кішкентай баумен байлайды. Опанкидің дизайны олардың Сербияның қай аймағынан келгенін көрсетеді, мысалы, Шумадида шұлықтардың ұштарында былғары б��ліктері бүктелген болады. Мұндай опанкиді шилкани деп атайды. Поморавиде шұлықтары өте кішкентай болады, Колубарда бастары қарама-қарсы, үшкір, ал Ужицте опанкидің басы аяқтың жоғарғы жағына жақынырақ иілген. Оңтүстігінде: Рашкада, Ескі Влахта, Косовода және Метохияда опанки кең таралған, олар тұтас былғарыдан жасалған, жоғары жағында ленталары жоқ.

Капичаралар - тіреу мен бекітуге арналған бауы бар, өкшесі жоқ былғары аяқ киім. Местве - жалпақ табаны бар жұмсақ былғары етік, жабық аяқ киім.